نکته هایی در باره ادعا های آقای دکتر سید جواد طباطبایی
تاریخ نگارش 15 آبان 1394
نکته هایی در باره ادعا های آقای دکتر سید جواد طباطبایی
آقای شهبازی در یکی از کامنت هایی Ú©Ù‡ ذیل مقاله من : «در پاسخ ایراد های آقای دکتر سید جواد طباطبایی » Ú©Ù‡ در Ùبسبوکم گذاشته ام Ù…ÛŒ نویسند Ú©Ù‡ « طباطبایی درباره اینکه آیا علمای مشروطه خواه تصور درستی از مشروطه داشتند یا در Ù¾ÛŒ عدالت Ùˆ... راهی جنبش مشروطه خواهی شدند نظریه بی اطلاعی علما از مشروطه را رد كرد Ùˆ Ú¯Ùت: اتÙاقا اگر قرار باشد اÙرادی از مشروطه خبر داشته باشند همین علما هستند. جواد طباطبایی برای اثبات نظریه خود به چند نكته توجه كرد: اول اندیشه مشروطه اولین بار در انگلستان تجربه شده است گرچه این تصور كه «مشروطه یك برنامه انگلیسی بود» غلط است اما انگلیسی ها Û¸Û°Û° سال سابقه دولت مشروطه دارند Ùˆ منتسكیو Ùˆ توكویل تقدم انگلیس را تایید كرده اند. دوم اندیشه مشروطه Ùˆ نظریه دولت قانون تنها یك تئوری مدرن نیست تاریخ مدرنیته مربوط به چند صدسال اخیر است اما مشروطه در انگلیس Û¸Û°Û° سال سابقه دارد Ùˆ این نشان Ù…ÛŒ دهد كه مشروطه ریشه در سنت دارد Ùˆ نه Ùقط مدرنیته. سوم بنیان اندیشه دولت قانون از دل ادیان الهی به دست Ù…ÛŒ آید. اصولا ادیان الهی چون Ùقه دارند از نظریه دولت قانون به معنای قانون شرع دÙاع Ù…ÛŒ كنند.»
این عجیب ترین سخنی است Ú©Ù‡ شنیده ام: « اصولا ادیان الهی چون Ùقه دارند از نظریه دولت قانون به معنای قانون شرع دÙاع Ù…ÛŒ كنند.» ایشان اگر به جای Ú©Ù„ÛŒ گویی Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دادند Ú©Ù‡ منظورشان چیست Ùˆ در کجا Ùˆ در Ú†Ù‡ دوره ای Ùˆ Ú†Ù‡ دین یا مذهبی چنین نظری داشته است Ùˆ منابعی نیز برای تایید ادعایشان ذکر Ù…ÛŒ کردند من یکی Ú©Ù‡ خیلی سپاسگزار Ù…ÛŒ شدم. اما در مورد انگلستان Ú©Ù‡ مثال زده اند اتÙاقآً Ù†Ùوذ قوانین مهاجمان بی دین نورمن در انگلستان است Ú©Ù‡ موجد آیین دادرسی انگلیسی شده است . این هم سندش :
Since 1189, English law has been described as a common law rather than a civil law system; in other words, no major codification of the law has taken place and judicial precedents are binding as opposed to persuasive. This may be a legacy of the Norman conquest of England, when a number of legal concepts and institutions from Norman law were introduced to England. In the early centuries of English common law, the justices and judges were responsible for adapting the system of writs to meet everyday needs, applying a mixture of precedent and common sense to build up a body of internally consistent law. An example is the Law Merchant derived from the "Pie-Powder" Courts, named from a corruption of the French pieds-poudrés ("dusty feet") implying ad hoc marketplace courts. As the Parliament of England became ever more established and influential, legislation gradually overtook judicial law-making such that today, judges are only able to innovate in certain very narrowly defined areas.
علاوه بر قوانین عر٠که میراث مهاجمان نورمن بود ،قوانین را قاضیان در لندن وضع Ù…ÛŒ کردند Ùˆ یا طبق مقتضیات روز قوانین ØŒ اعم از عرÙÛŒ Ùˆ موضوعه ØŒ را تغییر Ù…ÛŒ دادند. سخن از قوانین شرع اصلا در میان نیست.
در کامنت دیگری آقای شهبازی از قول آقای طباطبایی نقل کرده اند که :
«مجموعه‌های قانونی، بویژه در کشورهایی Ú©Ù‡ دین ÙˆØیانی داشته‌اند، Ùقه همان کشورهاست...آن‌چه اشکوری نمی ‌Ùهمد، از بی‌اعتنایی به همین لطیÙÙ‡ ناشی Ù…ÛŒ شود! او نمی ‌داند Ú©Ù‡ تبدیل اØکام شرع به مجموعه‌های قانونی جدید انجام گرÙته بود. ». این نقل قول از آقای طباطبایی است.
در کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ Ú©Ù‡ تØت عنوان « عقلانیت Ùˆ آزادی » Ú©Ù‡ مقالاتی در باره ماکس وبر Ùˆ از ماکس وبر است Ú©Ù‡ من ترجمه کرده ام Ùˆ سالها پیش منتشر شد ( تهران نشر هرمس ØŒ چاپ اول 1379 ) Ùˆ به چاپ چهارم هم رسیده است ØŒ در آنجا از دید گاه ماکس وبر در باره انواع قانون مانند قانون شرع ØŒ قانون عرÙÛŒ ( البته آقای طباطبایی Ùˆ بسیاری دیگر از نویسندگان Ùˆ مترجمان در نیاÙته اند Ú©Ù‡ عر٠به معنای سنت است. ولی قانون سکولار به معنای قانون عقلی Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ است Ùˆ قانون وضعی است . قانون عرÙÛŒ یعنی قانون مرسوم Ùˆ سنتی Ú©Ù‡ معلوم نیست Ú©ÛŒ وضع شده است)ØŒ قانون طبیعی ( Øقوق بشر جزو قوانین طبیعی است) Ùˆ قانون موضوعه بØØ« Ù…ÛŒ شود Ùˆ ارتباط آنها با نوع سلطه یا نوع Øکومت نشان داده Ù…ÛŒ شود . وبر در کتابش « جامعه شناسی Øقوق » از انواع قانون بØØ« Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ شامل «قانون اسلامی (تسنن )» Ùˆ «قوانین ایران (تشییع )» نیز Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ این دو مبØØ« اخیر را من سالها پیش ترجمه کرده ام Ùˆ در سایت های نیلگون Ùˆ ماه Ù…Ú¯ هم نصب اند. ولی گویی آقای طباطبایی در این خصوص هم در جهل مرکب به سر Ù…ÛŒ برند. ایشان Ù…ÛŒ پندارند Ùقط یک نوع قانون هست Ùˆ آن هم قانون شرع است. Øتی کلیسای کاتولیک در کنار قوانین شرع Ú©Ù‡ از یهودیت نشئت یاÙته بودند قوانین رمی را نیز Ú©Ù‡ سکولار بودند به رسمیت شناخته بود.
ایراد های آقای طباطبایی به کسانی چون جلال آل اØمد Ùˆ علی شریعتی ودیگران تØت یک مقوله قرار Ù…ÛŒ گیرد ذهن اینان اسطوره ای -دینی بود نه علمی -ÙلسÙÛŒ. اما ذهنیت خود آقای طباطبایی نیز ذیل همین مقوله قرار Ù…ÛŒ گیرد. ذهن ایشان به هیچ وجه سکولار نیست بلکه مذهبی است. سه قرن پس از ولتر Ùˆ اولباخ Ùˆ لامتری Ùˆ دیگر ÙیلسوÙان روشنگری ایشان آن شهامت Ùکری را ندارد Ú©Ù‡ به دنبال آنان برود. در مقابل قهرمانانش میرزای نایینی Ùˆ آخوند خراسانی Ùˆ خواجه نظام الملک Ùˆ امثالهم اند گویی ایشان از Ù„Øاظ ساختار ذهنی درقرون وسطی به سر Ù…ÛŒ برند نه درعصر مدرن . البته خودشان نیز Ú¯Ùته اند Ú©Ù‡ « Ù…ØاÙظه کار » اند . ولی لازم بود تاکید کنند Ú©Ù‡ «مØاÙظه کار » ضد روشنگری هستند..پس از پژوهشهای لوسین لوی-برول Ùˆ ارنست کاسیرر در باره Ùرم اندیشه اسطوره ای - دینی چقدر Øر٠های ایشان Ùˆ روشنÙکران دینی مخال٠ایشان پوچ Ùˆ تهی از معنی است. Ú†Ù‡ چیز هایی به عنوان آخرین دستاورد های ÙلسÙÛŒ-تاریخی به خورد جوانان ما داده Ù…ÛŒ شود!
تÙکر Øاکم بر شرق Ùˆ Øاکم بر قرون وسطای اروپا اسطوره ای - دینی بوده است. اگر ما زیر سلطه تÙکر اسطوره ای -دینی باشیم مانند جلال آل اØمد Ùˆ علی شریعتی از شناخت اندیشه اسطوره ای -دینی ناتوانیم چون ذهن ما از این مرØله گذر نکرده است. ایراد من به کسانی چون سید جواد طباطبایی این است Ú©Ù‡ ساخت تÙکر شما هم با آل اØمد Ùˆ شریعتی یکسان است. آنان نوع دیگری از خراÙات را تبلیغ Ù…ÛŒ کردند Ùˆ شما نوع دیگری را.
نکته هایی در باره ادعا های آقای دکتر سید جواد طباطبایی
آقای شهبازی در یکی از کامنت هایی Ú©Ù‡ ذیل مقاله من : «در پاسخ ایراد های آقای دکتر سید جواد طباطبایی » Ú©Ù‡ در Ùبسبوکم گذاشته ام Ù…ÛŒ نویسند Ú©Ù‡ « طباطبایی درباره اینکه آیا علمای مشروطه خواه تصور درستی از مشروطه داشتند یا در Ù¾ÛŒ عدالت Ùˆ... راهی جنبش مشروطه خواهی شدند نظریه بی اطلاعی علما از مشروطه را رد كرد Ùˆ Ú¯Ùت: اتÙاقا اگر قرار باشد اÙرادی از مشروطه خبر داشته باشند همین علما هستند. جواد طباطبایی برای اثبات نظریه خود به چند نكته توجه كرد: اول اندیشه مشروطه اولین بار در انگلستان تجربه شده است گرچه این تصور كه «مشروطه یك برنامه انگلیسی بود» غلط است اما انگلیسی ها Û¸Û°Û° سال سابقه دولت مشروطه دارند Ùˆ منتسكیو Ùˆ توكویل تقدم انگلیس را تایید كرده اند. دوم اندیشه مشروطه Ùˆ نظریه دولت قانون تنها یك تئوری مدرن نیست تاریخ مدرنیته مربوط به چند صدسال اخیر است اما مشروطه در انگلیس Û¸Û°Û° سال سابقه دارد Ùˆ این نشان Ù…ÛŒ دهد كه مشروطه ریشه در سنت دارد Ùˆ نه Ùقط مدرنیته. سوم بنیان اندیشه دولت قانون از دل ادیان الهی به دست Ù…ÛŒ آید. اصولا ادیان الهی چون Ùقه دارند از نظریه دولت قانون به معنای قانون شرع دÙاع Ù…ÛŒ كنند.»
این عجیب ترین سخنی است Ú©Ù‡ شنیده ام: « اصولا ادیان الهی چون Ùقه دارند از نظریه دولت قانون به معنای قانون شرع دÙاع Ù…ÛŒ كنند.» ایشان اگر به جای Ú©Ù„ÛŒ گویی Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دادند Ú©Ù‡ منظورشان چیست Ùˆ در کجا Ùˆ در Ú†Ù‡ دوره ای Ùˆ Ú†Ù‡ دین یا مذهبی چنین نظری داشته است Ùˆ منابعی نیز برای تایید ادعایشان ذکر Ù…ÛŒ کردند من یکی Ú©Ù‡ خیلی سپاسگزار Ù…ÛŒ شدم. اما در مورد انگلستان Ú©Ù‡ مثال زده اند اتÙاقآً Ù†Ùوذ قوانین مهاجمان بی دین نورمن در انگلستان است Ú©Ù‡ موجد آیین دادرسی انگلیسی شده است . این هم سندش :
Since 1189, English law has been described as a common law rather than a civil law system; in other words, no major codification of the law has taken place and judicial precedents are binding as opposed to persuasive. This may be a legacy of the Norman conquest of England, when a number of legal concepts and institutions from Norman law were introduced to England. In the early centuries of English common law, the justices and judges were responsible for adapting the system of writs to meet everyday needs, applying a mixture of precedent and common sense to build up a body of internally consistent law. An example is the Law Merchant derived from the "Pie-Powder" Courts, named from a corruption of the French pieds-poudrés ("dusty feet") implying ad hoc marketplace courts. As the Parliament of England became ever more established and influential, legislation gradually overtook judicial law-making such that today, judges are only able to innovate in certain very narrowly defined areas.
علاوه بر قوانین عر٠که میراث مهاجمان نورمن بود ،قوانین را قاضیان در لندن وضع Ù…ÛŒ کردند Ùˆ یا طبق مقتضیات روز قوانین ØŒ اعم از عرÙÛŒ Ùˆ موضوعه ØŒ را تغییر Ù…ÛŒ دادند. سخن از قوانین شرع اصلا در میان نیست.
در کامنت دیگری آقای شهبازی از قول آقای طباطبایی نقل کرده اند که :
«مجموعه‌های قانونی، بویژه در کشورهایی Ú©Ù‡ دین ÙˆØیانی داشته‌اند، Ùقه همان کشورهاست...آن‌چه اشکوری نمی ‌Ùهمد، از بی‌اعتنایی به همین لطیÙÙ‡ ناشی Ù…ÛŒ شود! او نمی ‌داند Ú©Ù‡ تبدیل اØکام شرع به مجموعه‌های قانونی جدید انجام گرÙته بود. ». این نقل قول از آقای طباطبایی است.
در کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ Ú©Ù‡ تØت عنوان « عقلانیت Ùˆ آزادی » Ú©Ù‡ مقالاتی در باره ماکس وبر Ùˆ از ماکس وبر است Ú©Ù‡ من ترجمه کرده ام Ùˆ سالها پیش منتشر شد ( تهران نشر هرمس ØŒ چاپ اول 1379 ) Ùˆ به چاپ چهارم هم رسیده است ØŒ در آنجا از دید گاه ماکس وبر در باره انواع قانون مانند قانون شرع ØŒ قانون عرÙÛŒ ( البته آقای طباطبایی Ùˆ بسیاری دیگر از نویسندگان Ùˆ مترجمان در نیاÙته اند Ú©Ù‡ عر٠به معنای سنت است. ولی قانون سکولار به معنای قانون عقلی Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ است Ùˆ قانون وضعی است . قانون عرÙÛŒ یعنی قانون مرسوم Ùˆ سنتی Ú©Ù‡ معلوم نیست Ú©ÛŒ وضع شده است)ØŒ قانون طبیعی ( Øقوق بشر جزو قوانین طبیعی است) Ùˆ قانون موضوعه بØØ« Ù…ÛŒ شود Ùˆ ارتباط آنها با نوع سلطه یا نوع Øکومت نشان داده Ù…ÛŒ شود . وبر در کتابش « جامعه شناسی Øقوق » از انواع قانون بØØ« Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ شامل «قانون اسلامی (تسنن )» Ùˆ «قوانین ایران (تشییع )» نیز Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ این دو مبØØ« اخیر را من سالها پیش ترجمه کرده ام Ùˆ در سایت های نیلگون Ùˆ ماه Ù…Ú¯ هم نصب اند. ولی گویی آقای طباطبایی در این خصوص هم در جهل مرکب به سر Ù…ÛŒ برند. ایشان Ù…ÛŒ پندارند Ùقط یک نوع قانون هست Ùˆ آن هم قانون شرع است. Øتی کلیسای کاتولیک در کنار قوانین شرع Ú©Ù‡ از یهودیت نشئت یاÙته بودند قوانین رمی را نیز Ú©Ù‡ سکولار بودند به رسمیت شناخته بود.
ایراد های آقای طباطبایی به کسانی چون جلال آل اØمد Ùˆ علی شریعتی ودیگران تØت یک مقوله قرار Ù…ÛŒ گیرد ذهن اینان اسطوره ای -دینی بود نه علمی -ÙلسÙÛŒ. اما ذهنیت خود آقای طباطبایی نیز ذیل همین مقوله قرار Ù…ÛŒ گیرد. ذهن ایشان به هیچ وجه سکولار نیست بلکه مذهبی است. سه قرن پس از ولتر Ùˆ اولباخ Ùˆ لامتری Ùˆ دیگر ÙیلسوÙان روشنگری ایشان آن شهامت Ùکری را ندارد Ú©Ù‡ به دنبال آنان برود. در مقابل قهرمانانش میرزای نایینی Ùˆ آخوند خراسانی Ùˆ خواجه نظام الملک Ùˆ امثالهم اند گویی ایشان از Ù„Øاظ ساختار ذهنی درقرون وسطی به سر Ù…ÛŒ برند نه درعصر مدرن . البته خودشان نیز Ú¯Ùته اند Ú©Ù‡ « Ù…ØاÙظه کار » اند . ولی لازم بود تاکید کنند Ú©Ù‡ «مØاÙظه کار » ضد روشنگری هستند..پس از پژوهشهای لوسین لوی-برول Ùˆ ارنست کاسیرر در باره Ùرم اندیشه اسطوره ای - دینی چقدر Øر٠های ایشان Ùˆ روشنÙکران دینی مخال٠ایشان پوچ Ùˆ تهی از معنی است. Ú†Ù‡ چیز هایی به عنوان آخرین دستاورد های ÙلسÙÛŒ-تاریخی به خورد جوانان ما داده Ù…ÛŒ شود!
تÙکر Øاکم بر شرق Ùˆ Øاکم بر قرون وسطای اروپا اسطوره ای - دینی بوده است. اگر ما زیر سلطه تÙکر اسطوره ای -دینی باشیم مانند جلال آل اØمد Ùˆ علی شریعتی از شناخت اندیشه اسطوره ای -دینی ناتوانیم چون ذهن ما از این مرØله گذر نکرده است. ایراد من به کسانی چون سید جواد طباطبایی این است Ú©Ù‡ ساخت تÙکر شما هم با آل اØمد Ùˆ شریعتی یکسان است. آنان نوع دیگری از خراÙات را تبلیغ Ù…ÛŒ کردند Ùˆ شما نوع دیگری را.