Ù…Øمود معتقدی / يادی از « Ù…Øمد Øقوقي» â—روشن تر از صدای سکوت !
« Øر٠او / درمن غمی ديرينه تاره Ù…ÛŒ کند .»
نيما
در Ùضای پر التهاب اين روزها ØŒ اندوه خاموشي «مØمد Øقوقی» بار سنگينی است ØŒ Ú©Ù‡ جان را مي Ùرسايد. مرگ آموزگاری Ú©Ù‡ دو نسل را با آموزه های خود، به دنيای شعر Ùˆ شاعری نزديک Ùˆ نزديکتر کرده است .
......
« Øر٠او / درمن غمی ديرينه تاره Ù…ÛŒ
کند .»
(نيما)
يادی از « Ù…Øمد Øقوقي»
â—روشن تر از صدای سکوت !
1
در Ùضای پر التهاب اين روزها ØŒ اندوه خاموشي «مØمد Øقوقی» بار سنگينی است ØŒ Ú©Ù‡ جان را مي Ùرسايد. مرگ آموزگاری Ú©Ù‡ دو نسل را با آموزه های خود، به دنيای شعر Ùˆ شاعری نزديک Ùˆ نزديکتر کرده است . Øقوقي شخصيتی هدÙمند Ùˆ دارای ذهنيتی Ø´Ùا٠و ساختمند در قلمرو ادبيات امروز بوده . چهره ای مدرن Ú©Ù‡ در Øوزه دانستگي پشتوانه Ùراوانی از گذشته ها ÛŒ ادبيات اين سرزمين را بردوش Ù…ÛŒ کشيد. ØاÙطه ای جستجوگر Ùˆ سنگين داشت. شعر شناس صاØب انديشه ای بود. وقو٠Øقوقي نسبت به متن های ادبي ØŒ به ويژه در قلمرو شعر ØŒ دارای ارزش های Ú©Ù… نظيری بود، پلی بود ميان ديروز Ùˆ امروز Ùˆ در Øوزه «شناخت» از دنيای شاعرانگي تا قلمروها ÛŒ «نقد» عرصه های بزرگی را پشت سر مي داشت .از «قصيده »های کهن گرÙته تا روزگار «شعر نيمايی» Ùˆ تا به امروز، معلمی صاØب سبک مي نمود. در نگاه Øقوقي موقعيتهای شاعرانگي Ùˆ ملاک ها ÛŒ «شعر خوب» از اعتبارها Ùˆ ارزش های خاصي برخوردار است . از منظر ÙˆÛŒ «جوهره شعر» تا«ساختمان شعر » تا « موقعيت Ùˆ تاثيرگذاری » Ùˆ تا «کميت شعرهای موÙÙ‚ » هر کدام ØŒ متر Ùˆ معيارهايی هستند،که مي توانند، زيبائی شناسی ÙŠÚ© متن شعری را به گونه هنرمندانه ای رقم بزنند. روش شناسي Øقوقي در برخورد با شعر _ بخصوص شعر شاعران جوان- دارای ويژگی های خاصي بوده است . به عبارت ديگر ØŒ معماری Ùˆ همنشينی کلمات برای ÙˆÛŒ از جنبه های گوناگوني مخاطب را به نوعی «Øضور ديگر» دعوت مي کرد. لذا در Øوزه «نقد» Øقوقي همواره شيوه ای ساختمند Ùˆ پرسش برانگيزی داشت . گاه Ùخامت زبان Ùˆ زمانی هم جاذبه های درونی ÙŠÚ© اثر شعری ØŒ چنان در نگاه ÙˆÛŒ Ùرو Ù…ÛŒ نشست ØŒ Ú©Ù‡ اغلب راه را از ميانه به هم مي ريخت . به خصوص در کا ر «تغزل » Ùˆ قصه پردازی ØŒ در باز کردن گره گا Ù‡ های شعری، چهره ای يگانه Ù…ÛŒ نمود .
Øقوقی در پيوند با «گزاره های شعری» به دور از هر گونه «شعار» Ùˆ باورهای رايج در داوری هايش ØŒ اصل را بر «جوهره شعری» قرار Ù…ÛŒ داد Ùˆ نوآوری های Ø´Ú©Ù„ÛŒ Ùˆ زبانی را در خدمت «مØتوا» Ùˆ گره خوردگی های «انديشه Ùˆ خيال Ù…ÛŒ ديد .از منظر ياÙته های ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ توان درياÙت Ú©Ù‡ در نگاه به گذشته Ùˆ بهره وری از پشتوانه های Ùرهنگي ادب گذشته را لازمه «اختيار» شاعری امروز Ù…ÛŒ دانست . به عبارت ديگر رويکرد شاعر امروز به قلمرو ذهن Ùˆ زبان ØŒ بی گمان خود با نوعی دانستگی تاريخی Ùˆ Ùرهنگی همواره همراه خواهد بود، چرا Ú©Ù‡ بازتاب اين همه را Ù…ÛŒ توان در نقد ها Ùˆ Ú¯Ùتارهای Øقوقی به درستی درياÙت . بنابراين Øقوقی در Ùضای نقد امروز، با روش شناسی ساختار گرايانه ای ØŒ به تØليل Ùˆ بررسی آثار بسياری از شاعران ديروز Ùˆ امروز پرداخته است . بي Ø´Ú© تاÙثير نگاه Ùˆ داوری Øقوقی نسبت به شعر امروز ØŒ Ùرصت يگانه Ùˆ ارزشمندی برای مشتاقان ادبيات امروز به Øساب Ù…ÛŒ آيد ØŒ چنان Ú©Ù‡ درکتاب «شعر نو از آغاز تا امروز» با گزينش بيش از سه دهه شعر Ùˆ نقد ده عنوان شعر از ده شاعر Ù…Ø·Ø±Ø ØŒ اين مقوله بدرستی مورد توجه قرار گرÙته است . د غدغه Øقوقی نسبت به چشم اندازها ÛŒ شا عرانگی با نوعی جهان بينی همرا Ù‡ بود.
Ú¯Ùتنی ست Ú©Ù‡ Øقوقی در دهه های 40 Ùˆ 50 در «جنگ اصÙهان» Ùˆ «آرش» Ùˆ بسياری از نشريات ادبی ØŒ با نقدهای هوشمندانه خود راه تازه ای را باز کرده بود ØŒ بويژه در قلمرو شناخت شعر نيمايي Ùˆ نشانه شناسی شاعرانی همچون نيما ØŒ شاملو، Ùروغ Ùˆ سپهری ØŒ ديدگاه های تاره ای را در Ùرآيند ادبيات امروز Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª .
2
اما در قلمرو شاعری ØŒ Ù…Øمد Øقوقی به نسلی تعلق داشت Ú©Ù‡ پس از وقايع سال های 32 Ùˆ پس از آن Ú©Ù‡ بسياری از شاعران به Ùضاهای انÙعالی Ùˆ نوميدی پناه برده بودند ØŒ درکنار بسياری از شاعران هم نسل خود به شکستن چنين Ùضاهائی گرÙته دست يازيد Ùˆ اين Ùرصت در دهه چهل Ùˆ پنجاه با Ø´ÙاÙيت تاره تری خود را به نمايش گذاشت . Øقوقی Ú©Ù‡ درجوانی تماماÙÙŒ به Øوزه شعر کلاسيک تعلق داشت ØŒ به هنگام تØصيل در دانشسرای عالی ØŒ با Ùضای شعر نيمايي آشنا شد Ùˆ به تدريج ÙŠÚ©ÛŒ از شارØان شعر نيمايي گرديد Ùˆ با قاÙيه پردازان آن روزگار به ستيز ادبی Ù…ÛŒ پرداخت . بی گمان Øرک اساس Øقوقی در اين Øوزه با همکاری اش با «جنگ اصÙهان» بود Ú©Ù‡ به همت استاد نجÙÛŒ Ùˆ ديگران دريچه تاره ای به سوی ادبيات غرب گشوده شده بود.
Ú¯Ùتني ست Ú©Ù‡ Øقوقی در عرصه شاعری ØŒ چهره ای ميانه داشت Ú©Ù‡ سعی Ù…ÛŒ کرد در «اعتدال شعری » Ùرم های کلاسيک را در کنار Ùضاهای مدرن امروزی ØŒ تجربه کند . Ø´Ú©ÙŠ نيست Ú©Ù‡ نگاه امروزی شاعر از ابعاد هنری زمانه بخصوص در قلمرو نقاشي Ùˆ موسيقييايي ØŒ نشانه های Ùراوانی با خود دارد . شعر Øقوقی از جنبه های بومی بودن بتدريج Ùاصله گرÙته بود Ùˆ Ù…Øور طبيعت Ùˆ انسان Ùˆ عشق به گونهه ای «ارجاعی» در بسياری از شعرهای ÙˆÛŒ ديده Ù…ÛŒ شد . به ويژه بهره گيری اش ØŒ سطرها ØŒ واژه ها ØŒ ترکيبات Ùˆ نشانی های از مکان ها ØŒ خود کليد بسياری از تجربه های شاعرانه ÙˆÛŒ در اين سالها بوده است . از سوی ديگر ØŒ مقوله «تÙرد»و همراهی با طبيعت Ùˆ عشق همراه با واقع گرايي Ùˆ همچنين توجه شاعر به بازتاب زندگانی شهری ØŒ از ويژگی های مضامين شعری Øقوقی بوده است، همچنين ÙˆÛŒ درØوزه زبان هم نشينی واژه ها ØŒ در بسياری از شعرها به سمت «شعر Ú¯Ùتار » Øرکت Ù…ÛŒ کرده Ùˆ سادگی Ùˆ بی واسطه بودن از آرايه های شعری ØŒ درآثار تازه اش به روشنی قابل درياÙت بود . شايد بتوان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ مخاطب امروزی با دو نوع شخصيت Ùˆ هنجار ادبی از Øقوقی روبروست ØŒ ÙŠÚ©ÛŒ Øقوقی شاعر ØŒ Ùˆ ديگری Øقوقی منتقد ØŒ Ú©Ù‡ هرکدام در قلمرو خود دارای ساختارهای خاصی بوده ØŒ Ú©Ù‡ بعضاً در دو خط موازی درØرکت بوده اند .
Øقوقی در سال 1316 در اصÙهان متولد گرديد وهمواره در کار آموزش بوده ØŒ از ÙˆÛŒ کتابهای : «زوايا Ùˆ مدارات» Ùˆ « Ùصل های زمستانی » در اصÙهان چاپ گرديده Ùˆ ديگر آثارش : « شعرنو از آغاز تا امروز » ØŒ « گنجشکها Ùˆ گيلاس ها " "شرقی ها " ØŒ "خروس هزار بال " ØŒ " با شب زخم ØŒ با شب گرگ"ØŒ گريزهای ناگزير " ØŒ " تاصدای سکوت " Ùˆ ... در تهران چاپ شد .
Øقوقی در 72 سالگی در زادگاهش ØŒ اصÙهان خاموش شد .
â—
خورشيدهای آينه ی خواهر
به ياد : Ùروغ
شب در سکوت شب
شب در تمام زاويه ها Ø®Ùته است
کاش٠کجاست
ای زن سخن بگو
ای زن نگاه کن
درصØنه ای Ú©Ù‡ آينه ها را
با آب های رابطه پيوند می دهند
ای زن نگاه کن
ای زن سخن بگو
جوباره های نادره ی جاری
خورشيدهای آينه ی خواهر
گاهی که ناگهان
از خواب بامداد
بيدار Ù…ÙÛŒ شوند
هرگز خطوط Ùاصله ای نيست
ای زن نگاه کن
ای زن سخن بگو!
(Ù…Øمد Øقوقی)
تÙير 88