بگذار هزار Ú¯Ù„ بشکÙد / دکتر بیژن باران
نقد ادبی کمک به تعبیر اثر ادبی و تدوین روند کلی شعر در یک دوره مشخص می کند.
...
بگذار هزار Ú¯Ù„ بشکÙد
دکتر بیژن باران
061310
یادداشت زیر شامل 4 نکته در باره نقد ادبی Ù…ÛŒ باشد. پندار در 2/6/82 پاسخ علی رضا آبیز را به مقاله پگاه اØمدی درج کرد. تسلسل مقالات این گونه بود: "جامعه" علی عبدالرضایی چاپ شد؛ اØمدی "غلط- خوانی تصو٠و Ø·Ø±Ø Ù†Ùˆ صوÙیسم" را در نقد این کتاب نشر کرد. در رابطه با نقد اØمدی، آبیز "معضل نقد نویسی" را چاپ کرد. اØمدی واکنش خود را در شماره 34 کارنامه نوشت Ú©Ù‡ با پاسخی از آبیز در پندار آمد. نوشته Øاضر در باره رئوس عام آن بØØ« یعنی 4 نکته ÛŒ زیرست: نقد، زبان، سبک هنری، Øقیقت.
نقد ادبی Ú©Ù…Ú© به تعبیر اثر ادبی Ùˆ تدوین روند Ú©Ù„ÛŒ شعر در یک دوره مشخص Ù…ÛŒ کند. در یک نقد ادبی، سلیقه نقاد بکنار، اجزای جهانشمولی وجود دارند Ú©Ù‡ آن را علمی Ù…ÛŒ کنند. تکامل آن از علم شعر، بوطیقا/ پوئتیک، خطابه یونان باستان Ùˆ زیبایی شناسی اروپایی عصر روشنگری آغاز شد. در قرن بیستم نظریه نقد رایج به مکتبهای ساختاری، پساساختاری، روانشناسانه، زنانه، مارکسیسم، پسااستعماری، Ùرمالیسم، مخاطب- واکنشی، اصالت وجودی، پدیده شناسی، نوین منقسم شد. توصی٠این شیوه های نقد از Øوصله این یاد داشت خارج است.
یک نقد شامل دو بخش Ø·Ø±Ø Ø§ØµÙˆÙ„ Ú©Ù„ÛŒ Ùˆ تجزیه تØلیل مشخص است؛ هدÙها Ùˆ شیوه هایی را مد نظر دارد. ساختار آن متشکل از رده بندی از زیر Ùˆ مشخص با شواهد از یک شعر به Ùوق Ùˆ Ú©Ù„ÛŒ با نقل قول اصول عام، منطق استنتاجی Ùˆ استقرایی بوده. شواهد از اثر ادبی Ùˆ قولها از کتب نظری برای اثبات ادعای نقاد ارایه Ù…ÛŒ شوند. در نقد ادبی اصول معلوم قبلی بکار برده شده تا اصول نوین نهÙته در یک اثر مشخص استخراج شوند. این شیوه را اخوان در نقد بدایع نیما بکار برد؛ Ùروغ در تØلیل "آخر شاهنامه" اخوان. سپس "نوعی از هنر نوعی از اندیشه" در رد "هنر برای هنر Ùˆ شعر ناب"Ùˆ "طلا در مس" نقد ادبی علمی را تدوینی جامع بخشیدند. آثار آرین پور، ÙلاØØŒ رسول زاده، مختاری جهت نقد را از شخصیت به متن کشاندند.
شاعر خلاقیت زبانی (با Ù…ØµØ§Ù„Ø ØªØ¬Ø±Ø¨ÛŒØŒ بومی، تاریخی، جهانی) دارد Ú©Ù‡ بسهم خود آنرا با شرایط زمان خود انطباق دهد. او 3 مرØله مبتدی، ØرÙÙ‡ ای، ملی را در پیش دارد. مبتدی مانند کیمیاگر گیجی همه عمرش را به تجربه گری Ù…ÛŒ گذراند، از این شاخه به آن شاخه Ù…ÛŒ پرد. معمولا عده ای از شاعران مبتدی راهشان را عوض Ù…ÛŒ کنند؛ Ùراموش شده یا Ù…ÛŒ کنند. شاعر ØرÙÙ‡ ای عمر خود را بجد در شعر Ùˆ نقد Ù…ÛŒ گذراند؛ Ú©Ù‡ به 3 نوع تقسیم Ù…ÛŒ شود: 1- اصیل/متعهد به Ùرهنگ/اجتماع، 2- ممدوØ/مامور، 3- عوامÙریب/ بازارگرمکن. نوع اول راوی تغییرات جامعه از دید Ùردی خویش با آگاهی از اسلوب ادبی رایج Ù…ÛŒ باشد. شاعر ØرÙÙ‡ ای در Ø¢Ùرینش آثار از مکتب Ùˆ سبک استÙاده کند؛ نقاد از شیوه های تØلیلی. 3 مقوله- مکتب، سبک، شیوه نقد- در زیر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡ میشوند.
شاعر ملی با استقبال مردم مواجه Ù…ÛŒ شود: صاØب مکتب یا پیش کسوت هم هست. در روالی صادقانه به ØاÙظه ملی Ùˆ Ùرهنگ عمومی معراج میکند. مردم در زندگی خود از ابیات آنها بکار Ù…ÛŒ برند: این را Ù…ÛŒ توان در کارت تبریک، سخنرانی، موقعیتی، نامه ای، سایتی مشاهده نمود. نمونه: توانا بود هر Ú©Ù‡ دانا بود؛ میآزار موری Ú©Ù‡ دانه Ú©Ø´ است، Ùردوسی. خواب در چشم ترم Ù…ÛŒ شکند؛ ترا من چشم در راهم، نیما. پرواز را بخاطربسپار پرنده مردنی است، Ùروغ. عشق صدای Ùاصله هاست؛ آب را Ú¯Ù„ نکنیم، سهراب. هوا بس ناجوانمردانه سرد است، اخوان. زخمهایی در زندگی ست Ú©Ù‡ Ø±ÙˆØ Ø±Ø§ مثل خوره میخورند، هدایت. هراس من - باری- همه از مردن در سرزمینی ست/Ú©Ù‡ مزد گورکن/ از بهای آزادی آدمی/ اÙزون باشد، شاملو. شاعران طراز اول نقاد هم هستند. ولی بقول بلینسکی روسی، نقاد شاعر رÙوزه ست.
درست نویسی مطلق نیست؛ زبان Ùˆ خط قرار دادی بوده؛ وسیله بیان تÙکرندکه خود متاثر از Ù…Øیط است. Ù…Øیط شامل جامعه، تاریخ، ØاÙظه Ùردی میشود. نویسش در Øیطه ÛŒ مشخص زمان- مکان کاربرد دارد. درست نویسی آرکییک/ عتیق دری اخوان با مال بیان تهرانی امروزی شاملو تÙاوتهایی دارد. جهان در سیر سرمدی بوده؛ پس تÙکر در تغییر؛ لذا زبان در تØول ست. نظام استندارد زبان در ارتباطات رایانه ای Øیاتی ست. چون خطایاب، جستجوگر Ùˆ امور بین رایانه های گوناگون در پردازش زبان مشروط به وجود این نظام استاندارد است. هر Ùردی بنا به تØصیلات Ùˆ تجربه خود، طرز نویسش مخصوص خود را دارد – درست مانند مدارات پوستی سر انگشت Ùرد. بویژه شاعر Ú©Ù‡ سبک Ùˆ سلیقه Ùردی Ø´ زیرعنوان امضای کار هنری اوست.
در قرون وسطا 3 مكتب عراقي، خراساني، هندي؛ در زمان معاصر 3 سبك کلاسیک ØŒ نيمايي، سپيد/ پسا- مدرن در شعر Ùارسي نام برده شده. در بین 2 انقلاب مشروطه Ùˆ جمهوری، شعر نوین نخست در معنی نو شد سپس در Ø´Ú©Ù„. دهخدا، یزدی، ایرج، بهار، عارÙØŒ اعتصامی، عشقی، لاهوتی، شهریار در Ø´Ú©Ù„ قدیم مضامین نو در جامعه را به نظم درآوردند. ازميان رÙتگان شعر نو، خمسه اول (نيما، شاملو، Ùروغ، اخوان، سهراب)ØŒ خمسه ثاني (رØماني، مشيري، Ø Ù…ØµØ¯Ù‚ØŒ گلسرخي، كسرايي) Ùˆ خمسه ثالث (ابتهاج، سلطانپور، مختاري، سيرجاني، نادرپور) Ù…ÛŒ توان نام برد.
از زندگان خمسه یکم (كدكني، خويي، براهني، آزرم، سيمين)ØŒ دوم ( اميني، ار اØمدي، سپانلو، آزاد، اج عطایی) را باید نام برد. خمسه های یک Ùˆ دو هنوز در خوانش آثارشان در Ùرهنگ Ùارسی اند؛ در خاطره Ùˆ ضمیر خوانندگان ذخیره نشده اند. برد ادبی / اجتماعی اینها هم بترتیبی است Ú©Ù‡ در بالا ذکر شد. یعنی خمسه اول بالاترین است؛ بترتیب بقیه Ù…ÛŒ آیند. این را در تعداد اعضای شاعران در اورکات Ù…ÛŒ توان دید: شاملو 21 هزار عضو دارد؛ شاعر ناب 21 عضو Ú©Ù‡ شامل برادرزادگان هم میشود.
گذار سریع جامعه پس از انقلاب جمهوری بویژه در روال جنگ 8 ساله جامعه را از خلقی به Ùردی تØول داد. اکنون شاعر به Ùردیت Ùˆ موصوع شعری خود اولویت Ù…ÛŒ دهد. نیما، شاملو، دیگران مقالات نظری در مورد نقد ادبی در مجلات وزین موسیقی، صدÙØŒ اندیشه Ùˆ هنر، ایران آباد، آرش، خوشه، کتاب Ù‡Ùته، ایرانشهر منتشر کردند. سهراب از راه نقاشی Ùˆ تئوری هنر به اصول زیباشناسی دست یاÙت.
اصولا یکی از موتورهای انکشا٠زبان، سبک خاص Ùˆ نو ادیبان است. هیچ شاعری سبک نگارش Ø´ شبیه دیگری نیست. از نو سرایان، رÙتگان خمسه اول Ùˆ ثانی را Ù…ÛŒ شود نام برد. نمی توان به شاعری خرده گرÙت Ú©Ù‡ "درست نویسی" پیشه کند. این بمثابه تجویز سیانور در مرگ هنری است. درستی را Ù…ÛŒ شود تجزیه کرد به املا، دستور، خط، سبک. هر 4 جزء مطلق نبوده؛ املاء Ùˆ خط بستگی به ابزار انتقالی در کدینگ Øرو٠دارند. روشن است Ú©Ù‡ قلم Ùˆ دوات از Øرو٠چینی Ùˆ کدینگ یونی کد کندتر Ùˆ آزادی نگارش بیشتر دارد. پس Ùˆ پیشی کلمات در دستور با Ù†ØÙˆ Ø´Ú©Ù†ÛŒ بخاطر اوزان عروضی Ùˆ نیمایی یا عمدی است یا روØÛŒ بخاطر هیجان راوی. در هر دو Øالت در دور شدن از هنجار دستوری متعار٠سبک شاعر تبلور Ù…ÛŒ یابد.
زبان Ùارسی لهجه (واژه، Ù†Øو، تلÙظ) های گوناگون مانند تهرانی، مشهدی، یزدی دارد. خود تهرانی لایه هایی مانند شمرونی، شابدولعظیمی، بازاری، چاله میدانی، Øسن آبادی، یهودی، ارمنی دارد. نام شهر ری عمداٌ از روی تلÙظ نگاشته شده نه از روی ترکیب Ùارسی Ùˆ تازی. نیز، ویژگی قشری مانند اصالتی/ ملیتی، لاتی، Ùرنگ رÙته ای، تخصصی، آخوندی، میرزایی، طبی، مهندسی، نتی دارد. تازه زبان Ù…Øاوره با کتبی متÙاوت است.
برخی، دستور Ùˆ واژه های Ùارسی را با زبانهای هند Ùˆ اروپایی قیاس Ù…ÛŒ کنند؛ ولی باید سنت دری را هم در نظر داشت. نمونه: تطبیق Ùˆ عدم تقارن Ùاعل جمع مبتدا Ùˆ Ùعل خبر؛ ضمیر Ùˆ Øر٠اشاره مشخص یا نامشخص. در زبان روایی Ù„Øن، لهجه، پس Ùˆ پیشی واژه ها، علامات همه بار عاطÙÛŒ Ùˆ معنایی در خود دارند. شاعر همه اینها را بکار Ù…ÛŒ برد یا تØت تاثیرشان ست تا اثر خود را متمایز Ùˆ موثر کند.
هر زبان نسخ Ùراوانی دارد: ادبی، رسمی، ØرÙÙ‡ ای، عامیانه، منطقه ای. زبان در یک ناØیه در معرض اثرگیری-دهی بر زبانهای همسایگی نیز قرار دارد. در شمال Ùلات واژههای روسی Ùˆ ترکی در جنوب واژه های عربی Ùˆ انگلیسی Ùˆ در غرب بیان اردو روی زبان متکلمان پیرامونی وارد شده اند. هر واژه 2 معنی متمایز در ذهن شاعر دارد: 1- کتابی Ú©Ù‡ در لغتنامه آمده مانند واژه طاق کسری، نمایشگر معماری آجری ضربی ایرانی در برابر سنگی ستون Ùˆ سق٠تیر چوبی رومی. 2- تجربی Ú©Ù‡ در تجربه Ùردی در ØاÙظه با لایه های عاطÙÛŒ آغشته است مانند خانه، مامنی با یاد های عواط٠گوناگون برای رشد کودکی.
3 نمونه از متغییرهای Ú©Ù„ روال زبانی - Ú¯Ùتاری، نوشتاری، انتقالی - در اینجا Ù…ÛŒ آیند: 1. در خط Ùˆ قلم، یونی کد برای تعامل رایانه های گوناگون با اینکودینگهای ویندوز، اَسکیی، استاندارد، غیراستاندارد پدید آمد. 2. گریز از ترتیب دستوری برای ØÙظ اوزان عروضی Ú©Ù‡ دستور جمله بندی نثری را مخدوش Ù…ÛŒ کند. 3. طی٠عاطÙÛŒ هنرمند در زمان Ø¢Ùرینش چون مرگ عزیزی، Ù†Ùرت، عشق، اختلال Ùکری راوی.
توجه شود اگر تمام اشعار درست Ú¯Ùته شوند- مطابق سلیقه یک قیم مرکزی مختار؛ Ú†Ù‡ بی اثری شعری ای در جامعه شیوع یابد! لذا نمی توان غر زد Ú©Ù‡ درست نویسی آنها غلط است! بویژه در نویسش "روال ذهنی" بسبک کامینگز، جویس، وولÙØŒ لارنس، Ùاکنر؛ در سینما در تقابل بیان متمایز اپرایی گذشته سبک تودماغی جیمز دین Ùˆ مارلون براندو. دیدگاه نامتعار٠با جویدگی بیانی بخش عمده نوآوری این ادیبان Ùˆ هنروران است. در این وضع، بدلایل گوناگون، راوی در التهاب بیانی یا غیر استندارد قرار دارد. البته Ù…ÛŒ توان نوشت Ú©Ù‡ این شاعر یا شعر را نمی پسندم؛ ولی این Ú©Ù‡ درست نویسی رعایت نشده، درست نیست! تازه کیست Ú©Ù‡ درست نویسی را تدوین Ùˆ قضاوت Ù…ÛŒ کند؟ خود نقاد! نیما از تکÙیر درست نویسان هم عصرش Ù…ÛŒ نالید.
مهارتهای شعری کدام اند؟ 1- قدرت ØÙ„ مسئله. 2- تصمیم گیری/ گزینش Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø´Ø¹Ø±ÛŒ. 3- کاربرد نظام متکی به دانش تجربی، علوم، ادبیات، اعتقادات. 4- زبان جمعی تکلم، خوانش، بصری، نویسش، دکلمه، تعامل، Ùˆ ذهنی اندیشه، تÙیهم، شنوایی، قرائت. 5- ایجاد شبکه شعر، تماس با خواننده، ناشر، همکار، ممیزی. 6- کاربرد ابزار جدید ماشین تØریر، کلید رایانه، بلکبری، Ø¢ÛŒÙون. 7- شجاعت Ùˆ در جمع ظاهر شدن. 8- دانستن زبانهای دیگر نزدیک Ùˆ دور عربی، ترکی، غربی، شرقی.
شاعر را هم چون ديگر اØاد جامعه ميتوان به مولد Ùˆ مصرÙÙŠ تقسيم كرد. مولدان در جهت تكامل جهشي Ùرهنگ Ùˆ مصرÙÙŠ ها به آرايش Ùرهنگ رايج مي پردازند. در قرن 21Ù… از يك شاعر Ú†Ù‡ توقعاتي ميتوان داشت؟ مهمترين اين توقعات 5 تا ست با منتجات Øاصله:
1- قريØه، Øاصل وراثت ژني Ùˆ Ù…Øيط پرورشي ست (20/ 80 %) Ú©Ù‡ رشد ادبي Ùˆ شجاعت اجتماعي شاعر را نتيجه مي شود.
2- مدارج تØصيلي Ùˆ آموزش زبانهاي ديگر. برآیند اين آگاهي از گذشته Ùˆ Øال ادبيات بوده؛ نيز ترجمه Ùˆ نقد را در Ù¾ÛŒ دارد.
3- Ùعاليت ØرÙÙ‡ اي/ اجتماعي. اعتماد به Ù†Ùس شاعر در بيان عيني آثارش كه منجر به دÙاع از Øقوق Ùردي، صنÙÙŠØŒ ملي، جهاني خود در برابر اقشار معاند مي شود.
4- كاربرد Ùنون رايج. از قرون وسطا كه قلم Ùˆ کاغذ بود تا قرن 20Ù… با ماشين تØرير Ùˆ كاغذ؛ سپس كليد رايانه Ùˆ نویسش نرم الکترونیک آمد؛ تا امروز كه ارتباطات همزمانی اينترنتي رايج اند.
5- بدایع هنري Ùˆ تكامل Ùرهنگ - در نهايت ايجاد مكتب جديد. شاعر تجربه هاي متنوع در شعر را در Ù…Øتوا- شكل از سر Ù…ÛŒ گذراند. نقد آثار گذشتگان Ùˆ هم عصران براي تبیين نظرات تئوريك (عام) شاعر Ùˆ اØیانا تصØÙŠØ Ù…ÙŠØ§Ù†- راهی اوست. ميد- كورس Ø¨Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ùضانوردي ناسا برای تصØÛŒØ Ø¬Ù‡Øª Øرکت در رسیدن به یک مقصد مشخص. شاعر Ù…ÛŒ کوشد تا جاپاي خودرا در تاريخ ادب ايجاد كند. اين تصØÙŠØ Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„Ø§ از گنده گویی Ùˆ خواص خواهی شاعر را به طي٠بازتري در جامعه Ù…ÛŒ کشد.
دیگر تجربه گرایی شاعر است Ú©Ù‡ باید در نظر گرÙت. این ØÙ‚ اوست Ú©Ù‡ سلیقه خاص خود را در امور هجا، ترکیب، دستور، سبک، بهنگام بیان اعمال کند. کاربرد زبان در مرØله آموزش با مرØله Ø¢Ùرینش تÙاوت دارد. در زبانهای اروپایی املا، دستور زبان Ùˆ سبک در این دو مرØله از هم متمایز ند. در Ùارسی مسئله گزینش نویسنده شدیدتر هم است. برخی نوشته های آل اØمد با کدام دستور زبان Ùارسی مطابقت دارند؟ در Øالی Ú©Ù‡ از مهمترین آثار معاصر ند.
چند نمونه از این گزینشها در خط: واو ناملÙوظ (معدوله) را از قلم انداختن، تنوین را با Ù† نشان دادن، Ù…ÛŒ Ùˆ به را به Ùعل نه چسباندن، کسره آخر کلمه را با ÛŒ نشان دادن، نویسش ÛŒ بجای همزه. مسایل امروزی در پردازش رایانه ای واژه های مرکب با Ùˆ بی Ùاصله، نیم یا تمام Ùاصله، جدا یا چسبیده، ترتیب دلخواهانه کلمات. ترتیب واژه ها بویژه در شعر کلاسیک، بخاطر اوزان عروضی، جای خود دارد. مسئله نظام نویسش در نمایش Ùˆ تیاتر Øادتر است. مورد Ùاصله (تمام، نیم، ربع) بین ترکیبات کلامی برای جستجوگرها (پارسیک، گوگول) مسئله ساز است. زیرا Ùاصله مرز 2 واژه پشت سرهم را تعیین Ù…ÛŒ کند.
زبان آلمانی در قرن 20Ù… با پراکندگی Ùˆ عدم استاندارد روبرو بود. در امریکا چند لهجه مشخص وجود دارند: بوستونی، جنوبی، مرکزی، هیل بیلی، کیجون؛ در Ùرانسه لهجه شهرستانی پرووانسال از پاریسی کاملا متمایز است. عوامل موثر دیگر در زبان مخصوص یک شاعر اینهایند: روال مخصوص ذخیره زبانی Ùˆ خاطرات اپیزودی در کودکی با Ù…Øیط شرطی جنبی. این Ùردیت زبانی مانند انگشت نگاری ارثی منØصر بÙرد است. عاطÙÙ‡ ÛŒ Ù„Øظه ÛŒ Ø¢Ùرینش ادبی، غلیان اØساسات در باره موضوع، سلامت دماغی راوی بر زبان اثرگذارند.
ابزار کدینگ زبان مانند مداد، ماشین تØریر، نوع نرم اÙزار، قلم رایانه ای بر روند دام انداختن ترکیب Ùرار ذهنی اثرگذارند. هرچه ابزار تولید زبان کندتر باشد مناسبات سنتی ادبی Ùˆ اجتماعی روی اثر سایه بیشتر دارد. با ابزار تولید Ùˆ ضبط سریعتر بیان به Ùکر Ùردی نزدیکتر Ù…ÛŒ شود. شاعر او آقا بالاسر Ùˆ قیم نمی تواند داشته باشد؛ وگرنه پژمرده Ù…ÛŒ شود. تاریخ داور منصÙÛŒ ست. در سیر سرمدی خود، نوآوری Ùˆ سلیقه ÛŒ زبانی شاعر را پذیرا شده یا طرد Ù…ÛŒ کند. ترکیبات بدیع هزاران شاعر Ùˆ مساÙر، زبان Ùارسی رادر میدانهای کاربردی نوین تعالی میدهند. گروه Ùرهنگستان با وضع کردن واژه های Ùارسی یک عامل است؛ پذیرش مردم ضریب عمده تر است. نمونه: هزاران واژه Ùنی، طبی، دارویی از جمله رایانه، استرس، آسپرین وارد زبان شده اند. مساÙران، ناقل هزاران واژه انیرانی ند.
نمونه دیگر: در جنگ دوم امریکا با عراق، Ùرانسه متØد نظامی نبود. Ùرنچ Ùرایز سیب زمینی سرخ کرده کبریتی نمکی است Ú©Ù‡ یکی از غذاهای جنبی آمریکایی است Ùˆ همراه همبرگر Ù…ÛŒ آید. کنگره امریکا با تصویب تبدیل کلمه Ùرنچ به Ùریدم در Ùرنچ Ùرایز راه بجایی نبرد. زیرا مردم این ترکیب ملی گرایانه من درآوردی را نپذیرÙتند. مادرم خاله پیر بدون سوادی با خال درشتی زیر چشم Ú†Ù¾ داشت. ما کودکان Ùکر Ù…ÛŒ کردیم برای همین او را خاله نامند! او ترور ناصر الدین شاه را چون ترور کندی بیاد داشت. میگÙت وزیر با مرده در کالسکه، جنب شمس العماره/ عبدالعظیم، بلند بلند Øر٠می زد تا هرج Ùˆ مرج نشود. او 10 ها واژه Ùرنگی بکار Ù…ÛŒ برد: ارسی، پوتین، اوورت، راپرت، بلوÙØŒ مانتو، مرسی، مادام، کرست، آمپول، سورنج، مرکورکروم. همو بشوخی اشکنه را سوپ شنبه لیله Ù…ÛŒ خواند. ولی مخال٠دامن تا زانو، رÙت وآمد به سازمانهای سیاسی Ùˆ مجامع مختلط برای دختران بود.
پس مدرنیته در زبان را بآسانی بکار Ù…ÛŒ برد؛ ولی رÙتار جدید را مقاوم یا Øتی مخال٠بود. بعدها Ù…ÛŒ خواستم باو بگویم Ú©Ù‡ در جوامع عریان سرخ پوستی، تجاوز جنسی اتÙاق نمی اÙتاد. پس Øرمت Ùردی به پوشش تنی ربطی ندارد. ولی او دیگر با ما نبود. دیگر این Ú©Ù‡ سره گویی زبان را Ù…Øدود Ù…ÛŒ کند. Ùارسی کمتر از 20 نام برای گلهای زینتی دارد؛ هزاران Ú¯Ù„ با اجزای ثانوی در جهان را چگونه میتوان نامید؟ نمونه: سیب مکنتوش، سیکلمن دوارÙØŒ ارکیده برزیلی، رز نیلی، نرگس هایبرد، بگونیا، آمارلیس، کلماتیس، کامیلیا، آزالیا، آناناس، لیچی.
هر شاعر ØرÙÙ‡ ای سبک ویژه خود را دارد. در هر سبک ادبی اجزای ادبی شامل15 بخش اند Ú©Ù‡ در یک اثر ادبی بکار برده Ù…ÛŒ شوند: ساختار جمله، سرعت بیان، دقت اقتصاد کلامی یا اسراÙ/ اÙراط لغوی، گستره لغوی، شگرد کلامی استعاره، ایهام، نماد، مکالمه، دیدگاه Ùˆ کلوزآپ، پرورش موضوع، Ù„Øن، آوا/ رنگ، تقطیع در Ù…Ùصل بندی Ùˆ ساختار درونی، زمان بندی، ایما/ اشاره/ نقل قول، آزمون زبانی، شیوه Ùرا روایتی چون نقش، نظر، موضع خود شاعر، اشارات، ارجاعات بیرونی. ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† بخشها از Øوصله این یادداشت خارج است. شاعران در مکتبهای اصلی کلاسی سیسم، رمانتیسم، رئالیسم، مدرنیسم آثار خود را Ù…ÛŒ Ø¢Ùرینند.
در مسایل هنری اجتماعی کسی صاØب Øقیقت مطلق نیست. نسبیت را باید در نظر گرÙت. Øتی نوآوری انقلابی انیشتن در مورد قانون جاذبه نیوتون با مکانیک کوانتوم شرویدینگر Ùˆ هایزنبرگ ارتقا یاÙت. از بیان Ùˆ اشاعه اÙکار است Ú©Ù‡ Øقیقت ساطع شود. Ù…ÛŒ توان همزمان مواÙÙ‚ Ø·Ø±Ø Ù†Ø¸Ø±Ø§Øª همه بود زیرا هر کدام Øاوی وجهی از Øقیقت است. نوآوری با ترکیب لهجه های قومی در شعر عبدالرضایی، غنای اØمدی با نقد آثار دیگران Ùˆ اشعار به روز بومی اصیل خود، نکته سنجی Ùˆ دل سوزی آبیز.
انرژی اØمدی ستایش انگیز است." بررسی تØولات شعر زن در ایران" او یک اثر کلاسیک در نت است. اگرچه این روزها پایگاه Ùˆ تارنمای خودش پنچر است! در خاتمه باید اÙزود Ú©Ù‡ درست گویی بهانه است. زیرا در آخر مقاله آبیز دلیل اصلی Ø¢Ùتابی میشود: نان قرض دادن، نوشابه باز کردن، معامله پایاپای. یعنی اگر اØمدی درست هم Ù…ÛŒ نوشت باز آبیز گلایه مبنی بر ورود ممنوع به Ù…ØاÙÙ„ دوستی Ùˆ ادبی شاعر را داشت!
مدرنیته Øامل رÙتار نوین هم هست. در کلان شهر 12 میلیونی، جوانان با دسترسی به رسانه های گروهی جهانی نمی خواهند از میان اقوام یار گیری کنند. پس روند دوستی Ùراقومی آنان با اسم خاص Ùرنگیش طبیعی است؛ چون رادیو Ùˆ آنتن! یا اگر نخواستند، پوشاک نوینی چون کت Ùˆ کراوات تن نکنند. انصا٠نیست Ú©Ù‡ خواست طبیعی جوانان یعنی 3/ 2 جمیعت را دست انداخت. تازه این ربطی به اØمدی ندارد. خیلی ها چون خاله پیر یک قرن پیش، واژه های Ùرنگی را بکار Ù…ÛŒ برند؛ ولی رÙتار مدرن را دست Ù…ÛŒ اندازند. اله نور روزولت، بانی سازمان ملل، گوید: اذهان سترگ بØØ« عقاید کنند. اذهان متوسط بØØ« Øوادث کنند. اذهان Ù…Øدود به بØØ« در باره مردم Ù…ÛŒ پردازند.
...
بگذار هزار Ú¯Ù„ بشکÙد
دکتر بیژن باران
061310
یادداشت زیر شامل 4 نکته در باره نقد ادبی Ù…ÛŒ باشد. پندار در 2/6/82 پاسخ علی رضا آبیز را به مقاله پگاه اØمدی درج کرد. تسلسل مقالات این گونه بود: "جامعه" علی عبدالرضایی چاپ شد؛ اØمدی "غلط- خوانی تصو٠و Ø·Ø±Ø Ù†Ùˆ صوÙیسم" را در نقد این کتاب نشر کرد. در رابطه با نقد اØمدی، آبیز "معضل نقد نویسی" را چاپ کرد. اØمدی واکنش خود را در شماره 34 کارنامه نوشت Ú©Ù‡ با پاسخی از آبیز در پندار آمد. نوشته Øاضر در باره رئوس عام آن بØØ« یعنی 4 نکته ÛŒ زیرست: نقد، زبان، سبک هنری، Øقیقت.
نقد ادبی Ú©Ù…Ú© به تعبیر اثر ادبی Ùˆ تدوین روند Ú©Ù„ÛŒ شعر در یک دوره مشخص Ù…ÛŒ کند. در یک نقد ادبی، سلیقه نقاد بکنار، اجزای جهانشمولی وجود دارند Ú©Ù‡ آن را علمی Ù…ÛŒ کنند. تکامل آن از علم شعر، بوطیقا/ پوئتیک، خطابه یونان باستان Ùˆ زیبایی شناسی اروپایی عصر روشنگری آغاز شد. در قرن بیستم نظریه نقد رایج به مکتبهای ساختاری، پساساختاری، روانشناسانه، زنانه، مارکسیسم، پسااستعماری، Ùرمالیسم، مخاطب- واکنشی، اصالت وجودی، پدیده شناسی، نوین منقسم شد. توصی٠این شیوه های نقد از Øوصله این یاد داشت خارج است.
یک نقد شامل دو بخش Ø·Ø±Ø Ø§ØµÙˆÙ„ Ú©Ù„ÛŒ Ùˆ تجزیه تØلیل مشخص است؛ هدÙها Ùˆ شیوه هایی را مد نظر دارد. ساختار آن متشکل از رده بندی از زیر Ùˆ مشخص با شواهد از یک شعر به Ùوق Ùˆ Ú©Ù„ÛŒ با نقل قول اصول عام، منطق استنتاجی Ùˆ استقرایی بوده. شواهد از اثر ادبی Ùˆ قولها از کتب نظری برای اثبات ادعای نقاد ارایه Ù…ÛŒ شوند. در نقد ادبی اصول معلوم قبلی بکار برده شده تا اصول نوین نهÙته در یک اثر مشخص استخراج شوند. این شیوه را اخوان در نقد بدایع نیما بکار برد؛ Ùروغ در تØلیل "آخر شاهنامه" اخوان. سپس "نوعی از هنر نوعی از اندیشه" در رد "هنر برای هنر Ùˆ شعر ناب"Ùˆ "طلا در مس" نقد ادبی علمی را تدوینی جامع بخشیدند. آثار آرین پور، ÙلاØØŒ رسول زاده، مختاری جهت نقد را از شخصیت به متن کشاندند.
شاعر خلاقیت زبانی (با Ù…ØµØ§Ù„Ø ØªØ¬Ø±Ø¨ÛŒØŒ بومی، تاریخی، جهانی) دارد Ú©Ù‡ بسهم خود آنرا با شرایط زمان خود انطباق دهد. او 3 مرØله مبتدی، ØرÙÙ‡ ای، ملی را در پیش دارد. مبتدی مانند کیمیاگر گیجی همه عمرش را به تجربه گری Ù…ÛŒ گذراند، از این شاخه به آن شاخه Ù…ÛŒ پرد. معمولا عده ای از شاعران مبتدی راهشان را عوض Ù…ÛŒ کنند؛ Ùراموش شده یا Ù…ÛŒ کنند. شاعر ØرÙÙ‡ ای عمر خود را بجد در شعر Ùˆ نقد Ù…ÛŒ گذراند؛ Ú©Ù‡ به 3 نوع تقسیم Ù…ÛŒ شود: 1- اصیل/متعهد به Ùرهنگ/اجتماع، 2- ممدوØ/مامور، 3- عوامÙریب/ بازارگرمکن. نوع اول راوی تغییرات جامعه از دید Ùردی خویش با آگاهی از اسلوب ادبی رایج Ù…ÛŒ باشد. شاعر ØرÙÙ‡ ای در Ø¢Ùرینش آثار از مکتب Ùˆ سبک استÙاده کند؛ نقاد از شیوه های تØلیلی. 3 مقوله- مکتب، سبک، شیوه نقد- در زیر ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡ میشوند.
شاعر ملی با استقبال مردم مواجه Ù…ÛŒ شود: صاØب مکتب یا پیش کسوت هم هست. در روالی صادقانه به ØاÙظه ملی Ùˆ Ùرهنگ عمومی معراج میکند. مردم در زندگی خود از ابیات آنها بکار Ù…ÛŒ برند: این را Ù…ÛŒ توان در کارت تبریک، سخنرانی، موقعیتی، نامه ای، سایتی مشاهده نمود. نمونه: توانا بود هر Ú©Ù‡ دانا بود؛ میآزار موری Ú©Ù‡ دانه Ú©Ø´ است، Ùردوسی. خواب در چشم ترم Ù…ÛŒ شکند؛ ترا من چشم در راهم، نیما. پرواز را بخاطربسپار پرنده مردنی است، Ùروغ. عشق صدای Ùاصله هاست؛ آب را Ú¯Ù„ نکنیم، سهراب. هوا بس ناجوانمردانه سرد است، اخوان. زخمهایی در زندگی ست Ú©Ù‡ Ø±ÙˆØ Ø±Ø§ مثل خوره میخورند، هدایت. هراس من - باری- همه از مردن در سرزمینی ست/Ú©Ù‡ مزد گورکن/ از بهای آزادی آدمی/ اÙزون باشد، شاملو. شاعران طراز اول نقاد هم هستند. ولی بقول بلینسکی روسی، نقاد شاعر رÙوزه ست.
درست نویسی مطلق نیست؛ زبان Ùˆ خط قرار دادی بوده؛ وسیله بیان تÙکرندکه خود متاثر از Ù…Øیط است. Ù…Øیط شامل جامعه، تاریخ، ØاÙظه Ùردی میشود. نویسش در Øیطه ÛŒ مشخص زمان- مکان کاربرد دارد. درست نویسی آرکییک/ عتیق دری اخوان با مال بیان تهرانی امروزی شاملو تÙاوتهایی دارد. جهان در سیر سرمدی بوده؛ پس تÙکر در تغییر؛ لذا زبان در تØول ست. نظام استندارد زبان در ارتباطات رایانه ای Øیاتی ست. چون خطایاب، جستجوگر Ùˆ امور بین رایانه های گوناگون در پردازش زبان مشروط به وجود این نظام استاندارد است. هر Ùردی بنا به تØصیلات Ùˆ تجربه خود، طرز نویسش مخصوص خود را دارد – درست مانند مدارات پوستی سر انگشت Ùرد. بویژه شاعر Ú©Ù‡ سبک Ùˆ سلیقه Ùردی Ø´ زیرعنوان امضای کار هنری اوست.
در قرون وسطا 3 مكتب عراقي، خراساني، هندي؛ در زمان معاصر 3 سبك کلاسیک ØŒ نيمايي، سپيد/ پسا- مدرن در شعر Ùارسي نام برده شده. در بین 2 انقلاب مشروطه Ùˆ جمهوری، شعر نوین نخست در معنی نو شد سپس در Ø´Ú©Ù„. دهخدا، یزدی، ایرج، بهار، عارÙØŒ اعتصامی، عشقی، لاهوتی، شهریار در Ø´Ú©Ù„ قدیم مضامین نو در جامعه را به نظم درآوردند. ازميان رÙتگان شعر نو، خمسه اول (نيما، شاملو، Ùروغ، اخوان، سهراب)ØŒ خمسه ثاني (رØماني، مشيري، Ø Ù…ØµØ¯Ù‚ØŒ گلسرخي، كسرايي) Ùˆ خمسه ثالث (ابتهاج، سلطانپور، مختاري، سيرجاني، نادرپور) Ù…ÛŒ توان نام برد.
از زندگان خمسه یکم (كدكني، خويي، براهني، آزرم، سيمين)ØŒ دوم ( اميني، ار اØمدي، سپانلو، آزاد، اج عطایی) را باید نام برد. خمسه های یک Ùˆ دو هنوز در خوانش آثارشان در Ùرهنگ Ùارسی اند؛ در خاطره Ùˆ ضمیر خوانندگان ذخیره نشده اند. برد ادبی / اجتماعی اینها هم بترتیبی است Ú©Ù‡ در بالا ذکر شد. یعنی خمسه اول بالاترین است؛ بترتیب بقیه Ù…ÛŒ آیند. این را در تعداد اعضای شاعران در اورکات Ù…ÛŒ توان دید: شاملو 21 هزار عضو دارد؛ شاعر ناب 21 عضو Ú©Ù‡ شامل برادرزادگان هم میشود.
گذار سریع جامعه پس از انقلاب جمهوری بویژه در روال جنگ 8 ساله جامعه را از خلقی به Ùردی تØول داد. اکنون شاعر به Ùردیت Ùˆ موصوع شعری خود اولویت Ù…ÛŒ دهد. نیما، شاملو، دیگران مقالات نظری در مورد نقد ادبی در مجلات وزین موسیقی، صدÙØŒ اندیشه Ùˆ هنر، ایران آباد، آرش، خوشه، کتاب Ù‡Ùته، ایرانشهر منتشر کردند. سهراب از راه نقاشی Ùˆ تئوری هنر به اصول زیباشناسی دست یاÙت.
اصولا یکی از موتورهای انکشا٠زبان، سبک خاص Ùˆ نو ادیبان است. هیچ شاعری سبک نگارش Ø´ شبیه دیگری نیست. از نو سرایان، رÙتگان خمسه اول Ùˆ ثانی را Ù…ÛŒ شود نام برد. نمی توان به شاعری خرده گرÙت Ú©Ù‡ "درست نویسی" پیشه کند. این بمثابه تجویز سیانور در مرگ هنری است. درستی را Ù…ÛŒ شود تجزیه کرد به املا، دستور، خط، سبک. هر 4 جزء مطلق نبوده؛ املاء Ùˆ خط بستگی به ابزار انتقالی در کدینگ Øرو٠دارند. روشن است Ú©Ù‡ قلم Ùˆ دوات از Øرو٠چینی Ùˆ کدینگ یونی کد کندتر Ùˆ آزادی نگارش بیشتر دارد. پس Ùˆ پیشی کلمات در دستور با Ù†ØÙˆ Ø´Ú©Ù†ÛŒ بخاطر اوزان عروضی Ùˆ نیمایی یا عمدی است یا روØÛŒ بخاطر هیجان راوی. در هر دو Øالت در دور شدن از هنجار دستوری متعار٠سبک شاعر تبلور Ù…ÛŒ یابد.
زبان Ùارسی لهجه (واژه، Ù†Øو، تلÙظ) های گوناگون مانند تهرانی، مشهدی، یزدی دارد. خود تهرانی لایه هایی مانند شمرونی، شابدولعظیمی، بازاری، چاله میدانی، Øسن آبادی، یهودی، ارمنی دارد. نام شهر ری عمداٌ از روی تلÙظ نگاشته شده نه از روی ترکیب Ùارسی Ùˆ تازی. نیز، ویژگی قشری مانند اصالتی/ ملیتی، لاتی، Ùرنگ رÙته ای، تخصصی، آخوندی، میرزایی، طبی، مهندسی، نتی دارد. تازه زبان Ù…Øاوره با کتبی متÙاوت است.
برخی، دستور Ùˆ واژه های Ùارسی را با زبانهای هند Ùˆ اروپایی قیاس Ù…ÛŒ کنند؛ ولی باید سنت دری را هم در نظر داشت. نمونه: تطبیق Ùˆ عدم تقارن Ùاعل جمع مبتدا Ùˆ Ùعل خبر؛ ضمیر Ùˆ Øر٠اشاره مشخص یا نامشخص. در زبان روایی Ù„Øن، لهجه، پس Ùˆ پیشی واژه ها، علامات همه بار عاطÙÛŒ Ùˆ معنایی در خود دارند. شاعر همه اینها را بکار Ù…ÛŒ برد یا تØت تاثیرشان ست تا اثر خود را متمایز Ùˆ موثر کند.
هر زبان نسخ Ùراوانی دارد: ادبی، رسمی، ØرÙÙ‡ ای، عامیانه، منطقه ای. زبان در یک ناØیه در معرض اثرگیری-دهی بر زبانهای همسایگی نیز قرار دارد. در شمال Ùلات واژههای روسی Ùˆ ترکی در جنوب واژه های عربی Ùˆ انگلیسی Ùˆ در غرب بیان اردو روی زبان متکلمان پیرامونی وارد شده اند. هر واژه 2 معنی متمایز در ذهن شاعر دارد: 1- کتابی Ú©Ù‡ در لغتنامه آمده مانند واژه طاق کسری، نمایشگر معماری آجری ضربی ایرانی در برابر سنگی ستون Ùˆ سق٠تیر چوبی رومی. 2- تجربی Ú©Ù‡ در تجربه Ùردی در ØاÙظه با لایه های عاطÙÛŒ آغشته است مانند خانه، مامنی با یاد های عواط٠گوناگون برای رشد کودکی.
3 نمونه از متغییرهای Ú©Ù„ روال زبانی - Ú¯Ùتاری، نوشتاری، انتقالی - در اینجا Ù…ÛŒ آیند: 1. در خط Ùˆ قلم، یونی کد برای تعامل رایانه های گوناگون با اینکودینگهای ویندوز، اَسکیی، استاندارد، غیراستاندارد پدید آمد. 2. گریز از ترتیب دستوری برای ØÙظ اوزان عروضی Ú©Ù‡ دستور جمله بندی نثری را مخدوش Ù…ÛŒ کند. 3. طی٠عاطÙÛŒ هنرمند در زمان Ø¢Ùرینش چون مرگ عزیزی، Ù†Ùرت، عشق، اختلال Ùکری راوی.
توجه شود اگر تمام اشعار درست Ú¯Ùته شوند- مطابق سلیقه یک قیم مرکزی مختار؛ Ú†Ù‡ بی اثری شعری ای در جامعه شیوع یابد! لذا نمی توان غر زد Ú©Ù‡ درست نویسی آنها غلط است! بویژه در نویسش "روال ذهنی" بسبک کامینگز، جویس، وولÙØŒ لارنس، Ùاکنر؛ در سینما در تقابل بیان متمایز اپرایی گذشته سبک تودماغی جیمز دین Ùˆ مارلون براندو. دیدگاه نامتعار٠با جویدگی بیانی بخش عمده نوآوری این ادیبان Ùˆ هنروران است. در این وضع، بدلایل گوناگون، راوی در التهاب بیانی یا غیر استندارد قرار دارد. البته Ù…ÛŒ توان نوشت Ú©Ù‡ این شاعر یا شعر را نمی پسندم؛ ولی این Ú©Ù‡ درست نویسی رعایت نشده، درست نیست! تازه کیست Ú©Ù‡ درست نویسی را تدوین Ùˆ قضاوت Ù…ÛŒ کند؟ خود نقاد! نیما از تکÙیر درست نویسان هم عصرش Ù…ÛŒ نالید.
مهارتهای شعری کدام اند؟ 1- قدرت ØÙ„ مسئله. 2- تصمیم گیری/ گزینش Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø´Ø¹Ø±ÛŒ. 3- کاربرد نظام متکی به دانش تجربی، علوم، ادبیات، اعتقادات. 4- زبان جمعی تکلم، خوانش، بصری، نویسش، دکلمه، تعامل، Ùˆ ذهنی اندیشه، تÙیهم، شنوایی، قرائت. 5- ایجاد شبکه شعر، تماس با خواننده، ناشر، همکار، ممیزی. 6- کاربرد ابزار جدید ماشین تØریر، کلید رایانه، بلکبری، Ø¢ÛŒÙون. 7- شجاعت Ùˆ در جمع ظاهر شدن. 8- دانستن زبانهای دیگر نزدیک Ùˆ دور عربی، ترکی، غربی، شرقی.
شاعر را هم چون ديگر اØاد جامعه ميتوان به مولد Ùˆ مصرÙÙŠ تقسيم كرد. مولدان در جهت تكامل جهشي Ùرهنگ Ùˆ مصرÙÙŠ ها به آرايش Ùرهنگ رايج مي پردازند. در قرن 21Ù… از يك شاعر Ú†Ù‡ توقعاتي ميتوان داشت؟ مهمترين اين توقعات 5 تا ست با منتجات Øاصله:
1- قريØه، Øاصل وراثت ژني Ùˆ Ù…Øيط پرورشي ست (20/ 80 %) Ú©Ù‡ رشد ادبي Ùˆ شجاعت اجتماعي شاعر را نتيجه مي شود.
2- مدارج تØصيلي Ùˆ آموزش زبانهاي ديگر. برآیند اين آگاهي از گذشته Ùˆ Øال ادبيات بوده؛ نيز ترجمه Ùˆ نقد را در Ù¾ÛŒ دارد.
3- Ùعاليت ØرÙÙ‡ اي/ اجتماعي. اعتماد به Ù†Ùس شاعر در بيان عيني آثارش كه منجر به دÙاع از Øقوق Ùردي، صنÙÙŠØŒ ملي، جهاني خود در برابر اقشار معاند مي شود.
4- كاربرد Ùنون رايج. از قرون وسطا كه قلم Ùˆ کاغذ بود تا قرن 20Ù… با ماشين تØرير Ùˆ كاغذ؛ سپس كليد رايانه Ùˆ نویسش نرم الکترونیک آمد؛ تا امروز كه ارتباطات همزمانی اينترنتي رايج اند.
5- بدایع هنري Ùˆ تكامل Ùرهنگ - در نهايت ايجاد مكتب جديد. شاعر تجربه هاي متنوع در شعر را در Ù…Øتوا- شكل از سر Ù…ÛŒ گذراند. نقد آثار گذشتگان Ùˆ هم عصران براي تبیين نظرات تئوريك (عام) شاعر Ùˆ اØیانا تصØÙŠØ Ù…ÙŠØ§Ù†- راهی اوست. ميد- كورس Ø¨Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ùضانوردي ناسا برای تصØÛŒØ Ø¬Ù‡Øª Øرکت در رسیدن به یک مقصد مشخص. شاعر Ù…ÛŒ کوشد تا جاپاي خودرا در تاريخ ادب ايجاد كند. اين تصØÙŠØ Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„Ø§ از گنده گویی Ùˆ خواص خواهی شاعر را به طي٠بازتري در جامعه Ù…ÛŒ کشد.
دیگر تجربه گرایی شاعر است Ú©Ù‡ باید در نظر گرÙت. این ØÙ‚ اوست Ú©Ù‡ سلیقه خاص خود را در امور هجا، ترکیب، دستور، سبک، بهنگام بیان اعمال کند. کاربرد زبان در مرØله آموزش با مرØله Ø¢Ùرینش تÙاوت دارد. در زبانهای اروپایی املا، دستور زبان Ùˆ سبک در این دو مرØله از هم متمایز ند. در Ùارسی مسئله گزینش نویسنده شدیدتر هم است. برخی نوشته های آل اØمد با کدام دستور زبان Ùارسی مطابقت دارند؟ در Øالی Ú©Ù‡ از مهمترین آثار معاصر ند.
چند نمونه از این گزینشها در خط: واو ناملÙوظ (معدوله) را از قلم انداختن، تنوین را با Ù† نشان دادن، Ù…ÛŒ Ùˆ به را به Ùعل نه چسباندن، کسره آخر کلمه را با ÛŒ نشان دادن، نویسش ÛŒ بجای همزه. مسایل امروزی در پردازش رایانه ای واژه های مرکب با Ùˆ بی Ùاصله، نیم یا تمام Ùاصله، جدا یا چسبیده، ترتیب دلخواهانه کلمات. ترتیب واژه ها بویژه در شعر کلاسیک، بخاطر اوزان عروضی، جای خود دارد. مسئله نظام نویسش در نمایش Ùˆ تیاتر Øادتر است. مورد Ùاصله (تمام، نیم، ربع) بین ترکیبات کلامی برای جستجوگرها (پارسیک، گوگول) مسئله ساز است. زیرا Ùاصله مرز 2 واژه پشت سرهم را تعیین Ù…ÛŒ کند.
زبان آلمانی در قرن 20Ù… با پراکندگی Ùˆ عدم استاندارد روبرو بود. در امریکا چند لهجه مشخص وجود دارند: بوستونی، جنوبی، مرکزی، هیل بیلی، کیجون؛ در Ùرانسه لهجه شهرستانی پرووانسال از پاریسی کاملا متمایز است. عوامل موثر دیگر در زبان مخصوص یک شاعر اینهایند: روال مخصوص ذخیره زبانی Ùˆ خاطرات اپیزودی در کودکی با Ù…Øیط شرطی جنبی. این Ùردیت زبانی مانند انگشت نگاری ارثی منØصر بÙرد است. عاطÙÙ‡ ÛŒ Ù„Øظه ÛŒ Ø¢Ùرینش ادبی، غلیان اØساسات در باره موضوع، سلامت دماغی راوی بر زبان اثرگذارند.
ابزار کدینگ زبان مانند مداد، ماشین تØریر، نوع نرم اÙزار، قلم رایانه ای بر روند دام انداختن ترکیب Ùرار ذهنی اثرگذارند. هرچه ابزار تولید زبان کندتر باشد مناسبات سنتی ادبی Ùˆ اجتماعی روی اثر سایه بیشتر دارد. با ابزار تولید Ùˆ ضبط سریعتر بیان به Ùکر Ùردی نزدیکتر Ù…ÛŒ شود. شاعر او آقا بالاسر Ùˆ قیم نمی تواند داشته باشد؛ وگرنه پژمرده Ù…ÛŒ شود. تاریخ داور منصÙÛŒ ست. در سیر سرمدی خود، نوآوری Ùˆ سلیقه ÛŒ زبانی شاعر را پذیرا شده یا طرد Ù…ÛŒ کند. ترکیبات بدیع هزاران شاعر Ùˆ مساÙر، زبان Ùارسی رادر میدانهای کاربردی نوین تعالی میدهند. گروه Ùرهنگستان با وضع کردن واژه های Ùارسی یک عامل است؛ پذیرش مردم ضریب عمده تر است. نمونه: هزاران واژه Ùنی، طبی، دارویی از جمله رایانه، استرس، آسپرین وارد زبان شده اند. مساÙران، ناقل هزاران واژه انیرانی ند.
نمونه دیگر: در جنگ دوم امریکا با عراق، Ùرانسه متØد نظامی نبود. Ùرنچ Ùرایز سیب زمینی سرخ کرده کبریتی نمکی است Ú©Ù‡ یکی از غذاهای جنبی آمریکایی است Ùˆ همراه همبرگر Ù…ÛŒ آید. کنگره امریکا با تصویب تبدیل کلمه Ùرنچ به Ùریدم در Ùرنچ Ùرایز راه بجایی نبرد. زیرا مردم این ترکیب ملی گرایانه من درآوردی را نپذیرÙتند. مادرم خاله پیر بدون سوادی با خال درشتی زیر چشم Ú†Ù¾ داشت. ما کودکان Ùکر Ù…ÛŒ کردیم برای همین او را خاله نامند! او ترور ناصر الدین شاه را چون ترور کندی بیاد داشت. میگÙت وزیر با مرده در کالسکه، جنب شمس العماره/ عبدالعظیم، بلند بلند Øر٠می زد تا هرج Ùˆ مرج نشود. او 10 ها واژه Ùرنگی بکار Ù…ÛŒ برد: ارسی، پوتین، اوورت، راپرت، بلوÙØŒ مانتو، مرسی، مادام، کرست، آمپول، سورنج، مرکورکروم. همو بشوخی اشکنه را سوپ شنبه لیله Ù…ÛŒ خواند. ولی مخال٠دامن تا زانو، رÙت وآمد به سازمانهای سیاسی Ùˆ مجامع مختلط برای دختران بود.
پس مدرنیته در زبان را بآسانی بکار Ù…ÛŒ برد؛ ولی رÙتار جدید را مقاوم یا Øتی مخال٠بود. بعدها Ù…ÛŒ خواستم باو بگویم Ú©Ù‡ در جوامع عریان سرخ پوستی، تجاوز جنسی اتÙاق نمی اÙتاد. پس Øرمت Ùردی به پوشش تنی ربطی ندارد. ولی او دیگر با ما نبود. دیگر این Ú©Ù‡ سره گویی زبان را Ù…Øدود Ù…ÛŒ کند. Ùارسی کمتر از 20 نام برای گلهای زینتی دارد؛ هزاران Ú¯Ù„ با اجزای ثانوی در جهان را چگونه میتوان نامید؟ نمونه: سیب مکنتوش، سیکلمن دوارÙØŒ ارکیده برزیلی، رز نیلی، نرگس هایبرد، بگونیا، آمارلیس، کلماتیس، کامیلیا، آزالیا، آناناس، لیچی.
هر شاعر ØرÙÙ‡ ای سبک ویژه خود را دارد. در هر سبک ادبی اجزای ادبی شامل15 بخش اند Ú©Ù‡ در یک اثر ادبی بکار برده Ù…ÛŒ شوند: ساختار جمله، سرعت بیان، دقت اقتصاد کلامی یا اسراÙ/ اÙراط لغوی، گستره لغوی، شگرد کلامی استعاره، ایهام، نماد، مکالمه، دیدگاه Ùˆ کلوزآپ، پرورش موضوع، Ù„Øن، آوا/ رنگ، تقطیع در Ù…Ùصل بندی Ùˆ ساختار درونی، زمان بندی، ایما/ اشاره/ نقل قول، آزمون زبانی، شیوه Ùرا روایتی چون نقش، نظر، موضع خود شاعر، اشارات، ارجاعات بیرونی. ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø§ÛŒÙ† بخشها از Øوصله این یادداشت خارج است. شاعران در مکتبهای اصلی کلاسی سیسم، رمانتیسم، رئالیسم، مدرنیسم آثار خود را Ù…ÛŒ Ø¢Ùرینند.
در مسایل هنری اجتماعی کسی صاØب Øقیقت مطلق نیست. نسبیت را باید در نظر گرÙت. Øتی نوآوری انقلابی انیشتن در مورد قانون جاذبه نیوتون با مکانیک کوانتوم شرویدینگر Ùˆ هایزنبرگ ارتقا یاÙت. از بیان Ùˆ اشاعه اÙکار است Ú©Ù‡ Øقیقت ساطع شود. Ù…ÛŒ توان همزمان مواÙÙ‚ Ø·Ø±Ø Ù†Ø¸Ø±Ø§Øª همه بود زیرا هر کدام Øاوی وجهی از Øقیقت است. نوآوری با ترکیب لهجه های قومی در شعر عبدالرضایی، غنای اØمدی با نقد آثار دیگران Ùˆ اشعار به روز بومی اصیل خود، نکته سنجی Ùˆ دل سوزی آبیز.
انرژی اØمدی ستایش انگیز است." بررسی تØولات شعر زن در ایران" او یک اثر کلاسیک در نت است. اگرچه این روزها پایگاه Ùˆ تارنمای خودش پنچر است! در خاتمه باید اÙزود Ú©Ù‡ درست گویی بهانه است. زیرا در آخر مقاله آبیز دلیل اصلی Ø¢Ùتابی میشود: نان قرض دادن، نوشابه باز کردن، معامله پایاپای. یعنی اگر اØمدی درست هم Ù…ÛŒ نوشت باز آبیز گلایه مبنی بر ورود ممنوع به Ù…ØاÙÙ„ دوستی Ùˆ ادبی شاعر را داشت!
مدرنیته Øامل رÙتار نوین هم هست. در کلان شهر 12 میلیونی، جوانان با دسترسی به رسانه های گروهی جهانی نمی خواهند از میان اقوام یار گیری کنند. پس روند دوستی Ùراقومی آنان با اسم خاص Ùرنگیش طبیعی است؛ چون رادیو Ùˆ آنتن! یا اگر نخواستند، پوشاک نوینی چون کت Ùˆ کراوات تن نکنند. انصا٠نیست Ú©Ù‡ خواست طبیعی جوانان یعنی 3/ 2 جمیعت را دست انداخت. تازه این ربطی به اØمدی ندارد. خیلی ها چون خاله پیر یک قرن پیش، واژه های Ùرنگی را بکار Ù…ÛŒ برند؛ ولی رÙتار مدرن را دست Ù…ÛŒ اندازند. اله نور روزولت، بانی سازمان ملل، گوید: اذهان سترگ بØØ« عقاید کنند. اذهان متوسط بØØ« Øوادث کنند. اذهان Ù…Øدود به بØØ« در باره مردم Ù…ÛŒ پردازند.