به مناسبت سي‌امين سالگرد درگذشت هنري ميلر
نويسنده‌اي که عاشق «تشويش افکار عمومي» بود
الهه نجفي


در آغاز فقط اغتشاش بود
هنري ميلر در طول زندگاني آثار زيادي پديد آورد. آثار او اما همواره به زندگي‌نامه‌ي خودنوشته‌‌ي يک نويسنده‌ي ياغي شباهت دارد. نويسنده‌اي که از مادر اغتشاش متولد شده و عاشق «تشويش افکارعمومي» است. مجموعه‌اي درهم و متنوع از تن‌کامي‌ها و ماجراهاي رختخوابي، عشق به زندگي، روانکاوي شخصيت‌ها و نقد اجتماعي.
در اين ميان ساختار اين آثار از نظر هنر نويسندگي در اغلب آثار ميلر به خاطر جهش‌هاي فکري يک ساختار نامنظم و آشفته است. ناشران به آثار ميلر کم‌ترين توجهي نشان ندادند. به نظر آنها آثار ميلر ضدزن، پورنوگرافيک، و سکسيست و در مجموع غيرقابل انتشار بود. در آمريکا برخي از آثار او سي سال پس از چاپ اول‌شان در خارج منتشر شد. در برخي کشورهاي اروپايي مثل آلمان تا مدت‌ها مطالعه‌ي آثار هنري ميلر براي نوجوانان قدغن بود.
هنري ميلر، در رمان معروفش، بر مدار رأس السرطان (۱۹۳۹م) مي‌نويسد: «در آغاز فقط اغتشاش بود.»
از هنري ميلر به فارسي آثار متعدد ترجمه و منتشر شده است. اما ترجمه‌ي آثار او به رغم ارزش انکارناپذيري که از نظر ادبي دارند، به خاطر سانسور، نيمه‌کاره و تحريف شده است. سکس در آثار ميلر همان اهميتي را دارد که عرفان در غزليات حافظ. هنري ميلر سانسور شده مانند حافظ است منهاي عرفان.
آثار زير از ميلر به فارسي ترجمه و منتشر شده است:
نکسوس (تصليب گلگون) ترجمه‌ي سهيل سمي، انتشارات ققنوس
مکس، ترجمه‌ي اميد نيک فرجام، نشر نيلا
پيکره‌هاي ماروسي، ترجمه‌ي مهيد ايراني طلب، نشر پرسش
عصر آدمکش‌ها، درباره‌ي آرتور رمبو، عبدالله توکل، نشر زمان
آرمش در تبعيد، داود قلاجوردي، نشر آتيه
با اين حال مهم‌ترين و شاخص‌ترين اثر هنري ميلر مدار رأس السرطان است و کسي که اين کتاب را نخوانده باشد، هنري ميلر و شاخه‌اي از ادبيات پست مدرن را که ايحاب حس از آن به عنوان «ادبيات سکوت» نام مي‌برد، نمي‌شناسد.
هنري ميلر، فرزند يک خياط آلماني و بچه‌ي بروکلين
هنري ميلر در ۲۶ دسامبر ۱۸۹۱ در بروکلين متولد شد. او فرزند يک خياط مهاجر آلماني بود. ميلر از کودکي به مطالعه علاقه داشت و انواع کتاب‌ها را از شاهکارهاي ادبي جهان تا ادبيات عامه‌پسند و بازاري، هر چه که به دستش مي‌آمد مي‌خواند.
هنري ميلر در مصاحبه‌اي مي‌گويد: «تراژدي زندگي در کتاب‌ها مکتوب است. بچه که بودم هر اتفاقي که خارج از کتاب‌ها مي‌افتاد به نظرم مثل گه رقيق مي‌آمد.»
با وجود عشق و علاقه‌ي او به ادبيات، نخستين تلاش‌هايش در نويسندگي به جايي نرسيد. دو بار در دانشگاه ثبت نام کرد و هر بار تحصيل را نيمه‌کاره رها کرد.
او با جيب خالي سراسر آمريکا را گشت و در اين سفر، براي گذران زندگي به هر کاري تن داد. در يک واريته با عشق زندگي‌اش، زني به نام جون اسميت آشنا شد. ميلر در آن زمان متأهل بود، زنش را طلاق دارد و با جون ازدواج کرد.
در سال ۱۹۲۸ ميلر و جون به پاريس مهاجرت کردند. آنها به گروهي از نويسندگان آمريکايي پيوستند که سوداي جهاني شدن ادبيات آمريکا را در سر مي‌پروراندند و گمان مي‌کردند با مهاجرت به پاريس که در آن سال‌ها پايتخت هنر و ادبيات جهان بود، مي‌توانند آثاري متفاوت بيافرينند و ادبيات آمريکا را از بومي‌گري نجات دهند. اين گروه از نويسندگان بعدها به «American Exiles» مشهور شدند.
ميلر هم مانند ديگر نويسندگان و هنرمندان آمريکايي مقيم پاريس در اتاقي مرطوب زندگي مي‌کرد و زندگي‌اش را با دستفروشي مي‌گذراند و مقالات و داستان‌هايي مي‌نوشت که هيچکس علاقه‌اي به منتشر کردن آنها نداشت، چه رسد به پرداخت دستمزدي هر چند مختصر. جون در کاباره رقاصي مي‌کرد و مدتي هم ميلر به خرج جون زندگي کرد. بعدها اين دو از هم طلاق گرفتند.
مدار رأس السرطان
در سال ۱۹۳۴ شاهکار هنري ميلر، رماني به نام «مدار رأس السرطان» منتشر شد. اين کتاب تصوري را که در آن زمان مردم از «اخلاق» داشتند به چالش کشيد و در واقع اخلاق زمانه‌اش را دگرگون کرد.
مدرا رأس السرطان هم مانند کتاب‌هاي ديگر ميلر از زندگي روزانه‌ي او تأثير پذيرفته و رد زندگي نويسنده و انديشه‌ها و برخي از پنهان‌ترين اميال و تمناهاي جنسي او را در اين کتاب مي‌توان يافت. ميلر در اين کتاب سبک تازه‌اي آورد. او نشان داد که نويسنده مي‌تواند تاريخ‌نويس زندگي شخصي خودش باشد.
هاينريش بل، نويسنده‌ي سرشناس آلماني و برنده‌ي نوبل ادبي درباره‌ي ميلر مي‌گويد: «در آثار ميلر نوعي ادبيات چريکي نهفته است. ميلر کاملاً شبيه قهرمانان داستان‌هايش است. او دقيقاً همان چيزي است که مي‌نويسد و دقيقاً روحيه‌اش با سبک نوشتار او منطبق است.»
زهرا خانلري درباره‌ي هنري ميلر مي‌نويسد:
«هنري ميلر نويسنده‌اي است که در ادبيات آمريکا نمي‌توان او را در طبقه‌ي معين و خاصي جاي داد. آثارش به طور شگفت‌انگيز مخلوط و رنگارنگ است. در رمان‌نويسي از دسته‌ي فاکنر يا همينگوي نيست. اما مانند آنان نمونه کامل نويسنده‌ي آمريکايي به شمار مي‌آيد. [...] آثار ميلر مانند ويتمن از قالب ادبيات ساده پا فراتر مي‌نهد.
اين آثار که در واقع يادداشت‌هاي زندگي اوست، به هيچ‌وجه خاص اعمال و رفتارها و جريان‌هاي صوري زندگي يا جريان روحي و معنوي او نيست، بلکه همه‌ي آنها يک کتاب را تشکيل مي‌دهد و آن سفرنامه‌ي زندگي‌اش است. مدار رأس السرطان که ذوق مسخره‌نويسي او را آشکار مي‌سازد اعترافاتي است با صداي بلند که به صورت انفجار از درونش بيرون مي‌جهد.»
هنري ميلري بعد از آن که از جون طلاق گرفت، دو بار ديگر با زناني ازدواج کرد که بيش از چهل سال از او جوان‌تر بودند.