هایکو یکی از مهمترین شیوه های شعر سنتی ژاپن است. امروز هایکو از هفده بیت هجایی است که ترکیبی از واحدهای بترتیب 5 و 7 و نیز 5 هجایی است.

برای عشق و نفرت
مگسی را کشتم
و آن را به مورچه ای هدیه کردم

......
هایکو برای مردم

ترجمه : گیل آوایی

21 آگوست 2009

هایکو چیست؟

هایکو یکی از مهمترین شیوه های شعر سنتی ژاپن است. امروز هایکو از هفده بیت هجایی است که ترکیبی از واحدهای بترتیب 5 و 7 و نیز 5 هجایی است.

از همان روزهای نخست، مفهومی گیج کننده در سه واحد هایکو، هوککو و هایکای وجود داشته است. بخش هوکو از نظر ادبی به معنی بیت آغازین است و نخستین پیوند آغاز یک زنجیره ی ابیات بمراتب بلندتر که به نام هایکا شناخته می شود. زیرا هوککو تُن ( هجا = از مترجم ) مربوط به بقیه زنجیره شعری را تشکیل می دهد که جایگاه ویژه ای در سرودن اشعار هوککو دارد و این نیز برای شاعر غیرعادی نبود که خود ِ هوککو را بسراید بدون اینکه ترتیب زنجیره شعری را دنبال کند.

بیشترینه این شعر مدیون تلاشهای ماسااوکا شیکی است که بطور مستقل در سال 1890 بنا نهاده شد و آفرینش هایکو نام گرفت. هایکو شیوه ای از سرودن شعر است که باید بعنوان شعری مستقل نوشته شده، خوانده شده و فهمیده شود و کامل گردد بدون اینکه نیازی به تکمیل زنجیره بلندی بوده باشد.

در اصل باید گفت که هایکو در سالهای قرن نوزده آغاز شده است. ابیات شعری مشهوری که متعلق به دوره ی شعر مدرن ژاپن (1600-1868) با اساتیدی همچون باشو، یوسون و کوبای یاشی ایسا است که تماما شاعران هوککو شناخته می شوند و باید جایگاهشان را در چشم انداز تاریخی هایکای دانست اگر چه عموما در زمان کنونی هایکو دانسته می شوند. در هایکو برای مردم، هر دو شیوه بطور مساوی رعایت می شوند. تفاوت میان هوککو و هایکو می تواند با بکارگیری شیوه های کلاسیک و مدرن هایکو مشخص شود.

هایکوی مدرن

تاریخ هایکوی مدرن، به زمان بازنگری ِ شعری ماسااوکا شیکی مربوط است که در سال 1892 آغاز شد و هایکو به عنوان شیوه تازه شعری مستقل عرضه شد. بازنگری شعری شیکی دو عامل سنتی در هابکو را تغییر نداد. یکی هفده هجا در سه گروه 5 و 7 ، و 5 هجایی در برگیرنده فضای هر فصل سال در هایکو است.

کاواهیگاشی هیکیگوتو بازنگری شعری شیکی را با دو طرح ادامه داد :

1- هایکو حقیقی تر از واقعیت باشد اگر خواست عمدی محور در سرودن هایکو نباشد

2- اهمیت نخستین حس القایی شاعر بصورتی که هست باشد که از زندگی روزانه و رنگهای محلی برای آفرینش تازگی هایکو

در زبان ژاپنی، قواعد برای چگونگی نوشتن هایکو واضح است و در اینجا مورد بحث قرار نمی گیرد. در زبانهای خارجی، وفاق عمومی برای " نه " وجود دارد که چگونه شعرهای هایکو سروده شود. به هر روی نگاهی به چند شناسه های پایه ای می اندازیم:

در باره چه بنویسیم؟

شعرهای هایکو می تواند تقریبا همه چیز تعبیر شود. اما بندرت می توان در هایکو نکاتی یافت که برای مردم عادی قابل شناخت نباشد و فهمیده نشود. برخی از هیجان انگیزترین شعرهای هایکو وضعیت روزانه را به طریقی بیان می شود که به خواننده شکل تجربه ای تازه از وضعیت کاملا شناخته شده می دهد

نمونه های سنجش هایکو

شعرهای هایکو در برگیرنده بترتیب 5، 7 و 5 هجا در سه واحد است. در زبان ژاپنی این قرار یک اجبار است. اما در انگلیسی که تنوع در هجاهای بلند دارد، این امر ممکن است گاه مشکل شود.

فن برش شعری

برش در شعر هایکو ، آن را به دو بخش تقسیم می کند با یک فاصله ی تجسمی قطعی بین دو بخش اما دو بخش باید باقی بماند بصورتی که مستقل از یکدیگر باشند. هر دو بخش باید تفیهم بخش دیگر را در بر بگیرد.

برای انجام چنین برش شعری در انگلیسی، یا بخش نخست یا خط پایانی، معمولا با یک خط تیره بلند یا فاصله یا جا انداختن کلمه صورت می گیرد

فضای شناسه ی فصلی

هر هایکو باید کیگو، یک کلمه فصلی (نشان دهنده فصل)، که اشاره به فصلی دارد که هایکو در آن فصل گفته می شود. مثلا شکوفه های گیلاس اشاره به بهار دارد و برف زمستان و پشه تابستان اما کلمه فصلی همیشه یک اجبار نیست

توجه داشته باشدی که شعرهای هایکو با قواعد مختلف در زبانهای مختلف سروده می شود. برای ترجمه شعرهای هایکو، مترجم باید تصمیم بگیرد که از کدام قاعده پیروی نماید. یا شاید قاعده در خود ِ هایکوی مورد ترجمه را عینا بیاورد.

برای نوشتن شعرهای هایکوی اصل در انگلیسی، شاعر باید بیشتر دقت کند. اینها دشواریها و لذتهای هایکو هستند.

....

گیل آوایی: برای آشنایی بیشتر برخی از خوانندگان، برگردان چند هایکو از انگلیسی به فارسی در اینجا قرار داده می شود:

از شیکی ماسااوکا



پس از کشتن عنکبوت

در سرمای شب

چه احساس تنهایی می کنم.
.....
2

برای عشق و نفرت

مگسی را کشتم

و آن را به مورچه ای هدیه کردم.


از تاکاهاما کیوشی

......
3

یک گل داوردی پژمرده

و هنوز آیا چیزی در آن نمانده است؟

4

کلامی می گوید

کلامی می گویم

پاییز عمیق تر می شود.
.....
5

از بادی که می وزد بپرسید

کدام برگ در نوبت بعدی از درخت جدا می شود.
.....
6

جیرجیرک طلایی را در تاریکی پرت می کنم

و عمق شب را حس می کنم



.....
از: ری زان

7

دختران شالیزار

تنها باقیمانده گل آلود

آوازهای شماست

.......
از ریوسویی

(1691 – 1758)

8

در تمام این سرما

آیا ماه نیز می خوابد؟

ماهی که در آن حوض است!

برگرفته از

https://www.toyomasu.com/haiku/#ryusui