سعید Øقیقی / دوری شمس Ùˆ مولانا
"در دست همیشه مصØÙÙ… بود
از عشق تو گرÙته ام چغانه
اندر دهنی Ú©Ù‡ بود تسبیØ
شعر است و دو بیتی و ترانه"
عناد با پیر مولانا
12:39 گرينويچ - پنج شنبه 03 ژانويه 2008 - 13 دی 1386
سعید Øقیقی
بخش Ù‡Ùتم Ø¢Ùتاب عشق: دوری شمس Ùˆ مولانا
در برنامه پیشین Ø¢Ùتاب عشق، داستان ما از زندگی مولانای بلخی به آنجا رسید Ú©Ù‡ شمس تبریزی برای دیدار مولانا به قونیه رÙت. این دیدار طولانی، سر آغاز زندگی تازه Ùˆ عاشقانه مولوی شد.
در برنامه Ù‡Ùتم، زندگی اسرار آمیز Ùˆ دیدگاه های شمس تبریزی Ùˆ تاثیرات نخستین جدایی او بر مولانا را بررسی Ù…ÛŒ کنیم.
شمس، با ورود خود به زندگی مولوی، چنان او را Ø´ÛŒÙته خود Ù…ÛŒ سازد، Ú©Ù‡ دیگر مولانا قیل Ùˆ قال مدرسه را رها Ù…ÛŒ کند Ùˆ تمام وقت در خدمت شمس بسر Ù…ÛŒ برد.
یاران دلگیر
این روØیه بر دوستان Ùˆ نزدیکان مولوی گران Ù…ÛŒ آید Ùˆ در Ù¾ÛŒ آن Ù…ÛŒ شوند تا به Ø´Ú©Ù„ÛŒ دوباره مولوی را به زندگی نخستین او بازگردانند.
دکتر عبدالکریم سروش، اندیشمند Ùˆ مولوی شناس معاصر، در یک سخنرانی، Ú©Ù‡ به دقایق زندگی مولوی اختصاص دارد، در Ø´Ø±Ø Ø±Ù†Ø¬Ø´ اطراÙیان مولوی از او Ùˆ شمس تبریزی چنین Ù…ÛŒ گوید: "یاران مولانا سخت از او دلگیر بودند Ùˆ از شمس دلگیر تر؛ چون Øجاب بین آنان Ùˆ مولانا شده بود Ùˆ به هیچ Ø´Ú©Ù„ اجازه نمی داد Ú©Ù‡ کسی به نزدیک مولانا برود. Øیله ها کردند؛ تدبیر ها اندیشیدند؛ رایزنی ها کردند Ùˆ در نهایت تلخی ها Ùˆ درشتی ها با شمس نمودند؛ تا Øدی Ú©Ù‡ شمس از این وضع ملول شد؛ تا Øدی Ú©Ù‡ شمس ناگهان، بی خبر دهی به مولانا، او را ترک کرد Ùˆ به سمت شام Ùˆ شهر Øلب سÙر نمود."
آمدنی، نه آموختنی
مولوی خود نیز بر آنچه پس از دیدار شمس بر او گذشته، کاملا واق٠است و گاهی در پاسخ شاگردان و مریدان، به تاثیر شمس بر خود اشاره می کند.
شمس نقل Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ مولانا به او Ú¯Ùت: "تا با تو آشنا شدم، این کتاب ها در نظرم بی ذوق شده است؛ زیرا اØوال باطن، آمدنی است، نه آموختنی؛ بررسته است، نه بربسته؛ Ùˆ این Øال را تا نچشی، ندانی Ùˆ تا نیاموزی، نخوانی Ùˆ چندان Ú©Ù‡ Ù„ÙˆØ Ø¯Ù„ ساده تر، قربت بیشتر؛ همانا Ú©Ù‡ Ù„ÙˆØ Ù…ØÙوظ از Ù„ÙˆØ ØاÙظ اعلاست."
"در دست همیشه مصØÙÙ… بود
از عشق تو گرÙته ام چغانه
اندر دهنی Ú©Ù‡ بود تسبیØ
شعر است و دو بیتی و ترانه"
عناد با پیر مولانا
یونس طغیان ساکایی، استاد دانشگاه کابل، Ù…ÛŒ گوید: "زمانی Ú©Ù‡ شمس وارد زندگی مولانا شد، پیروانش Ùکر نمی کردند Ú©Ù‡ عاقبت زمانی خواهد رسید Ú©Ù‡ شمس، مولانا را چنان از آن خود کند Ú©Ù‡ جز او نبیند Ùˆ جز او نیندیشد. همچنان Ú©Ù‡ پیروان مولانا Ùکر نمی کردند، شد. مولانا Ùقط با شمس بود Ùˆ شمس Ùقط با مولانا. از اینجا آهسته عناد Ùˆ مخالÙت پیروان مولانا با شمس اوج گرÙت Ùˆ به جایی رسید، Ú©Ù‡ به این Ùکر شدند، تا شمس را از سر راه مولانا بردارند Ùˆ تبلیغات را بر ضد شمس در قونیه آغاز کردند. او را شیطان خواندند Ùˆ Ø¢Ùتاب پرستش Ú¯Ùتند. Ú¯Ùته شد Ú©Ù‡ شمس شیطانی است Ú©Ù‡ در هیات انسان آمده تا مولانا را از راه بدر کند. Ùˆ چون شیطان، خود بزرگترین عالم است، پس این شمس همان شیطان است. Ùˆ چون شمس از این مسائل آگاه شد، یک روز ناگهانی ناپدید شد Ùˆ مولانا را تنها گذاشت. مولانا در اشتیاق او به سرودن شعرهای عاشقانه آغاز کرد."
شانزده ماه با شمس
با این Øال مولوی درسایه ارشادات شمس به مدت شانزده ماه زندگی کرد. شانزده ماهی Ú©Ù‡ به Ú¯Ùته دکتر عبدالکریم سروش، مولوی تنها به اشاره شمس با دیگران دیدار Ù…ÛŒ کرد.
آقای سروش Ù…ÛŒ اÙزاید: "شانزده ماهی Ú©Ù‡ مولانا با شمس گذراند، کاملا در ید قدرت شمس بود. مولانا بطور کامل مسخر شمس شده بود و، جز با او، خلوت دیگری نداشت. Ù…ÛŒ گویند شمس بر در Øجره Ù…ÛŒ نشست Ùˆ هر Ú©Ù‡ وارد Ù…ÛŒ شد از او Ù…ÛŒ پرسید: Ú†Ù‡ هدیه آورده ای؟ شمس مولانا را بطور کامل از خواندن کتاب منع کرده بود؛ Øتی از خواندن دیوان متنبی. Ùˆ مولانا، بطور مخÙیانه، شبها دیوان متنبی را Ù…ÛŒ خواند. Ù…ÛŒ گویند شبی متنبی به خواب مولانا آمد Ùˆ از او خواست خواندن دیوان او را متوق٠کند Ùˆ Ú¯Ùت شمس گریبان او را گرÙته Ùˆ Ù…ÛŒ گوید گریبان مولانا را رها Ú©Ù† . از اینجا معلوم Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ شمس در توصیه هایش به مولانا بسیار جدی بوده Ùˆ شانزده ماه به این گونه گذشته است."
ریشه و اندیشه شمس
اØمدضیا رÙعت، نویسنده Ùˆ استاد دانشگاه، Ù…ÛŒ گوید:"شمس Øکمت را سه گونه Ù…ÛŒ دانست: Øکمت Ú¯Ùتار، Øکمت کردار Ùˆ Øکمت دیدار. Øکمت Ú¯Ùتار از آن عالمان است؛ Øکمت کردار از آن عابدان؛ ولی Øکمت دیدار ویژه عارÙان است. خود شمس Ø´ÛŒÙته Øکمت دیدار بود Ùˆ به همین سبب مولانا نیز از Øکمت Ú¯Ùتار کاملا برید."
برخی نیز به این باور هستند Ú©Ù‡ شمس تبریزی آدمی درس نیاموخته بود Ùˆ سواد نداشت؛ ولی رÙیع جنید، شاعر Ùˆ نویسنده، به نوشته هایی اشاره Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ مملو از تعالیم عرÙانی است Ùˆ دیگران از سخنان شمس تهیه کرده اند.
آقای جنید Ù…ÛŒ گوید: "شمس آثار مدون نداشت؛ ولی این مسئله به معنای بی سواد بودن شمس نیست. مجموعه مقالاتی Ú©Ù‡ به نام شمس است، نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ شمس نه تنها در عرصه عرÙان، Ú©Ù‡ در توجیه Ùˆ تØلیل مسایل دینی نیز صاØب نظر Ùˆ کامل بوده Ùˆ شناخت دقیق از علوم آن دوران داشته است، Ù…ÛŒ گویند در مجالسی Ú©Ù‡ شمس وعظ Ù…ÛŒ کرده چنان وجد Ùˆ شور ایجاد Ù…ÛŒ شده Ú©Ù‡ مولانا دستور Ù…ÛŒ داده تا کلمات بیرون آمده از زبان او را مکتوب کنند Ú©Ù‡ نهایتا مجموعه مقالات شمس از همان جاست. "
Øرکت شمس بسوی شام
بالاخره، عناد مریدان و شاگردان مولوی با شمس کارساز می شود و شمس مولوی را ترک می گوید.
می گویند او، بدون اطلاع، به جانب شام رهسپار می شود.
دکتر Øسن کرت، استاد دانشگاه آنکارا در ترکیه، Ù…ÛŒ گوید:" وقتی شمس این همه عناد Ùˆ مخالÙت با خود را از پیروان مولانا دید، خودش، به Ø´Ú©Ù„ مخÙیانه، از قونیه بیرون شد. "
بیتابی مولانا
بروید ای ØریÙان بکشید یار مارا
به من آورید یکدم صنم گریز پا را
وگر او به وعده گوید که دم دیگر بیایم
همه وعده مکر باشد بÙریبد او شما را
به بهانه های شیرین به ترانه های رنگین
بکشید سوی خانه مه خوب و خوش لقا را
به مبارکی و شادی چو نگار من برآید
بنشین نظاره میکن تو عجایب خدا را
رÙتن شمس، مولوی را نه تنها به Øالت گذشته برنگرداند، بلکه او را از شاگردان Ùˆ مریدان او بیشتر جدا کرد؛ به Øدی Ú©Ù‡ عاقبت مریدان مولوی تصمیم گرÙتند Ú©Ù‡ شمس را دوباره به قونیه برگردانند.
آیا مریدان مولوی موÙÙ‚ به پیدا کردن شمس Ù…ÛŒ شوند؟
ادامه ماجرای زندگی خداوندگار بلخ را در برنامه آینده Ø¢Ùتاب عشق دنبال کنید.