نقد کتاب: آنتالوژی صدای اعتراض قلم- تابستان 2009 ایران./ بیژن باران
در طول تاریخ جهان، هنر و اندیشه یکی از صداهای پر قدرت اعتراض و وجدان بیدار جوامع انسانی بوده است.
...
در هر انقلابی شعارهای پیشرو توده ها را بسیج Ù…ÛŒ کند؛ پس از پیروزی، این شعارهای ارزنده توسط مجریان Ùرهنگ منØØ· گذشته به لجن کشیده Ù…ÛŒ شوند. /
...
دکتر بیژن باران
نقد کتاب: آنتالوژی صدای اعتراض قلم- تابستان 2009 ایران.
به کوشش مهناز بدیهیان، انتشارات ماهمگ، سانÙرانسیسکو، کالیÙرنیا، آمریکا.
کتاب به ندا Ùˆ سهراب، شهدای تابستان 1388 ایران، تقدیم شده. کتاب بقطع جیبی در 174 صÙØÙ‡ Øاوی Ùهرست کتاب، پیشگÙتار، تاریخچه شعر اعتراض در ایران، شعرهای اعتراض، داستانها، بیوگراÙÛŒ نویسندگان Ù…ÛŒ باشد. در این کتاب از 36 شاعر 46 شعر Ùˆ 4 داستان نویس با داستانی کوتاه از هرکدام آمده اند. بتقریب نیمی از شاعران زن Ù…ÛŒ باشند Ú©Ù‡ در شعر اعتراض Ùˆ تاریخ ادبیات Ùارسی درخشندگی ویژه ای دارد. روی جلد، Ø·Ø±Ø Ù‚ÙˆÛŒ Ùˆ گویای اعتراض، از مهناز بدیهیان است. مهناز از چهره های رÙیع ادبی زبان Ùارسی برونمرزی است Ú©Ù‡ اشعار بدیع ایشان سالهاست دلخستگان راههای دور از وطن را سیراب Ù…ÛŒ کنند. این شاعر مثبت Ùˆ پرانرژی نمونه زنان پس از انقلاب جمهوری 1357 است. انقلابی Ú©Ù‡ خیلی زود بوسیله جناØÛŒ غالب هایجک شد؛ بجان جوانان Ùˆ دگراندیشان اÙتاد. https://www.mahmag.org/farsi/iranianpoetry.php?itemid=2027#more
آثار شاعران زیر در این کتاب آمده: شبنم آذر، منصوره اشراÙÛŒ ØŒ سوری اØمدلو، بیژن باران ØŒ مهناز بدیهیان، Øسن بصیری، Ùرشته پناهی، شاهرخ تندرو صالØØŒ Ù…Øمدرضا جعÙری، سرور جوان، داریوش خطیر، اسماعیل خوئی، آزاده دواچی، روبایی، Ùرامرز سلیمانی، Ùریبا شادکهن، جعÙر Ø´Ùیعی نسب، مهرداد شهابی، لیلا صادقی، Ù…Øمد صبوری، مرواريد قادري، علی کریمی، بابک صØرانورد، معصومه ضیائی، هومن عزیزی، نصرت الله مسعودی، Ù…Øمود معتقدی، رباب Ù…Øب، مرتضی میر اÙتابی، آرش نصرت اللهی، مجید Ù†Ùیسی، مینو نصرت، مریم هوله، کوروش همه خانی، راØله یار، اسماعیل یوردشاهیان اورمیا. داستان ها از رضا بی شتاب، علی زوارکعبه، بابک صØرانورد، سروش عليزاده Ù…ÛŒ باشند. خرید کتاب در اینترنت در پایگاه ادبی ماهمگ داده شده https://www.mahmag.org/ . کتابی بهمین نام با برگزیده ÛŒ جدیدی از شعرهای اعتراضی ایران در Øال ترجمه به انگلیسی است. این کتاب را 20 شاعر سرشناس آمریکا ویراستاری Ù…ÛŒ کنند.
*
در پیشگÙتار آمده: در طول تاریخ جهان، هنر Ùˆ اندیشه یکی از صداهای پر قدرت اعتراض Ùˆ وجدان بیدار جوامع انسانی بوده است. اعتراض توسط هنرمندان Ùˆ متÙکران در همه ÛŒ نقاط دنیا رایج است.. امروزه شاعران زیادی هستند در کشورهای تØت ستم Ú©Ù‡ زندگیشان را بخطر Ù…ÛŒ اندازند یا زندانی Ù…ÛŒ شوند. زیرا از طریق شعرشان سخنگوی مردم Ù…ÛŒ شوند.. اØمد شاملو..: تعهد در ذات هیچ هنری نیست. این هنرمند است Ú©Ù‡ باید متعهد باشد یا نباشد." در این پیشگÙتار نمونه ها، نگینه ها Ùˆ نامهای بسیاری نامآوران هنری Ùˆ ادبی آمده اند Ú©Ù‡ نشان میدهد: تعهد سلیقه Ùردی نیست؛ امری جهانی Ùˆ تاریخی است Ú©Ù‡ در تمام ازمنه تاریخی Ùˆ در تمام 190 کشور عضو سازمان ملل وجود داشته Ùˆ دارد. شاخصترین شاعر تعهد جهانی، نرودا، صاØب جایزه نوبل ادبی، ست. همو گوید:
من زاده شده ام که غصه ها را بخوانم
که دیوهای خرابکار را برملا کنم.
تا بیشرمی را بایک توسری کنترل کنم.
تا زخمهای غیر انسانی را لمس کنم." ص 12
بخش دوم کتاب، تاریخچه ی ادبیات اعتراض در ایران، با این شعر میهنی آغاز می شود:
در ميان طوÙان، هم‌پيمان با قايقران‌ها
گذشته از جان، بايد بگذشت از طوÙان‌ها.
به تيره شب‌ها، با يارم دارم پيمان‌ها
كه برÙروزم آتش‌ها، در كوهستان‌ها.
دکتر رقابی: ترانه مرا ببوس
این ترانه نمونه شعر تعهد است Ú©Ù‡ در Ùرهنگ ایرانی ماناست. پس از کودتای تابستانی Ùˆ قلع Ùˆ قمع سیاسی، این ترانه سروده شد. ظر٠نیم قرن بعد به ضمیر Ùرهنگی ایرانیان تصعید کرد. در این Ù…Ùصل 5 عنصر مبارزه در هزوارشی با استعاره شاعرانه پیچیده شده: کوهستان = مردم، یار = سازمان، آتش = آگاهی، پیمان = تعهد، طوÙان = قهر دولت.
ادبیات در رابطه با مقطع تاریخی هر قوم به انقلابی، اعتراض، تعهد تÙکیک Ù…ÛŒ شود. ادبیات انقلابی در مقطع Ùروپاشی نظام قدیمی Ùˆ پیدایش نظام نوین Ø¢Ùریده Ù…ÛŒ شود. نمونه: سیمون بولیوار در آمریکای لاتین بضد استعمار اسپانیا، خوزه مارتی در کوبا، جÙرسون در آمریکای شمالی بضد استعمار انگلیس، مایاکوÙسکی Ùˆ گورکی در روسیه اوایل سده 20Ù…. در ایران رساترین صدای شاعر انقلابی Ùرخی یزدی در انقلاب مشروطه 1906 Ùˆ سلطانپور در انقلاب جمهوری 1358 Ù…ÛŒ باشد. بخشهای دیگر، ادبیات بازاری Ùˆ Øاشیه اند. نامآورترین نویسندگان/ شاعران در اردوی ادبیات تعهد قرار دارند: Ùردوسی، خیام، ØاÙظ، مولانا، داستایوسکی، شاو، دیکنز، لورکا، نرودا، تواین، پاسترناک، هاینه، شللی، شکسپیر، اکو، مارکز، شاملو، نیما، Ùروغ..
ادبیات اعتراض در آمریکا، هم از نظر سنت Ùˆ هم از دید Ù…Øتوا، جلوه خاصی در جهان دارد. زیرا این کشور نخستین جمهوری مدرن Ùˆ رنگین کمانی از نژادها/ ملیتها Ù…ÛŒ باشد. ظر٠2 سده گذشته در آمریکا، ادبیات اعتراض آیینه مشقات بود برای: مهاجران Ùقیر، بردگان، Ú©ÙˆÚ† اجباری سرخ پوستان بومی، تکاپوی زنان برای رای، خروش کارگران، Ùشار بر اقلیتها، دار زدن نوجوانان سیاهپوست، رکود بزرگ دهه 30 در خوشه های خشم اشتاینبک، تزویر Ù…ØاÙظه کاران در آثار مارک توین، خواست Øقوق مدنی دهه 60ØŒ موج 2Ù… Ùمینینیزم، جنبش Ùراگیر ضد جنگ هندوچین، Øقوق لاتینها، دگرباشان، اÙشای دخالت دولت در امور خصوصی، تهیدستان بدون بیمه طبی، بیخانمانها، جرایم استیصالی اقتصادی، اعتراض به جنگ عراق.
در شاعر متعهد، وجدان بیدار است. برشت در نامه 1942 "عشق به Øقیقت Ùˆ خشم بر بیعدالتی" را باعث تبعید Ù…ÛŒ داند. او سنت تبعید در تاریخ Ùˆ برخی شاعران چینی سده 8 Ùˆ 9 Ù… در غربت مانند لائو تسو Lao-tsu ØŒ ته چینگ ching Te Ùˆ تائو Tao از سده 6 Ù‚.Ù…. را بررسی Ù…ÛŒ کند. سعدی 30 سال دور از موطن بود؛ ناصرخسرو هم نیز. در یونان یوریپید، روم اوید Ovid ØŒ در ایران زرتشت، مانی، ارژنگ در گریز Ùˆ اختÙاء به نواØÛŒ دوراز دسترس Øاکمان خودکامه رÙتند.
سارتر در بیانات 1945 خود Ú¯Ùت: مولÙان خطر {از سوی آپارات خشن دولت برای} عنصر اخلاق Ùˆ سیاست را در نوشته ها Ùراموش Ù…ÛŒ کنند. او Committed Literature/ Literature Engagee ادبیات تعهد - بعربی ادبیات التزام Ùˆ الادب الملتزم - را برای نویسنده کنشگر باوجدان اجتماعی بکار برد. در مرگ سارتر 1905- 1980 عنوان روزنامه های پاریس این شد: Ùرانسه وجدان اش را از دست داد. منظور سارتر این است Ú©Ù‡ ادبیات در برابر واقعیات نباید قرص خواب آور یا نسیانگر باشد؛ نیز منقدان مرÙÙ‡ نباید از خطر خشونت دولت نسبت به ادبیات تعهد غاÙÙ„ باشند Ú©Ù‡ سانسور پله اول این پلگان زمخت منتهی به تاریکخانه های Øبس Ùˆ آزار است.
ادبیات تعهد شامل ادبیات اعتراض، ادبیات انقلاب، ادبیات تبعید Ù…ÛŒ شود. ادبیات تبعید گاهی بزبان مادری مولÙØŒ گاهی بزبان موطن دوم او منتشر Ù…ÛŒ شود. ادبیات اعتراض با مبارزات خیابانی در شر٠تکوین رابطه دارد. ادبیات اعتراض اجزای شعار، پلاکارد، سخنرانی، شبنامه، مصاØبه، طومار، Ùراخوان، نامه سرگشاده، سرود Ùˆ اشکال متنوع خیابانی دارد. سرودهایی مانند "سرآمد زمستان، یار دبستانی، ای ایران" Ùˆ دهها سرود بزبانهای Ùلات در تØکیم سازمانی Ùˆ ÙˆØدت معترضان بسیار اثر گذار اند. در هر خیزش عمومی/ خیابانی شعارها مورد بررسی سیاسیون قرار گرÙته تا به مطالبات جنبش Ù¾ÛŒ برده شود.
ادبیات اعتراض ادیب را به مبارزه قلمی Ùˆ قدمی تØریض Ù…ÛŒ کند. ادبیات اعتراض سریعترین وسیله برای پیشبرد قانونی برای رÙاه عامه است. با پیدایش رسانه های گروهی در نیمه دوم سده 20Ù… Ùˆ رسانه های جهانی در نیمه اول سده 21Ù… میتوان این را Ø¨ÙˆØ¶ÙˆØ Ø¨Ø·ÙˆØ± روزانه دید، شنید، خواند – اخبار هر جای جهان بهمه جای جهان با ماهواره Ùˆ اینترنت ترابری Ù…ÛŒ شوند.
در هر انقلابی شعارهای پیشرو توده ها را بسیج Ù…ÛŒ کند؛ پس از پیروزی، این شعارهای ارزنده توسط مجریان Ùرهنگ منØØ· گذشته به لجن کشیده Ù…ÛŒ شوند. از عشق انسانی Ù…Ø³ÛŒØ ØªÙتیش عقاید/ انکویزاسیون InquisitionØŒ از برادری/ برابری انقلاب کبیر Ùرانسه گیوتین برای گردن زدن مخالÙان Ø¬Ù†Ø§Ø Ø¯Ø± قدرت، از نان Ùˆ مسکن Ùˆ کار برای همه در انقلاب اکتبر به گولاکها Ùˆ تصویه های خونین استالینی Ù…ÛŒ رسد. اصولا Ù…ØاÙظه گران از گردش قدرت/ Øاکمیت ادواری، انتخابی، تخصصی گریزانند؛ آنها Øاکمیت مدام العمری یا Øتی موروثی در خانواده خود را Ù…ÛŒ خواهند. نمونه: کره شمالی، کوبا، سوریه، مصر، عربستان، امارات.
چند نگینه از اشعار مندرجه در کتاب بقرار زیرند:
سهرابها بخاک غنودند، آرام آنچنان Ú©Ù‡ نبودند/ Ú©Ùˆ چاره ساز Ù†Ùرت Ùˆ Ù†Ùرین، تهمینه های سوگ Ùˆ عزا را؟ - سمین بهبهانی. ص 43 . در این بیت شهبانوی غزل معاصر Ùارسی اسطوره ØÙظ شرایط موجود با پسرکشی در تاریخ استبدادی Ùلات را موزون، موثر، موجز بیان Ù…ÛŒ کند.
اسماعیل خویی با سبک ویژه آوردن واژه های ÙلسÙÛŒ Ùرشی از اساطیر Ùلات Ùˆ واقعیات دردناک جنایت در روز روشن در خیابانهای شهر را عرضه Ù…ÛŒ کند. در این شعر نام شهدای بهار با ندا بر تارک این طومار خونین از وجدان بیدار شاعر سخن Ù…ÛŒ گوید:
وقتی که مرگ،
با نگاه سردکننده ش،
بر چشم بی گناه ندا چیره شد..
و آنسوی تر،
کیانوش،
بر ناگهانه بستری از خون بر اسÙالت،
خود را گرÙته بود در آغوش؛
وگرچه داشت Ù…ÛŒ رÙت از هوش..
اشکان
ناژوی نوجوانی بود
که می توانست آرایه ی چمنزاری باشد
با چتر سایه دارش.. ص54-60
از شاعران جوان نیز نمونه هایی پر از خروش Ùˆ خشم آورده شده اند. Ùریبا شادکهن در شعر چشمان سبز با ارجاعات به ترانه ÛŒ موسوی چنین Ù…ÛŒ خروشد:
من نعره های دختران زندانم
قلب شکاÙته ÛŒ Ùریاد خیابانم
دیوارها نتوانند بگیرند صدای مرا
Øتی همین Ù„Øظه
که در
ناکجاویرانه پنهانم.. ص 75
در شعری پر از دلهره مهناز بدیهیان تصویر مهیب از جانیان خیابانی میدهد که با "خنجر و چماق" "گلهای باغچه" را پرپر می کنند. همو ادامه می دهد:
مردمی که عمری بدنبال مترسکهایی بوده اند
با کلاههای پیچ در پیچ
و با نگاههای شمشیر
و قلبهای که پر از خون غلیظ دختران ماست
و پر از صدای تودرتوی مردان بگناه..
اکثر اشعار از وجدان انسانی شاعران مالامال اند. چند نمونه از شاعران پراØساس Ùˆ نماینده نسل انقلاب در زیر Ù…ÛŒ ایند. اکثر آنها بخاطر Øساسیت اجتماعی مجبور به تبعید به غرب شده اند. یکی از شاعران باوجدان بیدار، شاعر پرخروش کردستان مریم هوله است. اشعار او جریان سیال ذهنی عدالت خواه است Ú©Ù‡ با تصویرهای سریع Øسی Ùˆ صوتی خواننده را گلباران Ù…ÛŒ کنند. او در اشعارش بدرستی صÙتهای نامرسوم را برای اسمها بکار Ù…ÛŒ برد. در سنت ادبی Ùارسی باران رØمت Ùراوان بکار رÙته؛ ولی هوله "در خشم باران باش" شعری با ریتم سریع در ØاÙظه خواننده Ù…ÛŒ نشاند Ú©Ù‡ Ú†Ù†Ú¯ در وجدان انسانی Ùˆ Øساسیت اجتماعی خواننده Ù…ÛŒ کند:
رقص مردگان بین میهمانی بین قبرها
چقدر سر هدر می شود..
توی قبر بیدار Ù…ÛŒ شوم هر Ù„Øظه
کدامیک کمی کمتر ترسناک است؟! خواب یا بیداری؟
.. ملت غیور من
درد می کشد تبعید صبور من
می نالد دیوار از صدای رشد مردم در
خیابانها 109-112
یکی از شاعران زاده اÙغانستان در غرب راØله یار است. این کشور تاریخی با مردم شعر دوستش 100 سال است Ú©Ù‡ آب خوش از گلویشان پایین نرÙته. هنوز هم معلوم نیست Ú©ÛŒ به آرامش ملی دست یابند. در Øالی Ú©Ù‡ گرایش عمده در شعر ایرانیان سپید است؛ در اÙغانستان اوزان عروضی جنبه غالب در شعر را دارند. در این کتاب غزلی پراØساس از راØله یار آمده:
دردا و دریغا که لبی باز نکردی/ بانگی نزدی معرکه آغاز نکردی.
ای وای از آن مشت Ú©Ù‡ آزرد دهانت/ مشتی نزدی درب Ù‚Ùس باز نکردی.. ص 113
بررسی داستانهای این کتاب ارزنده نیاز به Ùرصتی دیگر دارد. ولی برای Øسن ختام سطری از ØاÙظ - Ú©Ù‡ بر پیشانی داستان تابستانی Ú©Ù‡ تو را Ú¯Ù… کردم از رضا بی شتاب امده- در اینجا آورده Ù…ÛŒ شود:
ساقی بیا که عشق، ندا می کند بلند.
کان کس Ú©Ù‡ Ú¯Ùت قصه ÛŒ ما، هم ز ما شنید.
...
در هر انقلابی شعارهای پیشرو توده ها را بسیج Ù…ÛŒ کند؛ پس از پیروزی، این شعارهای ارزنده توسط مجریان Ùرهنگ منØØ· گذشته به لجن کشیده Ù…ÛŒ شوند. /
...
دکتر بیژن باران
نقد کتاب: آنتالوژی صدای اعتراض قلم- تابستان 2009 ایران.
به کوشش مهناز بدیهیان، انتشارات ماهمگ، سانÙرانسیسکو، کالیÙرنیا، آمریکا.
کتاب به ندا Ùˆ سهراب، شهدای تابستان 1388 ایران، تقدیم شده. کتاب بقطع جیبی در 174 صÙØÙ‡ Øاوی Ùهرست کتاب، پیشگÙتار، تاریخچه شعر اعتراض در ایران، شعرهای اعتراض، داستانها، بیوگراÙÛŒ نویسندگان Ù…ÛŒ باشد. در این کتاب از 36 شاعر 46 شعر Ùˆ 4 داستان نویس با داستانی کوتاه از هرکدام آمده اند. بتقریب نیمی از شاعران زن Ù…ÛŒ باشند Ú©Ù‡ در شعر اعتراض Ùˆ تاریخ ادبیات Ùارسی درخشندگی ویژه ای دارد. روی جلد، Ø·Ø±Ø Ù‚ÙˆÛŒ Ùˆ گویای اعتراض، از مهناز بدیهیان است. مهناز از چهره های رÙیع ادبی زبان Ùارسی برونمرزی است Ú©Ù‡ اشعار بدیع ایشان سالهاست دلخستگان راههای دور از وطن را سیراب Ù…ÛŒ کنند. این شاعر مثبت Ùˆ پرانرژی نمونه زنان پس از انقلاب جمهوری 1357 است. انقلابی Ú©Ù‡ خیلی زود بوسیله جناØÛŒ غالب هایجک شد؛ بجان جوانان Ùˆ دگراندیشان اÙتاد. https://www.mahmag.org/farsi/iranianpoetry.php?itemid=2027#more
آثار شاعران زیر در این کتاب آمده: شبنم آذر، منصوره اشراÙÛŒ ØŒ سوری اØمدلو، بیژن باران ØŒ مهناز بدیهیان، Øسن بصیری، Ùرشته پناهی، شاهرخ تندرو صالØØŒ Ù…Øمدرضا جعÙری، سرور جوان، داریوش خطیر، اسماعیل خوئی، آزاده دواچی، روبایی، Ùرامرز سلیمانی، Ùریبا شادکهن، جعÙر Ø´Ùیعی نسب، مهرداد شهابی، لیلا صادقی، Ù…Øمد صبوری، مرواريد قادري، علی کریمی، بابک صØرانورد، معصومه ضیائی، هومن عزیزی، نصرت الله مسعودی، Ù…Øمود معتقدی، رباب Ù…Øب، مرتضی میر اÙتابی، آرش نصرت اللهی، مجید Ù†Ùیسی، مینو نصرت، مریم هوله، کوروش همه خانی، راØله یار، اسماعیل یوردشاهیان اورمیا. داستان ها از رضا بی شتاب، علی زوارکعبه، بابک صØرانورد، سروش عليزاده Ù…ÛŒ باشند. خرید کتاب در اینترنت در پایگاه ادبی ماهمگ داده شده https://www.mahmag.org/ . کتابی بهمین نام با برگزیده ÛŒ جدیدی از شعرهای اعتراضی ایران در Øال ترجمه به انگلیسی است. این کتاب را 20 شاعر سرشناس آمریکا ویراستاری Ù…ÛŒ کنند.
*
در پیشگÙتار آمده: در طول تاریخ جهان، هنر Ùˆ اندیشه یکی از صداهای پر قدرت اعتراض Ùˆ وجدان بیدار جوامع انسانی بوده است. اعتراض توسط هنرمندان Ùˆ متÙکران در همه ÛŒ نقاط دنیا رایج است.. امروزه شاعران زیادی هستند در کشورهای تØت ستم Ú©Ù‡ زندگیشان را بخطر Ù…ÛŒ اندازند یا زندانی Ù…ÛŒ شوند. زیرا از طریق شعرشان سخنگوی مردم Ù…ÛŒ شوند.. اØمد شاملو..: تعهد در ذات هیچ هنری نیست. این هنرمند است Ú©Ù‡ باید متعهد باشد یا نباشد." در این پیشگÙتار نمونه ها، نگینه ها Ùˆ نامهای بسیاری نامآوران هنری Ùˆ ادبی آمده اند Ú©Ù‡ نشان میدهد: تعهد سلیقه Ùردی نیست؛ امری جهانی Ùˆ تاریخی است Ú©Ù‡ در تمام ازمنه تاریخی Ùˆ در تمام 190 کشور عضو سازمان ملل وجود داشته Ùˆ دارد. شاخصترین شاعر تعهد جهانی، نرودا، صاØب جایزه نوبل ادبی، ست. همو گوید:
من زاده شده ام که غصه ها را بخوانم
که دیوهای خرابکار را برملا کنم.
تا بیشرمی را بایک توسری کنترل کنم.
تا زخمهای غیر انسانی را لمس کنم." ص 12
بخش دوم کتاب، تاریخچه ی ادبیات اعتراض در ایران، با این شعر میهنی آغاز می شود:
در ميان طوÙان، هم‌پيمان با قايقران‌ها
گذشته از جان، بايد بگذشت از طوÙان‌ها.
به تيره شب‌ها، با يارم دارم پيمان‌ها
كه برÙروزم آتش‌ها، در كوهستان‌ها.
دکتر رقابی: ترانه مرا ببوس
این ترانه نمونه شعر تعهد است Ú©Ù‡ در Ùرهنگ ایرانی ماناست. پس از کودتای تابستانی Ùˆ قلع Ùˆ قمع سیاسی، این ترانه سروده شد. ظر٠نیم قرن بعد به ضمیر Ùرهنگی ایرانیان تصعید کرد. در این Ù…Ùصل 5 عنصر مبارزه در هزوارشی با استعاره شاعرانه پیچیده شده: کوهستان = مردم، یار = سازمان، آتش = آگاهی، پیمان = تعهد، طوÙان = قهر دولت.
ادبیات در رابطه با مقطع تاریخی هر قوم به انقلابی، اعتراض، تعهد تÙکیک Ù…ÛŒ شود. ادبیات انقلابی در مقطع Ùروپاشی نظام قدیمی Ùˆ پیدایش نظام نوین Ø¢Ùریده Ù…ÛŒ شود. نمونه: سیمون بولیوار در آمریکای لاتین بضد استعمار اسپانیا، خوزه مارتی در کوبا، جÙرسون در آمریکای شمالی بضد استعمار انگلیس، مایاکوÙسکی Ùˆ گورکی در روسیه اوایل سده 20Ù…. در ایران رساترین صدای شاعر انقلابی Ùرخی یزدی در انقلاب مشروطه 1906 Ùˆ سلطانپور در انقلاب جمهوری 1358 Ù…ÛŒ باشد. بخشهای دیگر، ادبیات بازاری Ùˆ Øاشیه اند. نامآورترین نویسندگان/ شاعران در اردوی ادبیات تعهد قرار دارند: Ùردوسی، خیام، ØاÙظ، مولانا، داستایوسکی، شاو، دیکنز، لورکا، نرودا، تواین، پاسترناک، هاینه، شللی، شکسپیر، اکو، مارکز، شاملو، نیما، Ùروغ..
ادبیات اعتراض در آمریکا، هم از نظر سنت Ùˆ هم از دید Ù…Øتوا، جلوه خاصی در جهان دارد. زیرا این کشور نخستین جمهوری مدرن Ùˆ رنگین کمانی از نژادها/ ملیتها Ù…ÛŒ باشد. ظر٠2 سده گذشته در آمریکا، ادبیات اعتراض آیینه مشقات بود برای: مهاجران Ùقیر، بردگان، Ú©ÙˆÚ† اجباری سرخ پوستان بومی، تکاپوی زنان برای رای، خروش کارگران، Ùشار بر اقلیتها، دار زدن نوجوانان سیاهپوست، رکود بزرگ دهه 30 در خوشه های خشم اشتاینبک، تزویر Ù…ØاÙظه کاران در آثار مارک توین، خواست Øقوق مدنی دهه 60ØŒ موج 2Ù… Ùمینینیزم، جنبش Ùراگیر ضد جنگ هندوچین، Øقوق لاتینها، دگرباشان، اÙشای دخالت دولت در امور خصوصی، تهیدستان بدون بیمه طبی، بیخانمانها، جرایم استیصالی اقتصادی، اعتراض به جنگ عراق.
در شاعر متعهد، وجدان بیدار است. برشت در نامه 1942 "عشق به Øقیقت Ùˆ خشم بر بیعدالتی" را باعث تبعید Ù…ÛŒ داند. او سنت تبعید در تاریخ Ùˆ برخی شاعران چینی سده 8 Ùˆ 9 Ù… در غربت مانند لائو تسو Lao-tsu ØŒ ته چینگ ching Te Ùˆ تائو Tao از سده 6 Ù‚.Ù…. را بررسی Ù…ÛŒ کند. سعدی 30 سال دور از موطن بود؛ ناصرخسرو هم نیز. در یونان یوریپید، روم اوید Ovid ØŒ در ایران زرتشت، مانی، ارژنگ در گریز Ùˆ اختÙاء به نواØÛŒ دوراز دسترس Øاکمان خودکامه رÙتند.
سارتر در بیانات 1945 خود Ú¯Ùت: مولÙان خطر {از سوی آپارات خشن دولت برای} عنصر اخلاق Ùˆ سیاست را در نوشته ها Ùراموش Ù…ÛŒ کنند. او Committed Literature/ Literature Engagee ادبیات تعهد - بعربی ادبیات التزام Ùˆ الادب الملتزم - را برای نویسنده کنشگر باوجدان اجتماعی بکار برد. در مرگ سارتر 1905- 1980 عنوان روزنامه های پاریس این شد: Ùرانسه وجدان اش را از دست داد. منظور سارتر این است Ú©Ù‡ ادبیات در برابر واقعیات نباید قرص خواب آور یا نسیانگر باشد؛ نیز منقدان مرÙÙ‡ نباید از خطر خشونت دولت نسبت به ادبیات تعهد غاÙÙ„ باشند Ú©Ù‡ سانسور پله اول این پلگان زمخت منتهی به تاریکخانه های Øبس Ùˆ آزار است.
ادبیات تعهد شامل ادبیات اعتراض، ادبیات انقلاب، ادبیات تبعید Ù…ÛŒ شود. ادبیات تبعید گاهی بزبان مادری مولÙØŒ گاهی بزبان موطن دوم او منتشر Ù…ÛŒ شود. ادبیات اعتراض با مبارزات خیابانی در شر٠تکوین رابطه دارد. ادبیات اعتراض اجزای شعار، پلاکارد، سخنرانی، شبنامه، مصاØبه، طومار، Ùراخوان، نامه سرگشاده، سرود Ùˆ اشکال متنوع خیابانی دارد. سرودهایی مانند "سرآمد زمستان، یار دبستانی، ای ایران" Ùˆ دهها سرود بزبانهای Ùلات در تØکیم سازمانی Ùˆ ÙˆØدت معترضان بسیار اثر گذار اند. در هر خیزش عمومی/ خیابانی شعارها مورد بررسی سیاسیون قرار گرÙته تا به مطالبات جنبش Ù¾ÛŒ برده شود.
ادبیات اعتراض ادیب را به مبارزه قلمی Ùˆ قدمی تØریض Ù…ÛŒ کند. ادبیات اعتراض سریعترین وسیله برای پیشبرد قانونی برای رÙاه عامه است. با پیدایش رسانه های گروهی در نیمه دوم سده 20Ù… Ùˆ رسانه های جهانی در نیمه اول سده 21Ù… میتوان این را Ø¨ÙˆØ¶ÙˆØ Ø¨Ø·ÙˆØ± روزانه دید، شنید، خواند – اخبار هر جای جهان بهمه جای جهان با ماهواره Ùˆ اینترنت ترابری Ù…ÛŒ شوند.
در هر انقلابی شعارهای پیشرو توده ها را بسیج Ù…ÛŒ کند؛ پس از پیروزی، این شعارهای ارزنده توسط مجریان Ùرهنگ منØØ· گذشته به لجن کشیده Ù…ÛŒ شوند. از عشق انسانی Ù…Ø³ÛŒØ ØªÙتیش عقاید/ انکویزاسیون InquisitionØŒ از برادری/ برابری انقلاب کبیر Ùرانسه گیوتین برای گردن زدن مخالÙان Ø¬Ù†Ø§Ø Ø¯Ø± قدرت، از نان Ùˆ مسکن Ùˆ کار برای همه در انقلاب اکتبر به گولاکها Ùˆ تصویه های خونین استالینی Ù…ÛŒ رسد. اصولا Ù…ØاÙظه گران از گردش قدرت/ Øاکمیت ادواری، انتخابی، تخصصی گریزانند؛ آنها Øاکمیت مدام العمری یا Øتی موروثی در خانواده خود را Ù…ÛŒ خواهند. نمونه: کره شمالی، کوبا، سوریه، مصر، عربستان، امارات.
چند نگینه از اشعار مندرجه در کتاب بقرار زیرند:
سهرابها بخاک غنودند، آرام آنچنان Ú©Ù‡ نبودند/ Ú©Ùˆ چاره ساز Ù†Ùرت Ùˆ Ù†Ùرین، تهمینه های سوگ Ùˆ عزا را؟ - سمین بهبهانی. ص 43 . در این بیت شهبانوی غزل معاصر Ùارسی اسطوره ØÙظ شرایط موجود با پسرکشی در تاریخ استبدادی Ùلات را موزون، موثر، موجز بیان Ù…ÛŒ کند.
اسماعیل خویی با سبک ویژه آوردن واژه های ÙلسÙÛŒ Ùرشی از اساطیر Ùلات Ùˆ واقعیات دردناک جنایت در روز روشن در خیابانهای شهر را عرضه Ù…ÛŒ کند. در این شعر نام شهدای بهار با ندا بر تارک این طومار خونین از وجدان بیدار شاعر سخن Ù…ÛŒ گوید:
وقتی که مرگ،
با نگاه سردکننده ش،
بر چشم بی گناه ندا چیره شد..
و آنسوی تر،
کیانوش،
بر ناگهانه بستری از خون بر اسÙالت،
خود را گرÙته بود در آغوش؛
وگرچه داشت Ù…ÛŒ رÙت از هوش..
اشکان
ناژوی نوجوانی بود
که می توانست آرایه ی چمنزاری باشد
با چتر سایه دارش.. ص54-60
از شاعران جوان نیز نمونه هایی پر از خروش Ùˆ خشم آورده شده اند. Ùریبا شادکهن در شعر چشمان سبز با ارجاعات به ترانه ÛŒ موسوی چنین Ù…ÛŒ خروشد:
من نعره های دختران زندانم
قلب شکاÙته ÛŒ Ùریاد خیابانم
دیوارها نتوانند بگیرند صدای مرا
Øتی همین Ù„Øظه
که در
ناکجاویرانه پنهانم.. ص 75
در شعری پر از دلهره مهناز بدیهیان تصویر مهیب از جانیان خیابانی میدهد که با "خنجر و چماق" "گلهای باغچه" را پرپر می کنند. همو ادامه می دهد:
مردمی که عمری بدنبال مترسکهایی بوده اند
با کلاههای پیچ در پیچ
و با نگاههای شمشیر
و قلبهای که پر از خون غلیظ دختران ماست
و پر از صدای تودرتوی مردان بگناه..
اکثر اشعار از وجدان انسانی شاعران مالامال اند. چند نمونه از شاعران پراØساس Ùˆ نماینده نسل انقلاب در زیر Ù…ÛŒ ایند. اکثر آنها بخاطر Øساسیت اجتماعی مجبور به تبعید به غرب شده اند. یکی از شاعران باوجدان بیدار، شاعر پرخروش کردستان مریم هوله است. اشعار او جریان سیال ذهنی عدالت خواه است Ú©Ù‡ با تصویرهای سریع Øسی Ùˆ صوتی خواننده را گلباران Ù…ÛŒ کنند. او در اشعارش بدرستی صÙتهای نامرسوم را برای اسمها بکار Ù…ÛŒ برد. در سنت ادبی Ùارسی باران رØمت Ùراوان بکار رÙته؛ ولی هوله "در خشم باران باش" شعری با ریتم سریع در ØاÙظه خواننده Ù…ÛŒ نشاند Ú©Ù‡ Ú†Ù†Ú¯ در وجدان انسانی Ùˆ Øساسیت اجتماعی خواننده Ù…ÛŒ کند:
رقص مردگان بین میهمانی بین قبرها
چقدر سر هدر می شود..
توی قبر بیدار Ù…ÛŒ شوم هر Ù„Øظه
کدامیک کمی کمتر ترسناک است؟! خواب یا بیداری؟
.. ملت غیور من
درد می کشد تبعید صبور من
می نالد دیوار از صدای رشد مردم در
خیابانها 109-112
یکی از شاعران زاده اÙغانستان در غرب راØله یار است. این کشور تاریخی با مردم شعر دوستش 100 سال است Ú©Ù‡ آب خوش از گلویشان پایین نرÙته. هنوز هم معلوم نیست Ú©ÛŒ به آرامش ملی دست یابند. در Øالی Ú©Ù‡ گرایش عمده در شعر ایرانیان سپید است؛ در اÙغانستان اوزان عروضی جنبه غالب در شعر را دارند. در این کتاب غزلی پراØساس از راØله یار آمده:
دردا و دریغا که لبی باز نکردی/ بانگی نزدی معرکه آغاز نکردی.
ای وای از آن مشت Ú©Ù‡ آزرد دهانت/ مشتی نزدی درب Ù‚Ùس باز نکردی.. ص 113
بررسی داستانهای این کتاب ارزنده نیاز به Ùرصتی دیگر دارد. ولی برای Øسن ختام سطری از ØاÙظ - Ú©Ù‡ بر پیشانی داستان تابستانی Ú©Ù‡ تو را Ú¯Ù… کردم از رضا بی شتاب امده- در اینجا آورده Ù…ÛŒ شود:
ساقی بیا که عشق، ندا می کند بلند.
کان کس Ú©Ù‡ Ú¯Ùت قصه ÛŒ ما، هم ز ما شنید.