انتقاد دیلتای از نظام ÙلسÙÛŒ Ù‡Ú¯Ù„
از مقدمه ام بر ترجمه کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر به تاریخ آذر ماه 1375ØµÙØØ§Øª 27-26.
بندتو كروچه در بررسي انتقاد برگسون از علم مي نويسد:
: «همه اين انتقادهايي كه به سوي علم هد٠گيري شده اند براي كساني كه قبلاً انتقادهاي ياكوبي ØŒ شلينگ ØŒ Ù†ÙˆÙØ§Ù„يس Ùˆ ديگر رومانتيك ها Ùˆ به ويژه انتقادهاي Ùوق العاده اي را كه Ù‡Ú¯Ù„ از Ùهم انتزاعي (يعني Ùهم تجربي Ùˆ Ùهم رياضي [Ùˆ به قول هوركهايمر وآدورنو عقل ابزاري] مي كند خوانده باشند ،تازگي ندارد. انتقادهاي Ù‡Ú¯Ù„ سراسر كتاب هاي او را ÙØ±Ø§ Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند از كتاب پديدارشناسي Ø±ÙˆØ Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ تا علم منطق او. Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ اين انتقادها را ٢٢ با مثالهايي كه زده است Ùˆ شرØÙ‡Ø§ÙŠÙŠ ÙƒÙ‡ بر عبارات كتاب ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت نگاشته تقويت كرده است»
[از اين رو انتقادهاي برگسون تكرار همان ØØ±Ù هاي رومانتيك ها است.] كساني كه مي پندارند انتقاد لوكاچ، اعضاي مكتب ÙØ±Ø§Ù†ÙƒÙورت ØŒ هايدگر Ùˆ پست مدرنيست ها از علم Ùˆ عقل چيزي تازه Ùˆ Ùوق العاده در بر دارد خوب است نوشته ÙŠ ويلهلم ديلتاي Ùيلسو٠بزرگ آلماني (١٩١١– ١٨٣٣) را ØªØØª عنوان: سرگذشت Ù‡Ú¯Ù„ جوان بخوانند Ùˆ از انتقادات كوبنده ÙŠ او از علم ستيزي Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ادعاهاي نظام ديالكتيكي او آگاه شوند. ديلتاي مي نويسد: Â«ØØªÙŠ Ø´ÙƒÙ„ خود – Ù…ØØµÙˆØ± Ùˆ بسته ÙŠ نظام مطلق Ù‡Ú¯Ù„ كه مي خواهد كل جهان را درك كند با انديشه تكامل تدريجي كه در زمان صورت مي گيرد در تناقض آشكار است Ùˆ نيز با واقعياتي كه بر آنها متكي است ناسازگار. چگونه مي توان در ميان سيستم هاي متعدد از جهان كه برپايه ÙŠ نظريه هاي متعدد تØÙˆÙ„ Ùˆ تكامل شكل Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند Ùˆ نيز آينده ÙŠ بي كراني كه در زهدان جهان پنهان است Ùˆ مدام ساختارهايي تازه را به نمايش مي گذارد ادعاهاي Ù‡Ú¯Ù„ را باور كرد. اگر Ø±ÙˆØ Ø¨Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ بر زمين به شناخت مطلق دست يابد بايد مجدداً مركز كاينات شود ØŒ Ùˆ در ØÙ‚يقت تمامي ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت Ù‡Ú¯Ù„ از اين ديدگاه ساخته شده است ØŒ ØØ±ÙƒØª Ùˆ تØÙˆÙ„ Ø±ÙˆØ Ø¨Ø± زمين نيز بايد اصولاً در ÙلسÙÙ‡ ÙŠ مطلق كش٠شود Ùˆ به ÙØ±Ø¬Ø§Ù… خويش برسد در اين مورد نيز تمامي تاريخ جهان Ùˆ تاريخ ÙلسÙÙ‡ [ در نظام Ù‡Ú¯Ù„] از همين ديدگاه ساخته شده است. انديشه ÙŠ تØÙˆÙ„ اØÙ…قانه بودن ادعاهاي نظام هاي متاÙيزيكي را كه مي خواهند براي معماهاي جهان راه ØÙ„ قطعي ارايه دهند برملا مي كند. [ ...] از اين رو [Ù‡Ú¯Ù„ ناگزير بود به] علوم اثباتي – تجربي اعلان جنگ دهد. در همة نوشته هاي Ù‡Ú¯Ù„ نبردي نوميدانه بر ضد علوم طبيعي ØŒ علوم ٢٣ انساني Ùˆ تاريخ به چشم مي خورد». ديلتاي معتقد است كه اصل تكامل كه در قرن نوزدهم كش٠شد نه Ùقط از آن Ù‡Ú¯Ù„ نيست بلكه ناقض ÙلسÙÙ‡ ÙŠ Ù‡Ú¯Ù„ است. نظام مند كردن نهايي طبيعت Ùˆ Ø±ÙˆØ Ø¨Ù‡ شكل پيش – ÙØ±Ø¶ هاي قياس منطقي كه Ù‡Ú¯Ù„ انجام داده است ديگر متعلق به جهان مدرن ما نيست. عصر چنين ÙلسÙÙ‡ هاي انگارشي به سر آمده است. زيرا اكنون «واقعيت» را با ÙŠØ§ÙØªÙ‡ ها Ùˆ امور واقع تجربي كه علوم اثباتي به دست آورده اند مي سنجند نه با Ù…ÙØ§Ù‡ÙŠÙ… مابعد الطبيعي؛ Ùˆ در ØÙ‚يقت ماركسيسم نيز كوشش عبث Ùˆ نوميدانه ÙŠ هگليانيسم در قلمرو اقتصاد Ùˆ سياست است.
(البته من بسیاری چیز ها از کتاب های Ù‡Ú¯Ù„ آموخته ام. به ویژه مطالبی Ú©Ù‡ در باره ذهنیت اقوام Ùˆ ارتباطش با خدا یا خدایانش Ù…ÛŒ گوید ØØ§ÙˆÛŒ نکات آموزنده ای است. اما نا Ú¯ÙØªÙ‡ نماند Ú©Ù‡ مثلا ÙØ§Ø´ÛŒØ³Øª های ایتالیایی ØÚ©ÙˆÙ…ت موسولینی را با Ø§ÙØªØ®Ø§Ø± دولت توتالیتاریستی Ù‡Ú¯Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ دانستند. ولی نازی های آلمانی Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ Ú©Ù‡ نظریه دولت در ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ ایستاست Ùˆ پویایی لازم برای ØÚ©ÙˆÙ…تی از نوع هیتلر را ندارد.)
برای اطلاع بیشتر از نظریه Ù‡Ú¯Ù„ درباره دولت به کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر ترجمه یدالله موقن ( تهران ØŒ نشر هرمس ØŒ چاپ سوم 1393) ÙØµÙ„ Ù‡ÙØ¯Ù‡Ù…: "تاثیر ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ بر تØÙˆÙ„ اندیشه سیاسی مدرن "ØµÙØØ§Øª 398 -363 وبرای اطلاع از دیالکتیک Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ارتباط آن با مارکسیسم به مقاله لوچو کولتی با عنوان " مارکسیسم Ùˆ دیالکتیک " ترجمه یدالله موقن در کتاب " زبان ØŒ اندیشه Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ " ( تهران نشر هرمس ØŒ 1378) ØµÙØØ§Øª 159- 111 رجوع کنند. این مقاله در همین سایت هم هست .االبته من از کتاب لوچو کولتی " مارکسیسم Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ " آموختم Ú©Ù‡ "ماتریالیسم دیالکتیکی" ØŒ "ÙلسÙÙ‡ طبیعت " Ù‡Ú¯Ù„ است ومارکسیسم علم نیست Ùˆ متاÙیزیک Ù‡Ú¯Ù„ است . لوچو کولتی زمانی ایدئولوگ ØØ²Ø¨ کمونیست ایتالیا بود. در کتاب " اسطوره دولت " ÙØµÙ„ یاد شده کاسیرر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ چرا Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ØØ§Ùظه کار است. از نظر Ù‡Ú¯Ù„ روشنگران یک " باید باشد" را در مقابل "آنچه هست" Ù…ÛŒ گذارند Ùˆ Ù…ÛŒ کوشند تا وضع تاریخی امور را به هم بزنند Ùˆ آن را مطابق با "آنچه باید باشد" بکنند. Ùˆ این را Ù‡Ú¯Ù„ نمی پذیرد. زیرا معتقد است "آنچه هست عقلانی است."
." لیبرال های آلمانی بر پایه همین Ú¯ÙØªÙ‡ های Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ Ú©Ù‡ آثار او در " منجلاب ارتجاع " رشد Ùˆ نمو ÛŒØ§ÙØªÙ‡ اند.
بندتو كروچه در بررسي انتقاد برگسون از علم مي نويسد:
: «همه اين انتقادهايي كه به سوي علم هد٠گيري شده اند براي كساني كه قبلاً انتقادهاي ياكوبي ØŒ شلينگ ØŒ Ù†ÙˆÙØ§Ù„يس Ùˆ ديگر رومانتيك ها Ùˆ به ويژه انتقادهاي Ùوق العاده اي را كه Ù‡Ú¯Ù„ از Ùهم انتزاعي (يعني Ùهم تجربي Ùˆ Ùهم رياضي [Ùˆ به قول هوركهايمر وآدورنو عقل ابزاري] مي كند خوانده باشند ،تازگي ندارد. انتقادهاي Ù‡Ú¯Ù„ سراسر كتاب هاي او را ÙØ±Ø§ Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند از كتاب پديدارشناسي Ø±ÙˆØ Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ تا علم منطق او. Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ اين انتقادها را ٢٢ با مثالهايي كه زده است Ùˆ شرØÙ‡Ø§ÙŠÙŠ ÙƒÙ‡ بر عبارات كتاب ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت نگاشته تقويت كرده است»
[از اين رو انتقادهاي برگسون تكرار همان ØØ±Ù هاي رومانتيك ها است.] كساني كه مي پندارند انتقاد لوكاچ، اعضاي مكتب ÙØ±Ø§Ù†ÙƒÙورت ØŒ هايدگر Ùˆ پست مدرنيست ها از علم Ùˆ عقل چيزي تازه Ùˆ Ùوق العاده در بر دارد خوب است نوشته ÙŠ ويلهلم ديلتاي Ùيلسو٠بزرگ آلماني (١٩١١– ١٨٣٣) را ØªØØª عنوان: سرگذشت Ù‡Ú¯Ù„ جوان بخوانند Ùˆ از انتقادات كوبنده ÙŠ او از علم ستيزي Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ادعاهاي نظام ديالكتيكي او آگاه شوند. ديلتاي مي نويسد: Â«ØØªÙŠ Ø´ÙƒÙ„ خود – Ù…ØØµÙˆØ± Ùˆ بسته ÙŠ نظام مطلق Ù‡Ú¯Ù„ كه مي خواهد كل جهان را درك كند با انديشه تكامل تدريجي كه در زمان صورت مي گيرد در تناقض آشكار است Ùˆ نيز با واقعياتي كه بر آنها متكي است ناسازگار. چگونه مي توان در ميان سيستم هاي متعدد از جهان كه برپايه ÙŠ نظريه هاي متعدد تØÙˆÙ„ Ùˆ تكامل شكل Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ اند Ùˆ نيز آينده ÙŠ بي كراني كه در زهدان جهان پنهان است Ùˆ مدام ساختارهايي تازه را به نمايش مي گذارد ادعاهاي Ù‡Ú¯Ù„ را باور كرد. اگر Ø±ÙˆØ Ø¨Ø®ÙˆØ§Ù‡Ø¯ بر زمين به شناخت مطلق دست يابد بايد مجدداً مركز كاينات شود ØŒ Ùˆ در ØÙ‚يقت تمامي ÙلسÙÙ‡ ÙŠ طبيعت Ù‡Ú¯Ù„ از اين ديدگاه ساخته شده است ØŒ ØØ±ÙƒØª Ùˆ تØÙˆÙ„ Ø±ÙˆØ Ø¨Ø± زمين نيز بايد اصولاً در ÙلسÙÙ‡ ÙŠ مطلق كش٠شود Ùˆ به ÙØ±Ø¬Ø§Ù… خويش برسد در اين مورد نيز تمامي تاريخ جهان Ùˆ تاريخ ÙلسÙÙ‡ [ در نظام Ù‡Ú¯Ù„] از همين ديدگاه ساخته شده است. انديشه ÙŠ تØÙˆÙ„ اØÙ…قانه بودن ادعاهاي نظام هاي متاÙيزيكي را كه مي خواهند براي معماهاي جهان راه ØÙ„ قطعي ارايه دهند برملا مي كند. [ ...] از اين رو [Ù‡Ú¯Ù„ ناگزير بود به] علوم اثباتي – تجربي اعلان جنگ دهد. در همة نوشته هاي Ù‡Ú¯Ù„ نبردي نوميدانه بر ضد علوم طبيعي ØŒ علوم ٢٣ انساني Ùˆ تاريخ به چشم مي خورد». ديلتاي معتقد است كه اصل تكامل كه در قرن نوزدهم كش٠شد نه Ùقط از آن Ù‡Ú¯Ù„ نيست بلكه ناقض ÙلسÙÙ‡ ÙŠ Ù‡Ú¯Ù„ است. نظام مند كردن نهايي طبيعت Ùˆ Ø±ÙˆØ Ø¨Ù‡ شكل پيش – ÙØ±Ø¶ هاي قياس منطقي كه Ù‡Ú¯Ù„ انجام داده است ديگر متعلق به جهان مدرن ما نيست. عصر چنين ÙلسÙÙ‡ هاي انگارشي به سر آمده است. زيرا اكنون «واقعيت» را با ÙŠØ§ÙØªÙ‡ ها Ùˆ امور واقع تجربي كه علوم اثباتي به دست آورده اند مي سنجند نه با Ù…ÙØ§Ù‡ÙŠÙ… مابعد الطبيعي؛ Ùˆ در ØÙ‚يقت ماركسيسم نيز كوشش عبث Ùˆ نوميدانه ÙŠ هگليانيسم در قلمرو اقتصاد Ùˆ سياست است.
(البته من بسیاری چیز ها از کتاب های Ù‡Ú¯Ù„ آموخته ام. به ویژه مطالبی Ú©Ù‡ در باره ذهنیت اقوام Ùˆ ارتباطش با خدا یا خدایانش Ù…ÛŒ گوید ØØ§ÙˆÛŒ نکات آموزنده ای است. اما نا Ú¯ÙØªÙ‡ نماند Ú©Ù‡ مثلا ÙØ§Ø´ÛŒØ³Øª های ایتالیایی ØÚ©ÙˆÙ…ت موسولینی را با Ø§ÙØªØ®Ø§Ø± دولت توتالیتاریستی Ù‡Ú¯Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ دانستند. ولی نازی های آلمانی Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ Ú©Ù‡ نظریه دولت در ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ ایستاست Ùˆ پویایی لازم برای ØÚ©ÙˆÙ…تی از نوع هیتلر را ندارد.)
برای اطلاع بیشتر از نظریه Ù‡Ú¯Ù„ درباره دولت به کتاب " اسطوره دولت " نوشته ارنست کاسیرر ترجمه یدالله موقن ( تهران ØŒ نشر هرمس ØŒ چاپ سوم 1393) ÙØµÙ„ Ù‡ÙØ¯Ù‡Ù…: "تاثیر ÙلسÙÙ‡ Ù‡Ú¯Ù„ بر تØÙˆÙ„ اندیشه سیاسی مدرن "ØµÙØØ§Øª 398 -363 وبرای اطلاع از دیالکتیک Ù‡Ú¯Ù„ Ùˆ ارتباط آن با مارکسیسم به مقاله لوچو کولتی با عنوان " مارکسیسم Ùˆ دیالکتیک " ترجمه یدالله موقن در کتاب " زبان ØŒ اندیشه Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ " ( تهران نشر هرمس ØŒ 1378) ØµÙØØ§Øª 159- 111 رجوع کنند. این مقاله در همین سایت هم هست .االبته من از کتاب لوچو کولتی " مارکسیسم Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ " آموختم Ú©Ù‡ "ماتریالیسم دیالکتیکی" ØŒ "ÙلسÙÙ‡ طبیعت " Ù‡Ú¯Ù„ است ومارکسیسم علم نیست Ùˆ متاÙیزیک Ù‡Ú¯Ù„ است . لوچو کولتی زمانی ایدئولوگ ØØ²Ø¨ کمونیست ایتالیا بود. در کتاب " اسطوره دولت " ÙØµÙ„ یاد شده کاسیرر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ چرا Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ØØ§Ùظه کار است. از نظر Ù‡Ú¯Ù„ روشنگران یک " باید باشد" را در مقابل "آنچه هست" Ù…ÛŒ گذارند Ùˆ Ù…ÛŒ کوشند تا وضع تاریخی امور را به هم بزنند Ùˆ آن را مطابق با "آنچه باید باشد" بکنند. Ùˆ این را Ù‡Ú¯Ù„ نمی پذیرد. زیرا معتقد است "آنچه هست عقلانی است."
." لیبرال های آلمانی بر پایه همین Ú¯ÙØªÙ‡ های Ù‡Ú¯Ù„ Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ Ú©Ù‡ آثار او در " منجلاب ارتجاع " رشد Ùˆ نمو ÛŒØ§ÙØªÙ‡ اند.