سخنان آقاى واعظى، البته تازگى ندارد، چرا كه تيرماه گذشته هم شوراى فرهنگ عمومى استان اصفهان از گزينش ۱۰۷ "كتاب مفيد" و جايگزينى آنها به جاى كتاب هاى به زعم خود "غير مفيد" خبر داده بودند.

سيد ابوالحسن مختاباد
كارشناس كتاب و نشر
جمع آوری کتاب از کتاخانه ها: كارشناسانه و قانونی يا سليقه ای؟

خبر گزارى كتاب ايران(‌ايبنا) در گزارش روز ۱۶ اسفند خود از دومين روز گردهمايى مديران كل كتابخانه هاى استانها به نقل از منصور واعظى، دبير كل نهاد كتابخانه هاى عمومى آورد: "در ارسال كتاب‌هاى جديد به كتابخانه‌هاى شهرستان‌ها، مساله ارزش‌گذارى هرچه بيشتر بر كتاب‌ها لحاظ مى‌شود و كتاب‌هايى كه ارزش منفى دارند و در گذشته وارد كتابخانه‌ها شده‌اند جمع‌آورى خواهند شد."

سخنان آقاى واعظى، البته تازگى ندارد، چرا كه تيرماه گذشته هم شوراى فرهنگ عمومى استان اصفهان از گزينش ۱۰۷ "كتاب مفيد" و جايگزينى آنها به جاى كتاب هاى به زعم خود "غير مفيد" خبر داده بودند.

نظرات شما در این زمینه

خبر گزارى مهر در گزارش خود از اين نشست و به نقل از سعيد حشمتى مدير امور كتابخانه هاى عمومى استان اصفهان خبر داد: "تحقيق و پژوهش صورت گرفته پيرامون رمان هاى بازارى و پيشنهاد ۱۰۷ عنوان كتاب مناسب ارائه، و قرار شد كه اين كتاب ها جايگزين رمان هاى نامناسب شوند."

وى دليل انجام چنين پژوهشى را، كه به سفارش ارشاد اصفهان انجام شده بود، جايگزينى كتاب ها و رمان هاى مناسب و برتر، بالا بردن سطح سليقه مخاطب، و در نهايت، حذف كتاب هاى بازارى و نامناسب از گردونه سيستم امانت گيرى كتابخانه ها ذكر كرد و گفت: "محدوده شمول كتب مفيد بيشتر بر مى گردد به كتاب هاى زير مجموعه ادبيات، رمان و داستان و بعد از آن داستان هاى عشقى و بازارى."

در همان روزها مدير كل روابط عمومى نهاد كتابخانه هاى عمومى چنين امرى را تكذيب كرد، اما با توجه به تغيير دبير نهاد كتابخانه هاى عمومى و جايگزينى فردى با ديدگاههاى نزديك به وزير ارشاد به جاى ملك احمدى به نظر مى رسد اين طرح مجددا در دستور كار وزارت ارشاد قرار گرفته باشد.

بخشى از كتابهايى كه به كتابخانه هاى عمومى تزريق مى شد، بر بنياد تقاضاى مديران كتابخانه هاى عمومى تهيه مى شد.

به اين صورت كه هر مدير از تقاضاهاى مراجعه كنندگان به كتابخانه هاى عمومى فهرستى تهيه و به مركز ارسال مى كرد و بر اساس اين تقاضاها خريد كتابها با توجه نياز اعضاى كتابخانه هاى عمومى تهيه مى شد.

در مقابل همين تقاضا، طرح وجين كتابها هم در كتابخانه هاى عمومى اجرا مى شد كه عمده آن باز هم منطقى علمى و اقتصادى داشت؛ به اين معنا كه كتابهايى كه اصولا مراجعه اى به آنها صورت نمى گرفت و يا به امانت گرفته نمى شدند، به مرور از كتابخانه اى به كتابخانه ديگر انتقال داده مى شدند و در صورت تكرار عدم امانت گيرى از چرخه حذف مى شدند.

اما به نظر مى رسد در صورت اجراى طرح مورد نظر دبير كتابخانه هاى عمومى و حذف حتى كتابهاى به زعم آنها بازارى و عامه پسند از كتابخانه ها، طرح گسترش فرهنگ كتاب و كتابخوانى وزارت ارشاد با تناقضى جدى روبرو شود.

چرا كه هدف اصلى اين طرح افزايش خوانندگان كتاب است، اما در مقابل از كتابخانه هاى عمومى كتابهايى حذف مى شود كه بيشترين خواننده را دارند و ضمن آنكه مجوز خود را هم از وزارت ارشاد دولت جمهورى اسلامى گرفته اند.

نكته قابل تامل ديگر فقدان آمار از مراجعه كنندگان به كتابخانه هاى عمومى است.

چه در دولت خاتمى و چه در دولت آقاى احمدى نژاد در این باری آمار گیری صورت نگرفته تا با مقايسه كتابهاى امانت گرفته شده دراين دو دوره به ميزان اقبال به كتابخانه هاى عمومى و امانت گيرى كتابها پى برده شود.

از سوى ديگر، از سالهاى پايانى دهه هفتاد كه كميته خريد كتاب وزارت ارشاد راه اندازى شد، با توجه به بودجه چند برابرى اين كميته براى خريد كتاب از ناشران و تزريق به كتابخانه هاى عمومى، اهميت نهاد كتابخانه عمومى اندكى تخفيف يافت.

هیات خريد كتاب ارشاد سعى مى كرد ملاكهاى علمى را در خريد كتاب ها لحاظ كند و با توجه به اين كه فرصت اعتراض هم به ناشران داده مى شد،‌ خروجى كار تقريبا مشابه همان فهرستى مى شد كه كميته علمى نهاد ياد شده ارائه کرده بود.

ضمن آنكه فهرست و تعداد خريد تمامى كتابها در اختيار رسانه ها قرار مى گرفت.

اما در دوره جديد نه تنها افراد عضو كميته خريد كتاب معرفى نشدند، بلكه سياست هاى اين كميته و معاونت فرهنگى وزارت ارشاد بارها با اعتراض ناشران و نهادهاى صنفى آنها روبرو شد.

برابر اعلام معاون وزير بيش از ۲۰ ميلياردتومان كتاب در سال ۸۶ از ناشران خريدارى شده است كه فهرست نيمى از اين رقم در اختيار رسانه هاى گروهى قرار گرفته و بقيه اين فهرست هنوز منتشر نشده است.

امسال اما به رغم بودجه کمی که از سوی دولت برای سال 87 نهاد کتابخانه عمومی در نظر گرفته شده بود، این مجلس بود که به ردیف مستقل در نظر گرفته شده برای این نهاد بیش از 10 میلیارد تومان بودجه اضافه کرد تا بودجه این نهاد بیش از 50 درصد رشد داشته باشد.

برابر ماده دوم قانون تاسيس و نحوه اداره كتابخانه هاى عمومى كشور اين مجموعه با نزديك به ۱۷۰۰ كتابخانه عمومى در سطح كشور "نهادى فرهنگى است كه با مجموعه‌اى منظم از منابع مكتوب و مضبوط در اشكال مختلف به منظور برآورده ساختن نيازهاى اطلاعاتى، علمى، پژوهشى، آموزشى، تفريحى و غنى‌سازى اوقات فراغت عموم افراد جامعه قطع نظر از سن، نژاد، جنسيت، مذهب، مليت، زبان يا موقعيت اجتماعى آنها، به ارايه خدمات كتابدارى و اطلاع رسانى مى‌پردازد."

آيين نامه هاى اجرايى موجود در زمينه شيوه انتخاب كارشناسان تاييد كننده كتاب، كميته تخصصى و در نهايت كميته نهايى انتخاب و سفارش خريد كتاب، نشان مى دهد كه انتخاب كتاب برمبنايى علمى و با توجه به نيازهاى عموم مخاطبان واصولا از كتابهاى تازه چاپ و ترجيحا چاپ اول به گزينى مى شوند و تقريبا تمامى كتابهايى كه به نوعى از وزارت ارشاد مجوز دريافت كرده اند (به جز كتابهاى درسى و كمك درسى) قابليت قرار گرفتن در رديف بررسى و قفسه هاى كتابخانه هاى عمومى را دارند.

حتى در بند ۷ شيوه نامه خريد كتاب كه هم اكنون روى سايت اين نهاد قرار دارد تاكيد شده است "تركيب كميته هاى تخصصى بايد به گونه اى باشد كه هر كميته مسلط به حوزه تخصصى خود و نياز كتابخانه ها، و نيز داراى مهارت در اولويت گذارى براى تهيه منابع باشد."

در ماده هشت همين شيوه نامه نيز اولويت هاى انتخاب، "همخوانى با تعاريف مندرج در مصوبات شوراى فرهنگ عمومى كشور و شوراى عالى انقلاب فرهنگى، كمك به حفظ، گسترش و غناى زبان و ادبيات فارسى، و ارتباط موضوعى با ايران شناسى ، تاريخ ، فلسفه ، هنر و دين"، تعيين شده است و عرف چندين ساله كار اين نهاد هم نشان مى دهد كه هر كتابى كه چاپ اول بوده و از وزارت ارشاد مجوز دريافت كرده است، شانس قرار گيرى در كتابخانه هاى عمومى را هم داشته است.

اما به نظر مى رسد بخش هايى از قانون ياد شده وهمچنين تفسيرهاى گاه مضيقى كه از مصوبات شوراى عالى انقلاب فرهنگى صورت مى گيرد، اين اختيار را به وزير ارشاد و نيز دبير كل نهاد مى دهد كه بتوانند دخل و تصرف هاى در كار صورت دهند.

برابر همين قانون "رياست اين نهاد با وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى است و دبير كل نهادكتابخانه هاى عمومى هم به حكم و دستور وى منصوب مى شود و مصوبات هيئت امناء‌هم بايد به تاييد وزير برسد تا قابليت اجرايى يابد."

در هر حال بايد منتظر ماند و ديد كه طرح جمع آورى كتابهايى كه به گفته دبیر نهاد كتابخانه عمومى "ارزش منفى" دارند، همان طرح وجين كتاب است و با توجه به آيين نامه هاى مصوب و شيوه نامه خريد و تامين كتاب اين نهاد صورت مى گيرد، يا اين كه كارشناسان و هيئت گزينش تازه اى همانند سال هاى اوليه بعد از پيروزى انقلاب شكل مى گيرند و دستور تسويه قفسه كتابخانه هاى عمومى را صادر مى كنند.
BBC