بيانيه Ùرهنگيان اÙغانستان مقیم ایران درباره سياست دولت اÙغانستان در برابر زبان Ùارسی
Ù…Øمد صادق دهقان
بسياري از اقوام غيرÙارسي‌زبان‌، به سبب آميزش با مردم اين سامان‌، زبان Ùارسي را آموخته Ùˆ در مواردي، خدمات شايسته‌اي بدان كرده‌اند.
زبان Ùارسي دري‌، زبان‌٠دوم جهان اسلام است‌، با دامنة گستردة تاريخي Ùˆ جغراÙيايي‌. اين زبان‌، در روزگاران نه چندان دور، از نواØÙŠ چين تا آسياي صغير Ùˆ از شبه قارة هند تا ماوراءالنهر كاربرده داشته Ùˆ آثار علمي Ùˆ ادبي گرانباري در آن پديد آمده است كه شماري از آن اعتبار جهاني دارد. در اين ميان‌، نقش اÙغانستان Ùˆ مردم آن در رشد Ùˆ گسترش اين زبان‌، قابل توجه Ùˆ گاه تعيين‌كننده بوده است‌. اين كشور در چندين دورة تاريخي‌، مهم‌ترين كانون زبان Ùارسي دري به شمار مي‌آمده است‌.
بسياري از اقوام غيرÙارسي‌زبان‌، به سبب آميزش با مردم اين سامان‌، زبان Ùارسي را آموخته Ùˆ در مواردي، خدمات شايسته‌اي بدان كرده‌اند. به طور ويژه بايد به بعضي زمامداران Ùˆ ادیبان پشتون‌تبار كشور اشاره كرد، همچون تيمورشاه دراني‌، مهردل‌خان مشرقي‌، عايشه دراني‌، Ù…Øمود طرزي‌، عبدالØÙŠ Øبيبي Ùˆ عبدالله اÙغاني‌نويس‌. با این Øال، دريغ كه از نزدیک به نيم قرن پيش‌، به سبب عواملي كه بر كسي پوشيده نيست‌، از سوي گروهي از اهالي سياست Ùˆ Ùرهنگ مملكت‌، تلاشهايي براي تضعي٠زبان Ùارسي دري صورت گرÙته است‌. اين تلاشها در دورة تاريخي Øاضر نيز ادامه دارد، زماني كه مردم اÙغانستان به همدلي Ùˆ همراهي بيشتر نياز دارند.
1. يك تلاش اين گروه‌، تÙكيك دو نام اين زبان‌، يعني «Ùارسي‌» Ùˆ «دري‌» از همديگر است‌، تا هم ميان يكصد ميليون گويندة اين زبان در جهان امروز Ùاصله بيندازند Ùˆ هم بدين بهانه كه بعضي واژگان‌، Ùارسي Ùˆ برخي دري اند، دست Ùارسي‌زبانان اÙغانستان را از بخشي از ذخاير اين زبان‌، كوتاه سازند. اين در Øالي است كه همه متون معتبر علمي Ùˆ ادبي‌، بر يگانگي اين زبان گواهي مي‌دهد Ùˆ Øتي بسياري از مردم اÙغانستان‌، هم‌اكنون كلمة «Ùارسي‌» را به كار مي‌برند. بگذريم از اين كه به استناد شواهد Ùˆ اسناد تاريخي‌، اين زبان تا نيم قرن پيش‌، در اÙغانستان نيز «Ùارسي» ناميده مي‌شده ‌است‌.
2. دستاويز ديگر، Ù…Ùهومي به نام «زبان ملّي‌» است Ùˆ اين باور نادرست كه زبان ملّي بايد آميزه‌اي از زبانهاي رايج در كشور باشد. اينان بدين بهانه كه بايد امور اداري مملكت مختل نشود، واژگان غيرÙارسي را بر Ùارسي‌زبانان اÙغانستان تØميل مي‌كنند، در Øالي كه وقتي در قانون اساسي مملكت‌، وجود دو زبان رسمي پذيرÙته شده است‌، هر يك از اين زبانها بايد بتواند نظام اصطلاØات اداري Ùˆ Øقوقي خاص خود را داشته باشد.
3. كوشش ديگر اين گروه‌، مرز كشيدن در ميان همزبانان Ùˆ بيگانه دانستن آن بخش از واژگان Ùارسي است كه در ميان Ùارسي‌زبانان خارج از اÙغانستان رايج است‌، در Øالي كه اينها جزء منابع داخلي زبان Ùارسي به شمار مي‌آيد. بدين ترتيب‌، مردم اÙغانستان، ناگزیر از بسيار واژگان Ùˆ تركيبهاي كارآمد، زيبا Ùˆ بامعني Ù…Øروم مي‌شوند، Ùقط به اين دليل كه كساني در جايي ديگر آنها را به كار برده‌اند. Øاصل اين سياست‌ آن مي‌شود كه Ùارسي‌زبانان اين كشور در موارد بسياری براي بهسازي زبان خويش با استÙاده از منابع همين زبان‌، دچار Ù…Øدوديت يا Ù…Øروميت شوند. اين در Øالي است كه قانون اساسي اÙغانستان وظيÙØ© تلاش براي رشد زبانهاي ملّي كشور را بر دوش دولت نهاده است‌. ديگر پيآمد نامطلوب اين رويّه‌، كه هم‌اكنون نشانه‌هاي خود را آشكار كرده است‌، ايجاد عصبيت‌، بدبيني Ùˆ نامهرباني ميان مردمي است كه قرنها برادروار در كنار هم زيسته‌اند.
توبيخ بعضي از دست‌اندركاران راديو Ùˆ تلويزيون بلخ به اعتبار كاربرد واژگاني همچون «دانشگاه‌»، «دانشكده‌» Ùˆ «دانشجو»؛ تغيير نام «نگارستان ملّي‌» به «گالري ملّي‌»؛ تغيير لوØه‌هاي بعضي از ادارات دولتي Ùˆ زدودن كلمات Ùارسي از آنها؛ تÙكيك مكاتب پشتوزبان Ùˆ Ùارسي‌زبان از همديگر Ùˆ امثال اينها كه در ماههاي اخير رخ داده‌، نشانه‌هايي است از اقدامهايي كه با چنین دستاويزهایي صورت گرÙته Ùˆ البته در هيچ‌يك از آنها، نظر كارشناسان زبان Ùارسي Ùˆ پشتو ملاك عمل دانسته نشده است‌.
ما امضاكنندگان اين بيانيه‌، به دولت اÙغانستان Ùˆ نهادهاي رسمي آن‌، نسبت به خطري كه زبان Ùارسي اÙغانستان Ùˆ Ùراتر از آن‌، ÙˆØدت ملّي كشور را تهديد مي‌كند، هشدار مي‌دهيم Ùˆ تقاضامنديم رويه‌اي را پيش گيرند كه هم زمينة بهسازي Ùˆ تقويت زبانهاي ملّي كشور Ùراهم شود Ùˆ هم ميان اهالي زبانهاي مختلÙ‌، بدبيني Ùˆ ناهمدلي پديد نيايد.
به یقین، زبان Ùارسي در اÙغانستان، ريشه‌اي Ù…Øكم‌تر از آن دارد كه بدين بادها از جاي درآيد Ùˆ تجربة پنجاه سال اخير هم اين را نشان مي‌دهد. خواستة ما اين است كه نهادهاي دولتي‌، امكانات مادي Ùˆ معنوي کشور را كه بايد صر٠بهسازي زبانهاي ملّي شود، مصرو٠اين چالش بيهوده نسازند Ùˆ به جاي ضربه ‌زدن بر پيكرة اين زبانها، به Ùكر چاره‌جويي آسيبهايي باشند كه همه زبانهاي رايج در كشور را تهديد مي‌كند.
1. مؤسسه Ùرهنگي «دÙرّ دَري»
2. خانه ادبيات اÙغانستان
3. شوراي نويسندگان مجله هاي «خط سوم» Ùˆ «Ùرخار»
4. مجمع Ùرهنگي دانشجويان اÙغانستان
5. كانون تØصيل كردگان اÙغانستان
6. خانه كودك اÙغانستان
7. شوراي سرپرستي مدارس خودگردان مهاجرين
8. مكتب القرآن طه مهاجرين مقيم تهران
9. موسسه Ùرهنگي همبستگي مردم اÙغانستان
10. انجمن Ùرهنگی Ùˆ هنری «سایه بان آبی»
11. انجمن هنرمندان اÙغانستان
بسياري از اقوام غيرÙارسي‌زبان‌، به سبب آميزش با مردم اين سامان‌، زبان Ùارسي را آموخته Ùˆ در مواردي، خدمات شايسته‌اي بدان كرده‌اند.
زبان Ùارسي دري‌، زبان‌٠دوم جهان اسلام است‌، با دامنة گستردة تاريخي Ùˆ جغراÙيايي‌. اين زبان‌، در روزگاران نه چندان دور، از نواØÙŠ چين تا آسياي صغير Ùˆ از شبه قارة هند تا ماوراءالنهر كاربرده داشته Ùˆ آثار علمي Ùˆ ادبي گرانباري در آن پديد آمده است كه شماري از آن اعتبار جهاني دارد. در اين ميان‌، نقش اÙغانستان Ùˆ مردم آن در رشد Ùˆ گسترش اين زبان‌، قابل توجه Ùˆ گاه تعيين‌كننده بوده است‌. اين كشور در چندين دورة تاريخي‌، مهم‌ترين كانون زبان Ùارسي دري به شمار مي‌آمده است‌.
بسياري از اقوام غيرÙارسي‌زبان‌، به سبب آميزش با مردم اين سامان‌، زبان Ùارسي را آموخته Ùˆ در مواردي، خدمات شايسته‌اي بدان كرده‌اند. به طور ويژه بايد به بعضي زمامداران Ùˆ ادیبان پشتون‌تبار كشور اشاره كرد، همچون تيمورشاه دراني‌، مهردل‌خان مشرقي‌، عايشه دراني‌، Ù…Øمود طرزي‌، عبدالØÙŠ Øبيبي Ùˆ عبدالله اÙغاني‌نويس‌. با این Øال، دريغ كه از نزدیک به نيم قرن پيش‌، به سبب عواملي كه بر كسي پوشيده نيست‌، از سوي گروهي از اهالي سياست Ùˆ Ùرهنگ مملكت‌، تلاشهايي براي تضعي٠زبان Ùارسي دري صورت گرÙته است‌. اين تلاشها در دورة تاريخي Øاضر نيز ادامه دارد، زماني كه مردم اÙغانستان به همدلي Ùˆ همراهي بيشتر نياز دارند.
1. يك تلاش اين گروه‌، تÙكيك دو نام اين زبان‌، يعني «Ùارسي‌» Ùˆ «دري‌» از همديگر است‌، تا هم ميان يكصد ميليون گويندة اين زبان در جهان امروز Ùاصله بيندازند Ùˆ هم بدين بهانه كه بعضي واژگان‌، Ùارسي Ùˆ برخي دري اند، دست Ùارسي‌زبانان اÙغانستان را از بخشي از ذخاير اين زبان‌، كوتاه سازند. اين در Øالي است كه همه متون معتبر علمي Ùˆ ادبي‌، بر يگانگي اين زبان گواهي مي‌دهد Ùˆ Øتي بسياري از مردم اÙغانستان‌، هم‌اكنون كلمة «Ùارسي‌» را به كار مي‌برند. بگذريم از اين كه به استناد شواهد Ùˆ اسناد تاريخي‌، اين زبان تا نيم قرن پيش‌، در اÙغانستان نيز «Ùارسي» ناميده مي‌شده ‌است‌.
2. دستاويز ديگر، Ù…Ùهومي به نام «زبان ملّي‌» است Ùˆ اين باور نادرست كه زبان ملّي بايد آميزه‌اي از زبانهاي رايج در كشور باشد. اينان بدين بهانه كه بايد امور اداري مملكت مختل نشود، واژگان غيرÙارسي را بر Ùارسي‌زبانان اÙغانستان تØميل مي‌كنند، در Øالي كه وقتي در قانون اساسي مملكت‌، وجود دو زبان رسمي پذيرÙته شده است‌، هر يك از اين زبانها بايد بتواند نظام اصطلاØات اداري Ùˆ Øقوقي خاص خود را داشته باشد.
3. كوشش ديگر اين گروه‌، مرز كشيدن در ميان همزبانان Ùˆ بيگانه دانستن آن بخش از واژگان Ùارسي است كه در ميان Ùارسي‌زبانان خارج از اÙغانستان رايج است‌، در Øالي كه اينها جزء منابع داخلي زبان Ùارسي به شمار مي‌آيد. بدين ترتيب‌، مردم اÙغانستان، ناگزیر از بسيار واژگان Ùˆ تركيبهاي كارآمد، زيبا Ùˆ بامعني Ù…Øروم مي‌شوند، Ùقط به اين دليل كه كساني در جايي ديگر آنها را به كار برده‌اند. Øاصل اين سياست‌ آن مي‌شود كه Ùارسي‌زبانان اين كشور در موارد بسياری براي بهسازي زبان خويش با استÙاده از منابع همين زبان‌، دچار Ù…Øدوديت يا Ù…Øروميت شوند. اين در Øالي است كه قانون اساسي اÙغانستان وظيÙØ© تلاش براي رشد زبانهاي ملّي كشور را بر دوش دولت نهاده است‌. ديگر پيآمد نامطلوب اين رويّه‌، كه هم‌اكنون نشانه‌هاي خود را آشكار كرده است‌، ايجاد عصبيت‌، بدبيني Ùˆ نامهرباني ميان مردمي است كه قرنها برادروار در كنار هم زيسته‌اند.
توبيخ بعضي از دست‌اندركاران راديو Ùˆ تلويزيون بلخ به اعتبار كاربرد واژگاني همچون «دانشگاه‌»، «دانشكده‌» Ùˆ «دانشجو»؛ تغيير نام «نگارستان ملّي‌» به «گالري ملّي‌»؛ تغيير لوØه‌هاي بعضي از ادارات دولتي Ùˆ زدودن كلمات Ùارسي از آنها؛ تÙكيك مكاتب پشتوزبان Ùˆ Ùارسي‌زبان از همديگر Ùˆ امثال اينها كه در ماههاي اخير رخ داده‌، نشانه‌هايي است از اقدامهايي كه با چنین دستاويزهایي صورت گرÙته Ùˆ البته در هيچ‌يك از آنها، نظر كارشناسان زبان Ùارسي Ùˆ پشتو ملاك عمل دانسته نشده است‌.
ما امضاكنندگان اين بيانيه‌، به دولت اÙغانستان Ùˆ نهادهاي رسمي آن‌، نسبت به خطري كه زبان Ùارسي اÙغانستان Ùˆ Ùراتر از آن‌، ÙˆØدت ملّي كشور را تهديد مي‌كند، هشدار مي‌دهيم Ùˆ تقاضامنديم رويه‌اي را پيش گيرند كه هم زمينة بهسازي Ùˆ تقويت زبانهاي ملّي كشور Ùراهم شود Ùˆ هم ميان اهالي زبانهاي مختلÙ‌، بدبيني Ùˆ ناهمدلي پديد نيايد.
به یقین، زبان Ùارسي در اÙغانستان، ريشه‌اي Ù…Øكم‌تر از آن دارد كه بدين بادها از جاي درآيد Ùˆ تجربة پنجاه سال اخير هم اين را نشان مي‌دهد. خواستة ما اين است كه نهادهاي دولتي‌، امكانات مادي Ùˆ معنوي کشور را كه بايد صر٠بهسازي زبانهاي ملّي شود، مصرو٠اين چالش بيهوده نسازند Ùˆ به جاي ضربه ‌زدن بر پيكرة اين زبانها، به Ùكر چاره‌جويي آسيبهايي باشند كه همه زبانهاي رايج در كشور را تهديد مي‌كند.
1. مؤسسه Ùرهنگي «دÙرّ دَري»
2. خانه ادبيات اÙغانستان
3. شوراي نويسندگان مجله هاي «خط سوم» Ùˆ «Ùرخار»
4. مجمع Ùرهنگي دانشجويان اÙغانستان
5. كانون تØصيل كردگان اÙغانستان
6. خانه كودك اÙغانستان
7. شوراي سرپرستي مدارس خودگردان مهاجرين
8. مكتب القرآن طه مهاجرين مقيم تهران
9. موسسه Ùرهنگي همبستگي مردم اÙغانستان
10. انجمن Ùرهنگی Ùˆ هنری «سایه بان آبی»
11. انجمن هنرمندان اÙغانستان