انتقاد دیلتای از نظام ÙلسÙÛŒ Ù‡Ú¯Ù„
از مقدمه ام بر ترجمه کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر به تاریخ آذر ماه 1375صÙØات 27-26.
بندتو كروچه در بررسي انتقاد برگسون از علم مي نويسد:
: «همه اين انتقادهايي كه به سوي علم هد٠گيري شده اند براي كساني كه قبلاً انتقادهاي ياكوبي ØŒ شلينگ ØŒ نوÙاليس Ùˆ ديگر رومانتيك ها Ùˆ به ويژه انتقادهاي Ùوق العاده اي را كه Ù‡Ú¯Ù„ از Ùهم انتزاعي (يعني Ùهم تجربي Ùˆ Ùهم رياضي [Ùˆ به قول هوركهايمر وآدورنو عقل ابزاري] مي كند خوانده باشند ،تازگي ندارد. انتقادهاي Ù‡Ú¯Ù„ سراسر كتاب هاي او را Ùرا گرÙته اند از كتاب پديدارشناسي Ø±ÙˆØ Ú¯Ø±Ùته تا علم منطق او. Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ اين انتقادها را ٢٢ با مثالهايي كه زده است Ùˆ شرØهايي كه بر عبارات كتاب ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت نگاشته تقويت كرده است»
[از اين رو انتقادهاي برگسون تكرار همان Øر٠هاي رومانتيك ها است.] كساني كه مي پندارند انتقاد لوكاچ، اعضاي مكتب ÙرانكÙورت ØŒ هايدگر Ùˆ پست مدرنيست ها از علم Ùˆ عقل چيزي تازه Ùˆ Ùوق العاده در بر دارد خوب است نوشته ÙŠ ويلهلم ديلتاي Ùيلسو٠بزرگ آلماني (١٩١١– ١٨٣٣) را تØت عنوان: سرگذشت Ù‡Ú¯Ù„ جوان بخوانند Ùˆ از انتقادات كوبنده ÙŠ او از علم ستيزي Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ادعاهاي نظام ديالكتيكي او آگاه شوند. ديلتاي مي نويسد: «Øتي شكل خود – Ù…Øصور Ùˆ بسته ÙŠ نظام مطلق Ù‡Ú¯Ù„ كه مي خواهد كل جهان را درك كند با انديشه تكامل تدريجي كه در زمان صورت مي گيرد در تناقض آشكار است Ùˆ نيز با واقعياتي كه بر آنها متكي است ناسازگار. چگونه مي توان در ميان سيستم هاي متعدد از جهان كه برپايه ÙŠ نظريه هاي متعدد تØول Ùˆ تكامل شكل گرÙته اند Ùˆ نيز آينده ÙŠ بي كراني كه در زهدان جهان پنهان است Ùˆ مدام ساختارهايي تازه را به نمايش مي گذارد ادعاهاي Ù‡Ú¯Ù„ را باور كرد. اگر Ø±ÙˆØ Ø¨Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ بر زمين به شناخت مطلق دست يابد بايد مجدداً مركز كاينات شود ØŒ Ùˆ در Øقيقت تمامي ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت Ù‡Ú¯Ù„ از اين ديدگاه ساخته شده است ØŒ Øركت Ùˆ تØول Ø±ÙˆØ Ø¨Ø± زمين نيز بايد اصولاً در ÙلسÙÙ‡ ÙŠ مطلق كش٠شود Ùˆ به Ùرجام خويش برسد در اين مورد نيز تمامي تاريخ جهان Ùˆ تاريخ ÙلسÙÙ‡ [ در نظام Ù‡Ú¯Ù„] از همين ديدگاه ساخته شده است. انديشه ÙŠ تØول اØمقانه بودن ادعاهاي نظام هاي متاÙيزيكي را كه مي خواهند براي معماهاي جهان راه ØÙ„ قطعي ارايه دهند برملا مي كند. [ ...] از اين رو [Ù‡Ú¯Ù„ ناگزير بود به] علوم اثباتي – تجربي اعلان جنگ دهد. در همة نوشته هاي Ù‡Ú¯Ù„ نبردي نوميدانه بر ضد علوم طبيعي ØŒ علوم ٢٣ انساني Ùˆ تاريخ به چشم مي خورد». ديلتاي معتقد است كه اصل تكامل كه در قرن نوزدهم كش٠شد نه Ùقط از آن Ù‡Ú¯Ù„ نيست بلكه ناقض ÙلسÙÙ‡ ÙŠ Ù‡Ú¯Ù„ است. نظام مند كردن نهايي طبيعت Ùˆ Ø±ÙˆØ Ø¨Ù‡ شكل پيش – Ùرض هاي قياس منطقي كه Ù‡Ú¯Ù„ انجام داده است ديگر متعلق به جهان مدرن ما نيست. عصر چنين ÙلسÙÙ‡ هاي انگارشي به سر آمده است. زيرا اكنون «واقعيت» را با ياÙته ها Ùˆ امور واقع تجربي كه علوم اثباتي به دست آورده اند مي سنجند نه با Ù…Ùاهيم مابعد الطبيعي؛ Ùˆ در Øقيقت ماركسيسم نيز كوشش عبث Ùˆ نوميدانه ÙŠ هگليانيسم در قلمرو اقتصاد Ùˆ سياست است.
(البته من بسیاری چیز ها از کتاب های Ù‡Ú¯Ù„ آموخته ام. به ویژه مطالبی Ú©Ù‡ در باره ذهنیت اقوام Ùˆ ارتباطش با خدا یا خدایانش Ù…ÛŒ گوید Øاوی نکات آموزنده ای است. اما نا Ú¯Ùته نماند Ú©Ù‡ مثلا Ùاشیست های ایتالیایی Øکومت موسولینی را با اÙتخار دولت توتالیتاریستی Ù‡Ú¯Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ دانستند. ولی نازی های آلمانی Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ نظریه دولت در ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ ایستاست Ùˆ پویایی لازم برای Øکومتی از نوع هیتلر را ندارد.)
برای اطلاع بیشتر از نظریه Ù‡Ú¯Ù„ درباره دولت به کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر ترجمه یدالله موقن ( تهران ØŒ نشر هرمس ØŒ چاپ سوم 1393) Ùصل Ù‡Ùدهم: "تاثیر ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ بر تØول اندیشه سیاسی مدرن "صÙØات 398 -363 وبرای اطلاع از دیالکتیک Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ارتباط آن با مارکسیسم به مقاله لوچو کولتی با عنوان " مارکسیسم Ùˆ دیالکتیک " ترجمه یدالله موقن در کتاب " زبان ØŒ اندیشه Ùˆ Ùرهنگ " ( تهران نشر هرمس ØŒ 1378) صÙØات 159- 111 رجوع کنند. این مقاله در همین سایت هم هست .االبته من از کتاب لوچو کولتی " مارکسیسم Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ " آموختم Ú©Ù‡ "ماتریالیسم دیالکتیکی" ØŒ "ÙلسÙÙ‡ طبیعت " Ù‡Ú¯Ù„ است ومارکسیسم علم نیست Ùˆ متاÙیزیک Ù‡Ú¯Ù„ است . لوچو کولتی زمانی ایدئولوگ Øزب کمونیست ایتالیا بود. در کتاب " اسطوره دولت " Ùصل یاد شده کاسیرر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ چرا Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ØاÙظه کار است. از نظر Ù‡Ú¯Ù„ روشنگران یک " باید باشد" را در مقابل "آنچه هست" Ù…ÛŒ گذارند Ùˆ Ù…ÛŒ کوشند تا وضع تاریخی امور را به هم بزنند Ùˆ آن را مطابق با "آنچه باید باشد" بکنند. Ùˆ این را Ù‡Ú¯Ù„ نمی پذیرد. زیرا معتقد است "آنچه هست عقلانی است."
." لیبرال های آلمانی بر پایه همین Ú¯Ùته های Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ آثار او در " منجلاب ارتجاع " رشد Ùˆ نمو یاÙته اند.
بندتو كروچه در بررسي انتقاد برگسون از علم مي نويسد:
: «همه اين انتقادهايي كه به سوي علم هد٠گيري شده اند براي كساني كه قبلاً انتقادهاي ياكوبي ØŒ شلينگ ØŒ نوÙاليس Ùˆ ديگر رومانتيك ها Ùˆ به ويژه انتقادهاي Ùوق العاده اي را كه Ù‡Ú¯Ù„ از Ùهم انتزاعي (يعني Ùهم تجربي Ùˆ Ùهم رياضي [Ùˆ به قول هوركهايمر وآدورنو عقل ابزاري] مي كند خوانده باشند ،تازگي ندارد. انتقادهاي Ù‡Ú¯Ù„ سراسر كتاب هاي او را Ùرا گرÙته اند از كتاب پديدارشناسي Ø±ÙˆØ Ú¯Ø±Ùته تا علم منطق او. Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ اين انتقادها را ٢٢ با مثالهايي كه زده است Ùˆ شرØهايي كه بر عبارات كتاب ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت نگاشته تقويت كرده است»
[از اين رو انتقادهاي برگسون تكرار همان Øر٠هاي رومانتيك ها است.] كساني كه مي پندارند انتقاد لوكاچ، اعضاي مكتب ÙرانكÙورت ØŒ هايدگر Ùˆ پست مدرنيست ها از علم Ùˆ عقل چيزي تازه Ùˆ Ùوق العاده در بر دارد خوب است نوشته ÙŠ ويلهلم ديلتاي Ùيلسو٠بزرگ آلماني (١٩١١– ١٨٣٣) را تØت عنوان: سرگذشت Ù‡Ú¯Ù„ جوان بخوانند Ùˆ از انتقادات كوبنده ÙŠ او از علم ستيزي Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ادعاهاي نظام ديالكتيكي او آگاه شوند. ديلتاي مي نويسد: «Øتي شكل خود – Ù…Øصور Ùˆ بسته ÙŠ نظام مطلق Ù‡Ú¯Ù„ كه مي خواهد كل جهان را درك كند با انديشه تكامل تدريجي كه در زمان صورت مي گيرد در تناقض آشكار است Ùˆ نيز با واقعياتي كه بر آنها متكي است ناسازگار. چگونه مي توان در ميان سيستم هاي متعدد از جهان كه برپايه ÙŠ نظريه هاي متعدد تØول Ùˆ تكامل شكل گرÙته اند Ùˆ نيز آينده ÙŠ بي كراني كه در زهدان جهان پنهان است Ùˆ مدام ساختارهايي تازه را به نمايش مي گذارد ادعاهاي Ù‡Ú¯Ù„ را باور كرد. اگر Ø±ÙˆØ Ø¨Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ بر زمين به شناخت مطلق دست يابد بايد مجدداً مركز كاينات شود ØŒ Ùˆ در Øقيقت تمامي ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت Ù‡Ú¯Ù„ از اين ديدگاه ساخته شده است ØŒ Øركت Ùˆ تØول Ø±ÙˆØ Ø¨Ø± زمين نيز بايد اصولاً در ÙلسÙÙ‡ ÙŠ مطلق كش٠شود Ùˆ به Ùرجام خويش برسد در اين مورد نيز تمامي تاريخ جهان Ùˆ تاريخ ÙلسÙÙ‡ [ در نظام Ù‡Ú¯Ù„] از همين ديدگاه ساخته شده است. انديشه ÙŠ تØول اØمقانه بودن ادعاهاي نظام هاي متاÙيزيكي را كه مي خواهند براي معماهاي جهان راه ØÙ„ قطعي ارايه دهند برملا مي كند. [ ...] از اين رو [Ù‡Ú¯Ù„ ناگزير بود به] علوم اثباتي – تجربي اعلان جنگ دهد. در همة نوشته هاي Ù‡Ú¯Ù„ نبردي نوميدانه بر ضد علوم طبيعي ØŒ علوم ٢٣ انساني Ùˆ تاريخ به چشم مي خورد». ديلتاي معتقد است كه اصل تكامل كه در قرن نوزدهم كش٠شد نه Ùقط از آن Ù‡Ú¯Ù„ نيست بلكه ناقض ÙلسÙÙ‡ ÙŠ Ù‡Ú¯Ù„ است. نظام مند كردن نهايي طبيعت Ùˆ Ø±ÙˆØ Ø¨Ù‡ شكل پيش – Ùرض هاي قياس منطقي كه Ù‡Ú¯Ù„ انجام داده است ديگر متعلق به جهان مدرن ما نيست. عصر چنين ÙلسÙÙ‡ هاي انگارشي به سر آمده است. زيرا اكنون «واقعيت» را با ياÙته ها Ùˆ امور واقع تجربي كه علوم اثباتي به دست آورده اند مي سنجند نه با Ù…Ùاهيم مابعد الطبيعي؛ Ùˆ در Øقيقت ماركسيسم نيز كوشش عبث Ùˆ نوميدانه ÙŠ هگليانيسم در قلمرو اقتصاد Ùˆ سياست است.
(البته من بسیاری چیز ها از کتاب های Ù‡Ú¯Ù„ آموخته ام. به ویژه مطالبی Ú©Ù‡ در باره ذهنیت اقوام Ùˆ ارتباطش با خدا یا خدایانش Ù…ÛŒ گوید Øاوی نکات آموزنده ای است. اما نا Ú¯Ùته نماند Ú©Ù‡ مثلا Ùاشیست های ایتالیایی Øکومت موسولینی را با اÙتخار دولت توتالیتاریستی Ù‡Ú¯Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ دانستند. ولی نازی های آلمانی Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ نظریه دولت در ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ ایستاست Ùˆ پویایی لازم برای Øکومتی از نوع هیتلر را ندارد.)
برای اطلاع بیشتر از نظریه Ù‡Ú¯Ù„ درباره دولت به کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر ترجمه یدالله موقن ( تهران ØŒ نشر هرمس ØŒ چاپ سوم 1393) Ùصل Ù‡Ùدهم: "تاثیر ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ بر تØول اندیشه سیاسی مدرن "صÙØات 398 -363 وبرای اطلاع از دیالکتیک Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ارتباط آن با مارکسیسم به مقاله لوچو کولتی با عنوان " مارکسیسم Ùˆ دیالکتیک " ترجمه یدالله موقن در کتاب " زبان ØŒ اندیشه Ùˆ Ùرهنگ " ( تهران نشر هرمس ØŒ 1378) صÙØات 159- 111 رجوع کنند. این مقاله در همین سایت هم هست .االبته من از کتاب لوچو کولتی " مارکسیسم Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ " آموختم Ú©Ù‡ "ماتریالیسم دیالکتیکی" ØŒ "ÙلسÙÙ‡ طبیعت " Ù‡Ú¯Ù„ است ومارکسیسم علم نیست Ùˆ متاÙیزیک Ù‡Ú¯Ù„ است . لوچو کولتی زمانی ایدئولوگ Øزب کمونیست ایتالیا بود. در کتاب " اسطوره دولت " Ùصل یاد شده کاسیرر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ چرا Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ØاÙظه کار است. از نظر Ù‡Ú¯Ù„ روشنگران یک " باید باشد" را در مقابل "آنچه هست" Ù…ÛŒ گذارند Ùˆ Ù…ÛŒ کوشند تا وضع تاریخی امور را به هم بزنند Ùˆ آن را مطابق با "آنچه باید باشد" بکنند. Ùˆ این را Ù‡Ú¯Ù„ نمی پذیرد. زیرا معتقد است "آنچه هست عقلانی است."
." لیبرال های آلمانی بر پایه همین Ú¯Ùته های Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ آثار او در " منجلاب ارتجاع " رشد Ùˆ نمو یاÙته اند.