شب ادبيات اÙغانستان----Ù…Øمدصادق دهقان
نگاهي به «شب ادبيات اÙغانستان» در تهران
قصه گوي بلخي، بزمآراي شب نوروزي بخارا در تهران
Ù…Øمدصادق دهقان
مجله ادبي Ùˆ Ùرهنگي بخارا با همكاري مجله اينترنتي پندار Ùˆ انتشارات شهاب، بيستوهشتمين شب از سلسله شبهاي
بخارا را به «شب ادبيات اÙغانستان» اختصاص دادند Ùˆ بدينگونه نخستين شب بخارا در سال تازه خورشيدي با بوي بلخ Ùˆ كابل عطرآگين شد. ساعت پنج عصر يك روز بهاري كه تنها نوزده روز از آغاز سال گذشته است، تالار بتهوون در خانه هنرمندان تهران، جايي براي نشستن ندارد. جمعيت پير Ùˆ جوان دورتادور سالن به پاايستادهاند.
بسياري از بزرگان ادب Ùˆ Ùرهنگ ايران Ùˆ اهالي ادب اÙغانستان در اين جا گرد هم آمدهاند تا نداي يگانگي سر دهند. همان اول ورود، چشمم به سيدعلي صالØÙŠØŒ شاعر نامدار مياÙتد Ùˆ كنارش، عليرضا كرماني، سردبير مجله توقيÙشده «نامه». جايي براي ايستادن مييابم. سخنراني علي دهباشي، مديرمسؤول مجله بخارا، آغازگر اين شب است كه ميگويد امشب به مناسبت انتشار كتاب «Ùرهنگ داستاننويسي اÙغانستان»، تألي٠نويسنده اÙغانستاني، Ù…ØمدØسين Ù…Øمدي به «شب ادبيات اÙغانستان» اختصاص ياÙته است.
به Ú¯Ùته دهباشي: «اكنون پس از گذشت هزارهها ميبينيد كه Ùرزندان مولوي، بيدل، بيهقي Ùˆ رودكي گرد هم آمدند تا از ادبيات مشترك خود ياد كنند. شايد بتوان Ú¯Ùت كه اگر توجه Ùˆ درك واقعي از واقعيات زمانه ايجاد شود، ما در آستانه آغاز تشكيل يك بازار مشترك Ùرهنگي در جغراÙياي پهناور زبان Ùارسي هستيم. همزبان ما در اÙغانستان Ùˆ تاجيكستان Ú†Ù‡ تØسين برانگيز به خلق آثار ادبي در زبان مشترك ما ادامه دادند Ùˆ اين هم Øقيقتي است كه امروز براي خواننده ايراني رنگ Ùˆ بوي بومي اين آثار، از كاربرد عملي يا Øظ دماغي آنها جالبتر است».
دهباشي در پايان سخنانش چنين آرزو كرد: «رؤياي من Ùˆ بسياري از ديگر دوستداران Ùرهنگ ايراني ميتواند اين باشد كه نسل آينده ايرانيان، اÙعانان Ùˆ تاجيكان، جغراÙياي Ùرهنگي خود را به گونهاي رقم زنند كه در آن، آمودريا Ùˆ سيردريا Ùˆ زراÙشان نيز همان زميني را آبياري كنند كه تجن Ùˆ زايندهرود Ùˆ كارون را».
پس از دهباشي، بانو Ùرخنده Øاجيزاده، داستاننويس، مدير نشر «ويستار» Ùˆ مدير مسؤول مجله ادبي «بايا»، داستانش را به نام PIRميخواند. داستان درباره كارگري اÙغاني در كتابخانه دانشگاه است Ùˆ زني به نام پروانه كه با عاتÙØŒ شخصيت داستان پيوند عاشقانه مييابد Ùˆ وقتي رييس كتابخانه بر اثر قصه تكراري مجوز اداره كار، همه اÙغانها از جمله عات٠را بيرون ميكند، هماره در انديشه اوست. عاتÙÙŠ كه PIR كتابخانه را از همه بهتر مرتب ميكرد. اويي كه در كابل، دبير ادبيات بوده است Ùˆ البته مگر همكاران پروانه باورشان ميشود. مگر نگهبان بيمارستاني كه پروانه در آن چندي بستري است، باورش ميشود عاتÙØŒ دوست پروانه است كه با دستهگل به ديدار بيمار آمده Ùˆ او به خيال خودش براي باز كردن مزاØÙ… از سر خانوم، او را رانده است. آخر داستان Øكايت نخنمايي ديگر تكرار ميشود كه اÙغانستان جزئی از ایران است. نميدانم چنين داستاني بايد اين قدر سÙارشي نوشته شود يا اينكه شايستگي نوشتن درباره اÙغانها بيش از اين نيست.
آخرهاي داستان، غزلبانوي شعر معاصر پارسي، سيمين بهبهاني هم به جمع ما ميپيوندد. دهباشي از Øضور همه اهالي Ùرهنگ Ùˆ ادب ايران Ùˆ اÙغانستان سپاسگزاري ميكند Ùˆ به بانو دكتر Øورا ياوري، رييس بخش ايران دانشنامه ايرانيكا Ùˆ استاد دانشگاه كلمبيا در امريكا كه به ايران آمده است Ùˆ دكتر سهراب ÙتوØÙŠØŒ رييس انجمن دوستي ايران Ùˆ Ùرانسه خوشآمد ميگويد. همچنين از سيمين بهبهاني Ùˆ عبدالغÙور آرزو، به نمايندگي از بزرگان ادبيات ايران Ùˆ اÙغانستان ميخواهد كه برخيزند Ùˆ Øاضران نيز آنان را تشويق ميكنند.
در ادامه، سید ‌مØمد‌ضیاء قاسمی، دبیر «خانه‌ ادبیات اÙغانستان»، پیام استاد Ù…Øمداعظم رهنورد زریاب، نويسنده بزرگ كشور Ùˆ عضو شوراي برگزاري هشتصدمين سال تولد مولوي بلخي در اÙغانستان را ميخواند كه Ú¯Ùته است:
«خانم‌‌ها Ùˆ آقایان! از این‌که نمی‌توانم در جمع شما باشم، بسیار متأسÙÙ… Ùˆ بسیار خوش هستم Ú©Ù‡ زبان Ùˆ ادبیات Ùارسی می‌تواند ما را گرد هم آورد. آرزو می‌کنم شب خوبی داشته باشید.
کتاب «Ùرهنگ داستان‌نویسی اÙغانستان» چند روز پیش به دستم رسید Ùˆ بسیار شادمانم ساخت. باید بگویم Ú©Ù‡ چاپ چنین کتابی در مورد داستان‌نویسی اÙغانستان، خودش یک کار بسیار بزرگ Ùˆ بی‌نظیر بوده Ùˆ من امیدوارم Ú©Ù‡ Ù…Øمد‌Øسین Ù…Øمدی در آینده این کار خود را غنی‌تر Ùˆ گسترده‌تر بسازد. Ùˆ از آقای علی دهباشی Ú©Ù‡ چهره‌ درخشان Ùˆ اثرگذاری در عرصه‌ Ùرهنگ Ùˆ زبان دری است، Ùراوان سپاس‌گزار هستم Ú©Ù‡ این شب را برای Ùارسیزبانان اÙغانستان برگزار کرده است.برگزاری «شب ادبیات اÙغانستان» را هم به جناب Ù…Øمدی، به خاطر چاپ کتابش Ùˆ هم به شما Øضار گرامی شادباش می‌گویم.
شب‌تان خوش
رهنورد زریاب
19 Øمل 1386Ù€ کابل»
آنگاه Øسن انوشه، نويسنده Ùˆ سرويراستار دانشنامه ادب Ùارسي از Ùراز Ùˆ نشيب نگارش اين دانشنامه سخن ميگويد: «چون از همان آغاز بر آن بودیم Ú©Ù‡ کوشش‌ها Ùˆ Ø¢Ùرینش‌های Ùرهنگی جهان ایرانی بشناسانیم، آن را به چندین Øوزه جغراÙیایی تقسیم کردیم Ùˆ به ادب Ùارسی( یا به Ú¯Ùته دوستان اÙغانستانی، به ادب دری Ùˆ یا به Ú¯Ùته تاجیکان، به ادبیات Ùارسی – تاجیک) این Øوزه‌ها پرداختیم ... در تدوین جلدی Ú©Ù‡ به ادب Ùارسی در اÙغانستان می‌پردازد، کار هم آسان بود Ùˆ هم دشوار. از آن جهت کار آسان بود Ú©Ù‡ در دو دوره Øاکمیت کمونیستی Ú©Ù‡ از هشتم اردیبهشت 1357 آغاز شد Ùˆ دوره سیاه سلطه طلبه‌ها کما بیش سه میلیون اÙغانستانی میهن خود را پشت سر گذاشته Ùˆ در ایران پناه جسته بودند Ùˆ در میان آنها جوانانی بودند Ú©Ù‡ ذوق ادبی Ùˆ قریØÙ‡ شعری بسیاری نیرومندی داشتند... از این روی، در مشهد، قم Ùˆ تهران چندین نشریه به راه انداختند Ùˆ Øتا دÙاتر نشر دایر کردند Ùˆ آثار شاعران Ùˆ نویسندگان اÙغانستانی را Ú©Ù‡ در سراسر جهان پراکنده بودند، در این جا منتشر می‌کردند. البته جوانان از وطن گریخته در دیگر کشورهای همسایه نیز به کار تولیدات ادبی اهتمام می‌کردند Ùˆ در شهرهایی چون دوشنبه، دهلی، پیشاور Ùˆ کویته روزنامه Ùˆ مجله ادبی انتشار می‌دادند Ùˆ به چاپ کتاب می‌پرداختند یا کتاب‌هایی را Ú©Ù‡ در ایران منتشر می‌شد، در آن جا اÙست کرده، به درون اÙغانستان می‌Ùرستادند».
وي با بيان سخن زنده یاد دکتر Ù…Øمود اÙشار Ú©Ù‡ Ú¯Ùته بود در این کره خاکی، هیچ ملتی را نمی‌توان یاÙت Ú©Ù‡ به اندازه دو ملت ایران Ùˆ اÙغانستان به یکدیگر همانند باشند، اÙزود: «ما ایرانیان Ùˆ مردم اÙغانستان هزاران سال Ùˆ هنوز هم سرگذشتی مشترک داشتیم. زبان Ùˆ دین Ùˆ آداب Ùˆ سنن ما یکی است Ùˆ Ùردوسی توسی Ùˆ سنایی غزنوی Ùˆ خیام نیشابوري Ùˆ مولوی بلخی Ùˆ نظامی‌ گنجوی Ùˆ سعدی Ùˆ ØاÙظ شیرازی Ùˆ عطار نیشابوری Ùˆ بسیاری دیگر از زبان مشترک ما به گسترش Ùرهنگ جهانی خدمت کردند. اگر روزگاری ظهیر Ùاریابی در تبریز به سر می‌برد Ùˆ امام Ùخر رازی در هرات Ùˆ ابوالÙضل بیهقی در غزنه، امروز نیز باید چنان باشد Ú©Ù‡ شاعران Ùˆ نویسندگان دو کشور به آسانی بتوانند میان خود آمدوشد کنند Ùˆ تجربه‌هایی را Ú©Ù‡ اندوختهاند، به هم انتقال دهند Ùˆ به گنجایش زبان ما Ú©Ù‡ پشتوانه Ùرهنگی دیرسال Ùˆ پر اÙتخاری دارد، بیÙزایند».
انوشه در پايان Ú¯Ùت: «در سال‌هایی Ú©Ù‡ بیداد جنگ خانگی در اÙغانستان بسیاری از مردم آن کشور را به ایران گریزاند، شاعران Ùˆ نویسندگان بزرگی در ایران پرورش یاÙتند، چنان Ú©Ù‡ برخی از آنها با بهترین Ùˆ برجستهترین شاعران Ùˆ نویسندگان ما پهلو می‌زنند. همچنین نشریه‌هایی در ایران پا گرÙتند، مانند «دÙرّ دری» در مشهد Ú©Ù‡ بعدها نامش را به «خط سوم» تغییر داد Ùˆ «سراج» در قم Ú©Ù‡ همسنگ Ùˆ همتراز بهترین نشریه‌های ادبی در ایران بودند. این‌ها همه از جمله دانشنامه ادب Ùارسی ویژه اÙغانستان در روزهایی سربرآوردند Ú©Ù‡ عÙریت جنگ در اÙغانستان سایه اÙکنده بود Ùˆ ویرانی Ùˆ خونریزی در آنجا بیداد می‌کرد».
آنگاه بانو Ù…Øبوبه ابراهيمي، مديرمسؤول مجله ادبي «Ùرخار»، پیام بانو سپوژمی رهنورد زریاب، نویسنده‌ اÙغان مقیم Ùرانسه را ميخواند كه براي شب ادبیات اÙغانستان در تهران روان كرده است: «مو‌ضوع نشست شما ادبیات سر‌زمین من است. سر‌زمین مظلومی Ú©Ù‡ از تقریبا سه دهه بد‌ین‌سو میدان ‌تاخت‌و‌تاز Ùˆ کارزار‌ جنگ‌های سرد Ùˆ گرم قدرتمندان‌ جهان شده است Ùˆ قامت مردم بی‌پناهش زیر آوار آوار‌گی Ùˆ غربت، Ùاجعه Ùˆ مصیبت، Ùˆ مرگ Ùˆ معیوبیت،‌ خم Ùˆ دوتا... وقتی Øال تاریخ کشوری چنین زار باشد، وضیعت ادبیاتش زار‌تر است. می‌گویند ادبیات، آیینه تاریخ است، اما من بدین باورم Ú©Ù‡ ادبیات Ùراتر از تاریخ می‌رود. آن‌سوی پرده‌های تاریخ می‌خزد Ùˆ از پشت پرده‌ها، Øقایق Ùˆ واقعيت‌های Ùرا‌تر از تاریخ را Øتا با ایما Ùˆ اشاره باز می‌گوید».
بانو زرياب در بازگويي وضعيت ادبيات داستاننويسي اÙغانستان آورده است: «تاریخ خونبار سرزمین من Ùˆ قصه‌ ادبیاتش‌، قصه‌هايی‌اند Ú©Ù‡ با اشک Ùˆ آه رقم زده شده‌اند Ùˆ به تØقیق Ú©Ù‡ تا سال‌های سال با اشک Ùˆ آه زمزمه خواهند شد‌. وقتی از اد‌بیات‌مان ‌می‌گوییم، ‌می‌دانیم Ú©Ù‡ بیشترین بخش این ادبیات را ‌نظم Ùˆ شعر می‌سازد، اما در همه این سال‌های Ùاجعه Ùˆ مصیبت، شعر به جای همه‌ انواع دیگر ‌ادبی، این Ùضا‌های ‌سیاه Ùˆ سهمناک‌ را چراغدار بوده است. اگر‌چه مدرنیته در هر جا Ùˆ مکان، شعر را از میدان بیرون کرد‌ه Ùˆ پیرامونی‌ ساخته‌ Ùˆ می‌سازد، اما زبان ما را با شعر رابطه Ùˆ باÙت دیگر است ‌و پیشینه‌ سراسر غنای شعر ما چنان است Ú©Ù‡ هنوز‌ پر‌توان Ùˆ خروشان‌ در برابر هر مانعی مقاومت می‌کند. و‌ اما وضیعت نثر ما؛ ‌یعنی وضیعت داستان Ùˆ رمان‌ ‌با ساخت Ùˆ باÙت‌های بی‌پیشینه در زبان ما Ú©Ù‡ از راه ترجمه Ùˆ از باختر ‌زمین به ما رسیده است‌، Øال ‌دگر دارد‌. در دورهای Ú©Ù‡ داستان Ùˆ رمان در سر‌زمین من آرام آرام قامت راست کرد Ùˆ شمار هر چند اندک از نویسندگان ما آشنا Ùˆ Øتا مسلط Ùˆ آگاه با راه Ùˆ رسم ‌داستان Ùˆ رمان‌نویسی کار‌هایی انجام می‌دادند، استعداد‌های درخشانی را هم شاهد بودند Ú©Ù‡ از راه می‌رسیدند Ùˆ از Ùرداهای پربار خبر می‌دادند».
وي در ادامه مياÙزايد: «‌Ùقر بینشی رژیم‌های Øاکم، ‌ساطور‌های سانسور‌های گوناگون،‌ Ù…Øاصره‌های Ùرهنگی Ù€ ادبی، ‌عدم وجود ‌کتاب‌های ارزنده Ùˆ الگو‌های برازنده، این‌ استعداد‌های تازه به‌پا خاسته Ùˆ سرشار از مژده‌ ما را ضربه‌های کاری‌ زدند. شوروی‌گرایی Ùˆ شوروی‌پرستی، انکار مکتب‌های دیگر ادبی جهان‌، کار را به جایی رسانید Ú©Ù‡ انگار مکتبی جز ‌ا‌ز نوع ریالیزم ‌و آن هم تنها سوسیالیستی،‌ شیوه‌ دیگری وجود نداشت Ùˆ بیشترین کتاب‌ها از همین دست‌، امتیاز ورورد می‌یاÙتند ‌و آن‌ها هم برگردان شده‌ در زبان تاجیکی. زبانی Ú©Ù‡ از سال 1925 کارش را سا خته بودند Ùˆ ستمگرانه چنان از ریشه جدا‌یش کرده بودند كه Ùقر دردناک آن Øتی در شعر Ùˆ ادبیاتش به Ø´Ú©Ù„ غم‌انگیزی Ù…Øسوس بود. با چنین الگو‌های Ù…Øدود Ùˆ Ù…Øقر، ‌این استعداد‌ها‌ چگونه توان بالیدن ‌می‌یاÙتند Ùˆ کدام‌سو می‌رÙتند‌؟»
سپوâ€Ú˜Ù…ÙŠ زرياب، سخنش را چنين به پايان برده است: «میزبانان عزیز! با دراز‌گویی شما را نمی‌آزارم ‌و‌ از دوره‌های بعدی، ‌از جنون خود‌ویرانی‌ Ùˆ از سیر قهقرایی جامعه‌ ما می‌گذ‌رم. از هذ‌یان Ùرهنگ‌ستیزی‌ها‌، از Ùیلم‌سوزی‌ها‌ Ùˆ کتاب‌سوزی‌ها،‌ از تÙرقه‌اندازی‌ها به نام‌های ‌جنس‌ و‌ زبان Ùˆ ... نمی‌گویم. از بیداد بینوایی Ùˆ Ùیصدی دهشت‌زای بیسوادی نمی‌گویم Ú©Ù‡ این Øد‌یث غم‌بار‌ را خود بهتر ميدانید... Ùˆ اما Øیرت‌آور این‌ است Ú©Ù‡ به رغم همه‌ این بی‌ثباتی‌ها Ùˆ تباهی‌ها در این راه ‌پر‌از اÙتو خیز Ùˆ پر‌ از Ùرازو Ùرود Ùˆ بیشتر Ùرود، جهش‌هایی صورت گرÙته‌ Ùˆ آثاری هرچند ‌با شمار اندک، اما د‌یر‌پا Ùˆ ‌ارزشمند به‌وجود آمده‌اند Ú©Ù‡ این، خود، در این راه ‌دلگیر،‌ مایه دلگرمی است Ùˆ گرد‌آوری Ùˆ معرÙÛŒ آن‌ها در شرایط کنونی‌ د‌ر این گیر‌ودارها Ùˆ پر‌ا‌کند‌گی‌ها‌ Ú©Ù‡ بسیاری از مآ‌خذ Ùˆ منابع ‌نابود شده‌اند؛‌ آرشیÙ‌ها Ùˆ کتابخانه‌ها‌ همسان‌ با ‌تاکستان‌ها Ùˆ زیتونستان‌ها به شعله‌های‌ آتش سپرده شده‌اند، بی‌تردید، کاری بوده اسـت بالا‌تر از دشوار Ùˆ در خور ستایش Ùˆ نشست‌. ‌این غنیمت را برای خود Ùˆ برای شما مبارک می‌گویم».
در ادامه برنامه، بانو دكتر Øورا ياوري، استاد مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیاي امريكا با نگاهي اجمالي به ويژگيهاي داستاننويسي در اÙغانستان، بالندگی ادبیات داستانی Ùˆ رمان در این کشور Ùˆ Øضور نویسندگان اÙغان در Ùهرست برندگان جوایز مختل٠ادبی جهان Ùˆ منطقهای در چند سال اخیر را نشانهای از Ø´Ú©ÙˆÙایی این عرصه مينامد Ùˆ در بررسی خود از سیر تØول ادبیات کشور ميگويد: «نگاهی Ú©Ù„ÛŒ به ادبیات نوین اÙغانستان Ùˆ ایران نشان میدهد Ú©Ù‡ این دو کشور بسیار به هم شبیه Ùˆ همسان هستند Ùˆ در واقع میتوان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ پیدایش Ùˆ گسترش جریان داستاننویسی مدرن در کشورهایی مانند ایران، اÙغانستان، مصر، سوریه، یونان Ùˆ نیز کشورهای غربی از سابقه یکسانی پیروی کرده است».
دبیر بخش ادب Ùارسی دانشنامه ایرانیکا، عوامل اثرگذار در پیشرÙت جریان داستاننویسی را رشد صنعت چاپ، آسانتر شدن ارتباط نویسندگان با یکدیگر، پیدایش Øکومتهای مرکزی Ùˆ گسترش Ù…Ùاهیمی مانند آزادی Ùˆ Ùروپاشی آهسته Ùˆ تدریجی ساختارهای سنتی زندگی برميشمرد Ùˆ مياÙزايد: Â«Ø·Ø±Ø Ù¾Ø±Ø³Ø´Ù‡Ø§ÛŒ هویتی با پیدایش جریان داستاننویسی مدرن در اÙغانستان همزمان بوده است. البته اینها تنها منØصر به رمان نیست Ùˆ ساختارهای Øماسی نیز از این Ù…Ùاهیم تأثیر پذیرÙته است Ùˆ در واقع اینگونه نیست Ú©Ù‡ روایتی (ژانر) مانند Øماسه عمرش به پایان رسیده باشد، بلکه تمامی این ژانرهای ادبی در پیوند با همدیگر، جریانهای مستمر ادبی را Ø´Ú©Ù„ داده Ùˆ میدهند».
نوبت هم كه باشد، نوبت Ù…ØمدØسین Ù…Øمدی، نویسنده Ùˆ پژوهشگر اÙغان Ùˆ عضو خانه ادبيات اÙغانستان است كه در اصل، اين شب براي رونمايي كتابش برپا شده است. Ù…Øمدي، Øكايت خويش را از جرقه زدن انديشه نگارش «Ùرهنگ داستاننويسي اÙغانستان» با بازآÙريني خاطرهاش از گور شدن كتابهايش زير باغچه خانه مامايش Ùˆ سوزانده شدن ديگر كتابهايش به دست مادركلانش براي در امان ماندن از گزند طالبان بيان ميكند. در جاهايي از اين خاطره تلخ، خوب ميتوانستي بÙهمي كه بغض گلويش را ميÙشارد Ùˆ شايد بسياري از شنوندگان اين روايت دهشتناك چنين بودند. Ù…Øمدي در بررسی تاریخی تØول ادبیات داستانی کشور ميگويد: «شاید از چاپ نخستین داستانوارهها در کشور من بیش از 70 سال میگذرد، اما در این مدت، Ùراز Ùˆ Ùرودهای زیادی را دیدهایم. در داستانهای دهههای 30 Ùˆ 40ØŒ رویکرد اجتماعی کمرنگ وجود داشت Ùˆ این گونه جا اÙتاده بود Ú©Ù‡ روشنÙکر کسی است Ú©Ù‡ داستان مینویسد، اما متأسÙانه بسیاری از این آثار Øتا نتوانستند داستانهای پیش از خود را پشت سر گذارند».
Ù…Øمدي ادامه ميدهد: «با روی کارآمدن کمونیستها در سال 57ØŒ رئالیسم به عنوان تنها شیوه نوشتن تجویز شد Ùˆ Øکومت با ایجاد اتØادیه نویسندگان اÙغانستان، این موضوع را دیکته میکرد Ú©Ù‡ نویسندگان نباید برخلا٠آرمان های Øزب Øاکم بنویسند. داستانهای این دوره نیز کماکان ضعیÙند، اما نویسندگانی هم بودند Ú©Ù‡ تن به این شعارها نمی دادند Ùˆ داستان خوبی مینوشتند».
نويسنده «انجيرهاي سرخ مزار» در بيان پيدايش Ùˆ گسترش موج داستاننويسي اÙغانان در ايران ميگويد: «در بين مهاجرين اÙغان در ايران، داستان‌نويسي در آغازين سال‌هاي دهه شصت با داستان‌واره‌هاي جهادي شروع شد كه نويسندگانشان ناشناس هستند، ولي تا اواخر اين دهه، داستان‌هاي انگشت‌شماري در اين زمينه داريم. در سال‌هاي پاياني دهه‌ شصت، عده‌اي كه تقريبا همه از Øوزه‌ علميه برخاسته‌اند، در مشهد گرد هم مي‌آيند Ùˆ به نوشتن داستان مي‌پردازند. اين نويسندگان جزو اولين گروه از مهاجرين Ù…Øسوب مي‌شوند كه به طور جدي به داستان‌نويسي روي آوردند Ùˆ داستان‌هاي‌شان در مطبوعات ظاهر شد Ùˆ بعد‌ها به صورت مجموعه منتشر شد. اين‌ها نيز در ابتداي امر به نوشتن داستان‌هاي تبليغي مشغول بودند، ولي به زودي از اين نوع نوشتن دست كشيدند Ùˆ به ادبيات جنگ Ùˆ ضد جنگ روي آوردند. بعد‌ها به اين جمع، دانش‌آموزاني نويسنده نيز اضاÙÙ‡ شدند. اين گروه با استÙاده از تجربيات گروه اول‌، به زودي جاي خود‌شان را در دنياي داستان باز كردند Ùˆ با توجه به Ù…Øيط مساعد ادبي در ايران بسيار خوب رشد كردند Ùˆ باليدند Ùˆ با ادبيات ايران Ùˆ جهان به خوبي آشنا شدند Ùˆ خود، موÙÙ‚ به نوشتن داستان‌هاي خوبي شدند كه امروزه نه تنها در كنار نويسند‌گان Ù…Ø·Ø±Ø Ø§Ùغانستان كه از دير باز مي‌نوشتند، Øر٠اول را در داستان‌نويسي اÙغانستان مي‌زنند Ú©Ù‡ Øتا در کنار نویسند‌گان ایران، خود را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯Â».
Ù…Øمدي، ويژگي آثار اين نويسندگان را نوگرايي Ùˆ نوجويي در داستان، بهكارگيري عناصر داستان‌هاي نو، توجه به مسأله‌هاي انسان نوعي Ùارغ از دغدغه‌هاي اÙغان بودن نويسنده برميشمارد Ùˆ اظهار اميدواري ميكند اين نسل جديد، نبض داستان‌نويسي اÙغانستان را به دست بگيرد Ùˆ تØولي عميق در آن ايجاد كند.
نمايش «زمستان در كابل»، Ùیلمی از کارگردان كشور، موسی زکیزاده، پايانبخش شب دلانگيز ادبيات اÙغانستان در تهران است. Ùيلم به شكلگيري دوباره زندگي اجتماعي مردم در سه سال پيش پايتخت ميپردازد. هرچند Ù†Ùس نمايش چنين Ùيلمي براي آشنايي با اÙغانستان مناسب است، ولي شايد بهتر بود Ùيلم مستندي از وضعيت كنوني مردم به نمايش درميآمد تا مخاطب ايراني كه به جز Ú¯Ùتههاي رسانههاي شنيداري Ùˆ ديداري دولتي، هيچ ذهنيتي از وضع اÙغانستان ندارد، با برخي پيشرÙتهاي اجتماعي كشور نيز آشنا ميشد.
در شب ادبيات اÙغانستان، به جز عبدالغÙور آرزو به عنوان جانشين سÙير اÙغانستان در تهران، شمار بسياري از اهل Ùرهنگ Ùˆ هنر اÙغانستان گرد آمده بودند. از ايران نيز بزرگاني چون سيمين بهبهاني، سهراب ÙتوØÙŠØŒ علي بهبهاني، Øسن ميرعابديني، Øسين سناپور، كاميار عابدي، Ù…Øمد ØµØ§Ù„Ø Ø¹Ù„Ø§ØŒ علي عبداللهي، ناهيد طباطبايي، Ùرشته ساري، مهين خديوي، مهشيد ميرمعزي، پگاه اØمدي، Ù…Øمود معتقدي، سيد علي صالØÙŠØŒ اسدالله امرايي Ùˆ سپيده جديري Øضور داشتند.
درباره Ù…Øمد Øسين Ù…Øمدي، داستاننويس Ùˆ پژوهشگر جوان كشور نيز بايد Ú¯Ùت كه وي در سال 1358 خورشيدي در مزارشري٠به دنيا آمد. در كودكي به همراه خانواده به ايران مهاجرت كرد. هماكنون نيز دانشجوي كارشناسي ارشد كارگرداني تلويزيون است. تاكنون دو مجموعه داستان به نامهاي انجيرهاي سرخ مزار Ùˆ پروانهها Ùˆ چادرهاي سÙيد از وي چاپ شده است. همچنين پنج اثر پژوهشي به نامهاي Ùرهنگ داستاننويسي اÙغانستان، رمان نويسي در اÙغانستان، قصه شهرزاد اÙغاني، تاريخچه ادبيات كودك در اÙغانستان Ùˆ سرگذشت داستان كوتاه در اÙغانستان از او منتشر گشته Ùˆ پنج اثر ديگر شامل پژوهش، داستان كودك Ùˆ نوجوان، رمان كوتاه Ùˆ ترانههاي Ùولكوريك كودكانه زير چاپ است. Ù…Øمدي پنج كتاب نيز در زمينه ادبيات كودك Ùˆ نوجوان دارد Ùˆ هشت بار برنده جايزههاي ادبي در ايران شده است. وي از سالها پيش به عنوان نويسنده، ويراستار Ùˆ سردبير با شماري از مطبوعات اÙغانها در ايران همكاري كرده است.
نخستين شب نوروزي بخارا با Øكايت قصهنويسي اÙغانستان برگزار شد Ùˆ اين نويد را داد كه اهل Ùرهنگ Ùˆ هنر ايران، دقيقتر، جديتر Ùˆ شايستهتر از گذشته، با Ùرهنگ Ùˆ هنر Ùˆ ادب مردمان ديار همزبان Ùˆ همكيش خود برخورد كنند.
ms_dehghan2003@yahoo.com
منا نوشت