تولد Ùˆ استقلال دانشگاه تهران، Ùرخنده باد / دکتر اØمد پناهنده
نقطه عط٠تاریخ ٠عقب ماندگی به تاریخ ٠نوین ٠ایران، روز سوّم اسÙند ماه 1299 خورشیدی است.
تولد Ùˆ استقلال دانشگاه تهران، Ùرخنده باد
دکتر اØمد پناهنده
مقدمه:
نقطه عط٠تاریخ ٠عقب ماندگی به تاریخ ٠نوین ٠ایران، روز سوّم اسÙند ماه 1299 خورشیدی است. Ú©Ù‡ سرآغاز انقراض Øکومت ٠قبیله ای Ùˆ ملوک الطوایÙÛŒ قارجاریه Ùˆ تولد سلسله پهلوی در ایران را سبب شد. از این روز Ùˆ تاریخ است Ú©Ù‡ کشور ایران تکانی از رخوت Ùˆ از خود بیگانگی Ú©Ù‡ تمامی جان Ùˆ جهان Ùˆ خردش را Ùرا گرÙته بود، به خود Ù…ÛŒ دهد Ùˆ پای در جاده ترقی Ùˆ پیشرÙت Ù…ÛŒ گذارد. دیوارهای کهنه Ùˆ پوسیده را Ùرو Ù…ÛŒ ریزد Ùˆ جای آن، شالوده بنای نوین را در عرصه های مختل٠اجتماعی پایه گزاری Ù…ÛŒ کند.
امنیت اجتماعی اولین اقدامی است Ú©Ù‡ رضاشاه با تمامی ٠توش Ùˆ توان، آن را در سراسر ایران زمین برقرار Ù…ÛŒ کند Ùˆ متجاسران Ùˆ جدایی طلبان Ùˆ بیگانه پرستان مکتب Ù " انترناسیونالیسم پرولتری ٠بهشت ٠برین زØمتکشان Ù " لنین Ùˆ استالین را گوشمالی Ù…ÛŒ دهد Ùˆ آنها را به جایی Ú©Ù‡ سزاوارشان بودند، پرتاب Ù…ÛŒ کند.
از آن پس است Ú©Ù‡ تØول اجتماعی بر چنین بستری مناسب، Øرکت ٠نوین خود را آغاز Ù…ÛŒ کند.
در کنار دهها پروژه سازندگی Ùˆ مدرنیسم، تأسیس دانشگاه تهران، از درخشندگی ٠ویژه ای در تاریخ نوین ایران برخوردار است. این الماس نوآوری آنچنان، روشنگر Ù Ùضای تیره Ùˆ تار ٠عرصه تعلیم Ùˆ تربیت Ùˆ علم Ùˆ معرÙت شد Ú©Ù‡ دیگر مکتب خانه های قرون وسطایی را مکان ٠جلوه گری عنتر گونه نبود.
بر چنین دارالخراÙÙ‡ ها بود Ú©Ù‡ در برابر روشنایی ٠خیره کنندهء مدارس ٠نوین Ùˆ در کاکل آن دانشگاه تهران، ذوب شوند Ùˆ Ùرو ریزند. از این پس است Ú©Ù‡ پای زنان Ùˆ مردان Ùˆ جوانان ٠دختر Ùˆ پسر به این Ù…Øیط بیدار کننده خرد Ùˆ میدان علم Ùˆ معرÙت باز Ù…ÛŒ شود. بطوریکه تا امروز این Ùخر ٠گوهرین ٠ایرانزمین در دل Ùˆ جان هر ایرانی آروزمند به سربلندی ایران، جایگاه شایسته، بایسته Ùˆ ویژه ای دارد.
15 بهمن ماه، در تاریخ نوین ٠ایران، جایگاهی بس والا را به خود اختصاص داده است. زیرا در این روز ٠ارجمند، هم تأسیس و هم استقلال ٠دانشگاه تهران، در تاریخ ثبت و ضبط شد.
تولد دانشگاه تهران در 15 بهمن ماه 1313 جشن گرÙته شد Ùˆ در هشت سالگی یعنی 15 بهمن ماه 1321 از وزارت Ùرهنگ مستقل شد.
Øال برای روشن شدن ٠این تاریخ برای جوانان ایران، از اینکه دانشگاه در ایران چگونه بنیاد یاÙت Ùˆ در Ú†Ù‡ زمان Ùˆ به Ú†Ù‡ کیقیتی استقلال پیدا کرد به خاطرات دو وزیر Ùرهنگ، یکی در زمان رضاشاه Ùˆ دیگری در زمان Ù…Øمدرضاشاه رجوع Ù…ÛŒ کنیم تا ببینیم Ú©Ù‡ بزرگمردان عرصه دانش Ùˆ Ùرهنگ ٠ادب در این باره Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ گویند.
دانشگاه تهران چگونه بوجود آمد؟ (1)
باغ جلالیه
در شمال غربی شهر تهران در سال 1312 صØرای شنزاری بود Ú©Ù‡ از جنوب به خندق شهر تهران Ùˆ از شمال به تپه های قریه ( امیرآباد ) تا ( ÙØ±Ø Ø²Ø§Ø¯ ) منتهی Ù…ÛŒ شد. در این دشت، تنها آبادی Ú©Ù‡ به چشم Ù…ÛŒ خورد باغ بسیار وسیعی بود Ú©Ù‡ عمارت ٠مختصری در جنوب آن در دو طبقه ساخته شده Ùˆ به درخت های کهنسال کاج اØاطه Ù…ÛŒ شد Ùˆ در تمام آن باغ اشجار میوه بسیار کاشته شده بود.
قریب به 100 سال پیش، در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه در Øدود 1300 هجری Ùˆ قمری شاهزاده جلال الدوله Ùرزند ارشد سلطان میرزا ظل السلطان آن باغ را اØداث کرده بود Ùˆ از این جهت به " جلالیه " موسوم شد. این سرزمین مبارک مقدر بود Ú©Ù‡ در اوایل قرن چهاردهم در عصر دودمان پهلوی، آبادترین Ùˆ زیباترین Ù…Øلات ٠پایتخت بلکه ایران بشود. در شمال آن سابقاً میدان معرو٠" جلالیه " برای رژه سوم اسÙند برگزیده شد Ùˆ اکنون پارک دلاویزی به نام " ÙØ±Ø " در آنجا ایجاد شده است. Ùˆ بالاخره در همین سرزمین مبارک بود Ú©Ù‡ دانشگاه تهران Ø¢Ùتاب وجود ٠مسعود ٠خود را در اÙÙ‚ علم Ùˆ دانش درخشان کرد.
شبی که دانشگاه متولد شد
در یکی از شب های Ùرخنده اواخر بهمن 1312 جلسه هیأت وزرا در Øضور شاه در عمارتی Ú©Ù‡ اکنون مقر کاخ ملکه پهلوی است، تشکیل شده بود. سخن از آبادی تهران Ùˆ عظمت ابنیه Ùˆ عمارات Ùˆ قصور زیبای جدید در میان آمد. مرØوم Ùروغی ( ذکاء الملک ) رئیس الوزرا در این باب به شاهنشاه تبریک Ú¯Ùت. دیگر وزیران نیز هریک به تØسین Ùˆ تمجید زبان گشوده بودند. نوبت به بنده نگارنده رسید Ú©Ù‡ به سَمَت Ù Ú©Ùیل ٠وزارت ٠معار٠در آن میان Øاضر بودم. گویا خداوند متعال به قلب من الهام کرد Ú©Ù‡ عرض کردم در آبادی Ùˆ عظمت پایتخت البته Ø´Ú©ÛŒ نیست ولی نقصی Ú©Ù‡ دارد این است Ú©Ù‡ این شهر هنوز عمارت ٠مخصوص " اونیورسیته " ( دانشگاه ) ندارد Ùˆ Øی٠است Ú©Ù‡ این شهر نوین از همه بلاد بزرگ ٠عالم از این Øیث عقب باشد. شاه بعد از اندک تأملی یک کلمه Ú¯Ùتند " بسیار خوب آن را بسازید ".
در جلسه بعد هیأت وزرا در آغاز به وزیر مالیه مرØوم علی اکبر داور، رو نموده Ùˆ Ùرمودند در بودجه سال آینده مبلغ 250000 تومان به وزارت معار٠اعتبار بدهید Ú©Ù‡ به مصر٠ساختمان مدرسه برسانند. چند روز بعد Ú©Ù‡ بودجه سال نو تدوین Ùˆ تنظیم شد Ùˆ به تصویب رسید وزیر مالیه اضاÙÙ‡ بر اعتبار مقرر ٠سال قبل، مبلغ مزبور را جهت ساختمان ٠مدارس در Ùصل مخصوص گنجانیده Ùˆ قبل از نوروز 1313 به تصویب رسید Ùˆ به وزارت معار٠هم ابلاغ شد Ùˆ من مأمور Ùˆ مکل٠شدم Ú©Ù‡ ساختمان دانشگاه را آغاز نمایم.
انتخاب زمین
Ùروردین ماه 1313 بیشتر اوقات در صدد پیدا کردن زمینی برای Ù¾ÛŒ ریزی Ùˆ آغاز عمارت دانشگاه بودم Ùˆ در گوشه Ùˆ کنار به تجسس Ùˆ تØقیق مشغول شدم. بالاخره باغ جلالیه را از هر جهت مناسب دیدم. از جمله زمین هایی Ú©Ù‡ عرضه شد، در بهجت آباد بود Ú©Ù‡ آن وقت در اطرا٠٠باغ ٠معرو٠آن، عمارات Ùˆ خانه هایی بنا شده بود. مهندس وزارت معار٠موسیو آندره گدار آن را نپسندیده Ùˆ Ú©Ù…ÛŒ ٠عرصه Ùˆ قلت ٠وسعت آن را خاطر نشان ساخت.
مالکین اراضی ٠بهجت آباد Ú©Ù‡ از این جانب مأیوس شدند در نزد وزیر مالیه کوشش کرده Ùˆ خاطر آن مرØوم را بر رجØان زمین خود جلب کردند. یکی از شب های Ùروردین ماه همان سال Ú©Ù‡ پیشنهاد دو زمین جلالیه Ùˆ بهجت آباد Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯ØŒ مرØوم داور رجØان بهجت آباد را قویاً پشتیبانی Ù…ÛŒ کرد Ùˆ بالاخره اخذ رأی به عمل آمد Ùˆ معلوم شد ایشان اکثریت داشتند Ùˆ من بسیار دلشکسته Ùˆ نومید گشتم. در این اثناء شاه به جلسه وزرا ورود Ùرمودند. پس از اندکی به رسم معمول از مرØوم Ùروغی نخست وزیر سئوال کردند ( Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ کردید ØŸ ) مرØوم Ùروغی عرض کرد " صØبت انتخاب زمین برای دانشگاه بود Ùˆ دو Ù…ØÙ„ پیشنهاد شده، یکی بهجت آباد Ùˆ دیگری جلالیه ".
شاه بعد از اندک تأملی Ùرمودند " باغ جلالیه را انتخاب کنید. بهجت آباد شایسته نیست. عرصه آن Ú©Ù… Ùˆ اراضی آن سیل گیر است. من همه این نواØÛŒ را با اسب گردش کرده Ùˆ دیده ام ". مطلب تمام شد Ùˆ من مشغول به کار شدم...
تالار ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø§ÙˆÙ„ÛŒÙ† ساختمان دانشگاه
ÙÙ† ØªØ´Ø±ÛŒØ Ú©Ù‡ از ارکان ٠مهم ٠علم ٠طب است تا آن تاریخ به صورت نظری " تئوری " تدریس Ù…ÛŒ شد. تعلیم عملی ٠آن بدون وجود Ù…ØÙ„ مخصوص Ú©Ù‡ بتوان اجساد اموات را عملاً تجزیه نمایند، ممکن نبود.
اØساسات ٠عوام Ùˆ خراÙات ٠اØترام به اجساد ٠اموات، مانع از اجرای این سبک عملی ٠تعلیم Ù ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¨ÙˆØ¯. بنابراین در نظر گرÙته شد Ú©Ù‡ ساختمان دانشگاه از دانشکده پزشکی شروع شود Ùˆ از آن هم شعبه ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¹Ù…Ù„ÛŒ Ùˆ تالار ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¢ØºØ§Ø² گردد. در اوایل اردیبهشت این ساختمان شروع شد Ùˆ به کمال جدیت تعقیب Ù…ÛŒ شد. نقشه Ù…ØÙ„ نگهداری اجساد در طبقه زیرزمین Ùˆ سالن های ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¯Ø± دو طبقه Ùˆ آمÙÛŒ تئاتر ٠مخصوص ٠تعلیمات ٠نظری به مرØله اجرا گذارده شد Ùˆ تا اواخر دی ماه 1313 خاتمه پذیرÙت. وقتی Ú©Ù‡ گزارش اتمام بنا به عرض شاهنشاه رسید از سرعت اتمام آن بنا ابراز تعجب کردند Ùˆ قرار شد Ú©Ù‡ یک روز ٠مخصوص به زمین دانشگاه تشری٠آورده Ùˆ تالار ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø±Ø§ معاینه Ùرمایند...
15 بهمن 1313
مقارن با گشایش تالار ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¨Ù‡ نظر رسید Ú©Ù‡ یک لوØÙ‡ تاریخی از طلای خالص تهیه Ùˆ در زیر بنای مرکز دانشگاه دÙÙ† شود. یعنی در روز سه شنبه پانزدهم بهمن در Ù…ØÙ„ÛŒ Ú©Ù‡ مرکز دانشگاه خواهد بود در زمین به دست شاه ودیعه گذاشته شود. این پیشنهاد به عرض رسید Ùˆ شاهنشاه تصویب Ùرمودند ولی روز سیزدهم بهمن با تلÙÙ† به این جانب ابلاغ شد لوØÙ‡ طلا را تغییر داده Ùˆ از Ùلز ساده تهیه نمائید. زیرا دÙÙ† کردن مبلغی طلا در زیر خاک بر خلا٠اÙتصاد است. این امر مبارک به Ùاصله 24 ساعت انجام شد. آن لوØÙ‡ گویا هنوز در مخزن بانک ملی موجود باشد.
روز چهاردهم بهمن، باران ٠شدیدی در تهران شروع شد Ú©Ù‡ تا نیمه شب اتصالاً Ù…ÛŒ بارید. عصر آن روز اینجانب از Ùرط نگرانی Ú©Ù‡ جهت تشریÙات Ùˆ پذیرایی از موکب شاهانه داشتم از آقای ادیب السلطنه Øسن سمیعی رئیس تشریÙات دربار با تلÙÙ† استعلام کردم Ú©Ù‡ این باران سیل آسا اگر ادامه یابد آیا موکب همایونی Ùردا تشری٠Ùرمای Ù…ØÙ„ دانشگاه خواهند شد یا نه؟ به Ùاصله ده دقیقه جواب رسید Ú©Ù‡ Ùرمودند " اگر سنگ هم از آسمان ببارد خواهم آمد " البته تکلی٠معلوم بود. توکل به خدا کرده آماده پذیرایی شدم.
ØµØ¨Ø Ø³Ù‡ شنبه... موکب شاهانه به تالار تشری٠Ùرما شده Ùˆ ساختمان آن را به دقت بازدید Ùرمودند...اعلیØضرت شاهنشاه پس از بازدید ٠قسمت های مختل٠تالار ٠تشریØØŒ نقشه تÙصیلی ٠ساختمان ٠دانشگاه را Ú©Ù‡ Ù…ØÙ„ ٠هر یک از دانشکده ها را نشان Ù…ÛŒ داد Ùˆ در اتاق دÙتر تالار گسترده شده بود، مورد توجه قرار داده Ùˆ Ú©Ùیل وزارت معار٠به عرض رسانید Ú©Ù‡ مطابق این نقشه، تالار ØªØ´Ø±ÛŒØ Ø¬Ø²Ø¡ Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ از دانشکده طب است Ú©Ù‡ آن دانشکده خود قسمتی از دانشگاه بزرگ Ù…ÛŒ باشد Ú©Ù‡ انشاالله روزی برسد Ú©Ù‡ تمام ٠دانشگاه با Ùروع Ùˆ شعب Ùˆ منضمات، تماماً ساخته شود.
لوØÙ‡ تاریخی
پس از ملاØظه Ùˆ سرکشی تالار تشریØØŒ شاهنشاه به Ùضای دانشگاه در جلو چادرپوش تشری٠بردند. دورنمای وسیع باغ جلالیه Ú©Ù‡ جایگاه آینده دانشگاه بود در مد ٠نظر گسترده Ùˆ در زیر تابش Ø¢Ùتاب Ùˆ هوای ÙØ±Ø Ø§Ù†Ú¯ÛŒØ² جلوه Ùˆ جذبه خاصی داشت...هم در آنجا بود Ú©Ù‡ ØÙره مخصوصی برای دÙÙ† لوØÙ‡ تاریخی ØÙر شده بود Ùˆ Ù…ØÙظه سنگی منتظر آن لوØÙ‡ بود. Ú©Ùیل معارÙ...لوØÙ‡ Ùلزی را Ú©Ù‡ بر روی آن به خط نستعلیق زیبا عبارت ذیل نقر Ùˆ کنده شده بود، تقدیم نمود. آهسته سئوال Ùرمودند از Ùلز است یا از طلا؟
عرض کردم Ú©Ù‡ از " برنز تهیه شده است " عبارت منقور Ú©Ù‡ به Ùارسی ناب انشاء شده بود، این است:
" هنگام شاهنشاهی پادشاه ایران رضاشاه پهلوی سردودمان پهلوی ساختمان دانشگاه تهران به Ùرمان او آغاز Ùˆ این نوشته Ú©Ù‡ به یادگار در دل سنگ جا گرÙته به زمین سپرده شد. بهمن ماه 1313 خورشیدی "
اعلیØضرت شاهنشاه لوØÙ‡ را از دست این بنده گرÙته Ùˆ آن را به دقت مطالعه کردند. آنگاه Ùرمودند " ایجاد دانشگاه کاری است Ú©Ù‡ ملت ایران بایستی خیلی قبل از این شروع کرده باشد Øال Ú©Ù‡ شروع شده باید جدیت نمود Ú©Ù‡ زودتر انجام گیرد ."
در میان Øضار مرØوم مهدی قلی هدایت ( Øاجی مخبرالسلطنه ) رئیس الوزراء سابق ایران Ú©Ù‡ از Ù„Øاظ سن Ùˆ قدمت خدمت مرتبه ارشدیت داشت، مرتجلا عرض کرد " ذات مقدس شاهانه چند سال قبل کلنگی به زمین زدند Ú©Ù‡ اوضاع جسمی مردم این کشور را Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ù…ÛŒ کرد ( اشاره او به کلنگی بود Ú©Ù‡ اعلیØضرت شاهنشاه در 1307 برای ایجاد راه آهن در Ù…ØÙ„ ایستگاه کنونی به زمین زدند ) امروز نیز بنایی را شروع Ù…ÛŒ Ùرمایند Ú©Ù‡ Ø±ÙˆØ Ø±Ø§ پرورش Ù…ÛŒ دهد. الØمدالله Ú©Ù‡ نمردم Ùˆ چنین روزی را دیدم..."
به نقل از خاطرات علی اصغر Øکمت مبتکر دانشگاه تهران، وزیر معار٠و اولین رئیس دانشگاه
*******
ای کاش عمر بر ما ÙˆÙا کند Ùˆ زنده بمانیم Ú©Ù‡ پس از به زیر کشیده شدن این اهریمنان Ù Ùرود آمده بر Ùراز ٠ایران ٠جان Ùˆ دانشگاه تهران، از اریکه قدرت، شاهد آن روز باشیم Ú©Ù‡ دانشگاه تهران، از چنگال ٠دیوسیرتان ٠خراÙات گرا Ùˆ جاهل پرست، رها شده Ùˆ ما در صØÙ† ٠مطهر Ùˆ معطر آن، زمین ادب ببوسیم Ùˆ زخمهای وارد شده در این سالیان را بر پیکر این پایگاه ٠علم Ùˆ معرÙت، التیام ببخشیم. آری:
عشق ٠تو عزیز ٠جان، مرا خواهد Ú©Ùشت
در غربت ٠تنگ و تلخ، مرا خواهد کشت
ترسم که ترا نبینم و جان بَکَنَم
شوق Ùتو، وصال ٠تو، مرا خواهد Ú©Ùشت
Øال Ú©Ù‡ به اینجا رسیدیم. مایل هستیم Ú©Ù…ÛŒ از استقلال دانشگاه صØبت کنیم Ùˆ ببینیم Ú©Ù‡ چگونه دانشگاه تهران از وزارت Ùرهنگ مستقل شد.
استقلال دانشگاه تهران (2)
" این مؤسسه بزرگ علمی از روز تأسیس یعنی از بهمن ماه 1313 شمسی تا روزی Ú©Ù‡ من تصدی وزارت Ùرهنگ را عهده دار شدم ( 1321 شمسی )ØŒ در زمره یکی از ادارات آن وزارتخانه به شمار Ù…ÛŒ رÙت. دانشکده های آن مانند دبیرستانها Ùˆ دبستانها سرو کارشان از هر Øیث با ادارات مختل٠آن وزارتخانه بود. رؤسای دانشکده ها Ùˆ معلمان آنها را وزیر Ùرهنگ به دلخواه خود عزل Ùˆ نصب Ù…ÛŒ کرد. به همان سهولتی Ú©Ù‡ رؤسای دبیرستانها Ùˆ دبستانها Ùˆ دبیران Ùˆ آموزگاران را عزل Ùˆ نصب Ù…ÛŒ نمود. شورای دانشگاه هم اسمی بود بی مسمی Ùˆ از همان منصوب شدگان وزیر Ùرهنگ تشکیل Ù…ÛŒ یاÙت. به این صورت Ú©Ù‡ وزیر آنها را به دÙتر خود اØضار Ù…ÛŒ کرد Ùˆ آنها رأی وزیر را در باره مسائل مختل٠می شنیدند Ùˆ نظرات او را مورد تØسین Ùˆ تصویب قرار Ù…ÛŒ دادند.
برای این Ú©Ù‡ از ناتوانی Ùˆ بیمناکی کارکنان آموزشی دانشگاه Ú©Ù‡ مانند کارکنان اداری، مقامی متزلزل داشتند نمونه Ùˆ مثالی داده شود، اینک از قول پروÙسور چشم پزشک معرو٠که از استادان دیرین Ùˆ ارجمند دانشگاه است، داستان زیر عیناً نقل Ù…ÛŒ شود:
اعتماد السلطنه قراگزلو، وزیر Ùرهنگ، چشم درد داشت دعوت کرد Ú©Ù‡ از او عیادت کنم. ØµØ¨Ø Ø²ÙˆØ¯ به منزلش ( باغ بهاء الملک ) رÙتم. در اتاق ٠انتظارش عده ای از استادان دانشگاه را دیدم Ú©Ù‡ گوش تا گوش نشسته بودند. در اتاقی Ú©Ù‡ دÙترش بود مرا پذیرÙت. پس از اینکه چشمش را معاینه کردم Ùˆ دستور لازم را دادم Ùˆ خواستم خارج شوم به او Ú¯Ùتم:
" جناب آقای وزیر گویا امروز در اینجا کمسیونی از استادان تشکیل Ù…ÛŒ دهید؟ " Ú¯Ùت: " کمسیونی در کار نیست. آقایان بیشتر روزها، ØµØ¨Ø Ø§ÛŒÙ†Ø¬Ø§ Ù…ÛŒ آیند Ú©Ù‡ وقتی من از دÙترم خارج Ù…ÛŒ شوم به وزارتخانه بروم، خودی نشان داده سلامی کرده باشند تا Ùراموش نشوند..."....
این وضع ٠نابهنجار Ùˆ مخال٠شأن علم Ùˆ مقام استادی دانشگاه را من از همان اول وزارت بر هم زدم. نخستین باری Ú©Ù‡ Øضور شاه بار یاÙتم نظر خود را در این زمینه Ùˆ در باره دیگر مسائل Ùرهنگی Ø´Ø±Ø Ø¯Ø§Ø¯Ù…. او را بی اندازه علاقه مند یاÙتم. او مرا مورد عنایت Ùˆ Ù…Øبت خاص قرار داد. سال اول سلطنتش بود، بیست Ùˆ سه سال بیشتر نداشت. کسی را در برابر خود Ù…ÛŒ دید با تجربه Ùˆ اطلاعات بیشتر، ولی مانند خودش نسبتاً جوان Ùˆ با Øرارت Ùˆ با شوق Ùراوان آماده خدمتگزاری به کشور...
پس از جلب مواÙقت شاه نسبت به استقلال دانشگاه، موضوع را در هیأت دولت Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®ØªÙ…. دولت در کاخ ابیض ( سÙید ) تشکیل Ù…ÛŒ شد، وزیران دور میز مستطیل بزرگی Ù…ÛŒ نشستند. قوام السلطنه بالای میز بود Ùˆ وزیران مشاورش، Øکیم الملک ( ابراهیم Øکیمی ) Ùˆ مستشار الدوله ( صادق صادق ) در طرÙین او قرار داشتند. یکی از همکاران ظری٠و شوخ، این دو وزیر را به عنوان " خصیتین " قوام یاد Ù…ÛŒ کرد. دولت پیشنهاد مرا دایر به اعطای رسمی استقلال به دانشگاه پس از توضیØاتی Ú©Ù‡ دادم مورد تصویب قرار داد.
اندکی بعد در روز 15 بهمن ماه 1321 شمسی به مناسبت سالروز تأسیس دانشگاه، در Øضور شاه Ùˆ ملکه Ùوزیه جشن با شکوهی در سالن بزرگ دانشکده Øقوق برپا گردید. ( ساختمان دانشکده ادبیات Ùˆ سالن بزرگ Ùردوسی هنوز نیمه تمام بود) سالن پر از جمعیت بود. در قسمتی از سالن استادان دانشگاه با لباس رسمی استادی Ùˆ در قسمتهای دیگر وزیران Ùˆ نخبه ای از نمایندگان مجلس شورای ملی Ùˆ رجال کشور نشسته بودند. آقای قوام السلطنه با کسب اجازه از شاه از جای برخاست Ùˆ اطلاعیه ای را Ú©Ù‡ من قبلاً با مواÙقت او Ùˆ تصویب شاه تهیه کرده بودم، خواند.
خلاصه متن اعلامیه چنین بود:
" با تصویب اعلیØضرت شاهنشاه Ùˆ با توجه به Ø±ÙˆØ Ù‚Ø§Ù†ÙˆÙ† اساسی، دانشگاه این مؤسسه بزرگ علمی از امروز از وزارت Ùرهنگ تÙکیک Ù…ÛŒ شود Ùˆ از این پس مستقیماً Ùˆ مستقلاً به اداره امر علمی Ùˆ اداری خود Ù…ÛŒ پردازد "
سالن، در قسمتی Ú©Ù‡ استادان نشسته بودند پر از شور Ùˆ شع٠زائدالوص٠گردید Ùˆ ک٠زدن Øضار مدتی به طول انجامید. آنگاه ÙروزانÙر ( بدیع الزمان ) به نمایندگی از طر٠قاطبه دانشگاهیان نطقی ایراد کرد Ùˆ از اعلیØضرت Ùˆ نخست وزیر سپاسگزاری کرد.
از آن پس هر سال در روز 15 بهمن، این جشن " تأسیس و استقلال دانشگاه " برپا گردید.
نقل از خاطرات دکتر علی اکبر سیاسی وزیر Ùرهنگ Ùˆ رئیس دانشگاه تهران در زمان Ù…Øمدرضاشاه
******
به این ترتیب 15 بهمن ماه، سالروز ٠دو تولد ٠شادی Ø¢Ùرین Ùˆ غرور انگیز در تاریخ ایران نوین است.
تقدیر چنین بود Ú©Ù‡ تأسیس دانشگاه تهران در زمان رضاشاه Ùˆ به ابتکار وزیر معارÙØ´ علی اصغر Øکمت صورت گیرد. اما استقلال دانشگاه تهران در زمان پسرش Ù…Øمدرضاشاه Ùˆ با پیگیری Ùˆ ابتکار وزیر Ùرهنگش علی اکبر سیاسی.
اÙسوس Ùˆ صد دریغ Ú©Ù‡ قدر نشناختیم Ùˆ ناسپاسی پیشه کردیم Ùˆ این Ù…Øیط ٠علم Ùˆ معرÙت را به عرصه خشم Ùˆ جنون Ùˆ خون Ùˆ تخریب تبدیل کردیم Ùˆ عاقبت آن را زیر پای عقب اÙتاده ترین Ùرد Ùˆ قشر تاریخ سر بریدیم تا این رسوب کرده ها، در درز ولای دیواره های تاریخ، شلاق ٠خراÙÙ‡ پرستی را در جای جای جان ٠دانشگاه Ùرود آورند. Ùˆ عاقبت ابله مردی از طایÙÙ‡ جهل Ùˆ جنون Ùˆ خراÙÙ‡ را بر بالای ٠بام ÛŒ برج این علم کده بنشانند.
اÙسوس Ùˆ هزاران دریغ Ú©Ù‡ مکتب خانه ها Ùˆ Øوزه جهل Ùˆ خراÙÙ‡ را بر تالار ٠رÙیع دانش Ùˆ علم امروزی ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯ÛŒÙ…. Ùˆ تمامی دست آوردهای شکوهمند ٠عرصه علم Ùˆ معرÙت را دو دستی تقدیم ٠شب پرستان ٠ماتم سالار سپردیم تا همه آنها را در مکتب ٠جمکرانی مستØیل کند Ùˆ بعد در چاه ٠جادو Ùˆ جنون Ùˆ جهالت بریزد.
اÙسوس Ùˆ صد اÙسوس Ùˆ هزاران اÙسوس Ùˆ دریغ Ú©Ù‡ اجتماع ٠بی شکوه عصر تاریک اندیشی را بر جامعه با شکوه ٠عصر ٠پرواز وار ٠روشن اندیشی، Øجره های نمناک ٠تار ٠عنکبوت تنیده عصر ٠قبیله ای روضه خوانان ٠صÙویه را به جامعه باز ٠سرÙراز عصر ٠نوین مردان وزنان ٠سالار ٠دانش آموخته
Ùˆ Øوزه را به دانشگاه ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯ÛŒÙ….
هر چند در این غربتسرا، دلمان از درد، پر است Ùˆ جگرمان از جراØت خون.
اما با همه این درد ٠عمیق سالیان Ùˆ جراØت ٠تاریخی، این روز را ارج نهیم Ùˆ یادش را گرامی بداریم.
پس Ùریاد بزنیم Ùˆ پایکوبی کنیم
و رقصان و خندان و شادمان باهم بگوییم که:
روز 15 بهمن، سالروز تأسیس و استقلال دانشگاه تهران، برملت ایران خجسته باد!
(1) بر گرÙته از از کتاب خاطرات علی اصغر Øکمت، وزیر معار٠رضا شاه Ùˆ مبتکر Ùˆ اولین رئیس دانشگاه تهران Ú©Ù‡ در نشریه تلاش شماره 20 درج گردیده است.
(2) بر گرÙته از خاطرات دکتر علی اکبر سیاسی Ú©Ù‡ در کیهان ( چاپ لندن ) شماره 1090 Ùˆ 1091 درج شده است.
15 بهمن ماه 1384
parvaz نوشت