Ùروغ Ùˆ غادة / لیلا کرد بچه
شاید برای پرداختن به شباهت ها Ùˆ تÙاوت های اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ ØŒ دلایلی از این دست Ú©Ù‡ هر دو شاعر هستند ØŒ معاصر هستند ØŒ Ùˆ زن هستند کاÙÛŒ باشد .
غادﺓ السّمان در مورد Ùروغ Ù…ÛŒ گوید : من ترجمه ÛŒ نمونه هایی ازاشعاراین شاعر Ø´Ú¯Ùت انگیزرا خوانده ام . نقاط اشتراک زیادی میان جهان من Ùˆ جهان او وجود دارد . اما یک Ùرق اساسی میان من Ùˆ اوست Ùˆ آن اینکه او بسیار Ø´Ùا٠است Ùˆ قدرت زیادی برای آشتی دارد در Øالیکه من بیشتر تمرّد دارم Ùˆ مایل به مقاومت هستم .Ù
Ùروغ Ùˆ غادﺓ / شباهت ها Ùˆ تÙاوت ها
لیلا کردبچه / کارشناس ارشد زبان Ùˆ ادبیات Ùارسی
شاید برای پرداختن به شباهت ها Ùˆ تÙاوت های اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ ØŒ دلایلی از این دست Ú©Ù‡ هر دو شاعر هستند ØŒ معاصر هستند ØŒ Ùˆ زن هستند کاÙÛŒ باشد . اما عناصر مشترک دیگری نیز در این میان وجود دارد Ú©Ù‡ مقایسه ÛŒ این دو شاعر را اجتناب ناپذیر Ù…ÛŒ کند Ø› اینکه هر دو زنانی هستند شرقی ØŒ Ùˆ در جوامعی سنتی بالیده اند Ú©Ù‡ همواره زن را مورد بی مهری قرار داده Ùˆ ارزش ها Ùˆ برخوردهای Ùرهنگی آن موقعیت اجتماعی زن را رقم زده ØŒ اینکه این دو زن نسبت به مسائل پیرامون خود بی تÙاوت نبوده Ùˆ اغلب در برابر کنش های یکسان واکنش های یکسان نشان داده اند ØŒ اینکه هر دو زنانی معترض بوده اند ØŒ اینکه در برابر عر٠جامعه ایستاده اند ØŒ Ùˆ مهم تر از همه اینکه هر دو در کار خود صدق عاطÙÙ‡ داشته اند عناصری هستند Ú©Ù‡ بررسی دقیق تر Ùˆ عمیق تر شباهت ها Ùˆ تÙاوت های اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ را اجتناب نا پذیر کرده است .
تطبیق ادبیات ملت های مختل٠اعم از تطبیق انواع ادبی ( نظیر مقایسه ÛŒ ادبیات Øماسی ایران Ùˆ چین ) ØŒ یا تطبیق آثار دو شاعر یا نویسنده ÛŒ خاص ( نظیر آنچه در این پژوهش Ù…ÛŒ خوانید ) ØŒ بیش از هر چیز Ù…ÛŒ تواند به یاÙتن نقاط مشترک اندیشه های بشر Ú©Ù…Ú© کند Ùˆ از سرچشمه های جریان های Ùکری Ùˆ هنری ادبیات ملت ها پرده بردارد Ø› وگرنه به صر٠اینکه بدانیم اندیشه ای خاص در گوشه ای از جهان توسط اندیشمندی به گونه ای Ù…Ø·Ø±Ø Ø´Ø¯Ù‡ Ùˆ در نقطه ای دیگر از دنیا توسط اندیشمند دیگری به گونه ای دیگر ØŒ Ú©Ù…Ú© چندانی به ادبیات نخواهد کرد Ø› Ùˆ تطبیق ادبیات Ùˆ ادبیات تطبیقی تنها در صورتی ارزنده خواهد بود Ú©Ù‡ ازاشتراکات Ùرهنگی پنهان در میان ملت ها پرده بردارد .
بررسی تطبیقی اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ ØŒ از این جهت اهمیت دارد Ú©Ù‡ بررسی اشعار دو زن شاعر از دو ملیت مختل٠است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ تواند در مرØله ÛŒ بعدی به بررسی تطبیقی شعر زنان ایران Ùˆ عرب ØŒ Ùˆ پس از آن ادبیات زنان ایران Ùˆ عرب ØŒ Ùˆ پس از آن تطبیق ادبیات ایران Ùˆ عرب ØŒ Ùˆ در مرØله ÛŒ نهایی به بررسی اشتراکات Ùرهنگی این دو قوم منجر شود .
غادﺓ السّمان شاعر Ùˆ نویسنده ای سوری است Ú©Ù‡ سنت ØŒ عشق ØŒ زن ØŒ تبعیض Ùˆ تعصب ستیزی ØŒ جنگ ØŒ وطن پرستی Ùˆ انسان دوستی از بن مایه های اصلی اشعار او ست . شعر او مانند شعر Ùروغ روشن Ùˆ ساده است ØŒ او نیز اØساسات Ùˆ عواطÙØ´ را ØµØ±ÛŒØ Ùˆ Ø´Ùا٠به تصویر Ù…ÛŒ کشد ØŒ به ارزش های انسانی اØترام Ù…ÛŒ گذارد Ùˆ مانند Ùروغ در برابر بایدها Ùˆ نبایدهایی Ú©Ù‡ ناعادلانه تصویب شده اند طغیان Ù…ÛŒ کند .
شاید بتوان موقعیت های مشابه اجتماعی را درایجاد شباهت های میان دو شاعر دخیل دانست . درگیری با سنت های دست Ùˆ پاگیر Ùˆ عر٠جامعه ØŒ واکنش های تقریبا یکسانی را در شعر Ùروغ Ùˆ غادﺓ ایجاد کرده Ú©Ù‡ در این پژوهش به آن Ù…ÛŒ پردازیم . از طرÙÛŒ در میان اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ اختلاÙاتی نیز دیده Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ عوامل ایجاد کننده ÛŒ آن را بررسی Ù…ÛŒ کنیم .
شباهت ها :
از اشتراکات میان اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ Ù…ÛŒ توان وجود نمادهای مشترک ØŒ اشاره به مسائل زندگی خصوصی ØŒ اشاره به تنهایی ØŒ کودکی ØŒ زن ØŒ جامعه ØŒ عشق ØŒ رهایی ØŒ شعر ØŒ گناه Ùˆ مرگ را ذکر کرد .
نمادهای مشترک :
نظیر سیب ØŒ باد ØŒ ستاره Ùˆ آینه ØŒ در شعر هر دو شاعر کارکردهای یکسانی دارند . سیب در شعر هر دو شاعر نماد گناه Ùˆ لذت Ùˆ وسوسه است Ùˆ هر دو در خلال استÙاده از نماد سیب به اسطوره ÛŒ آدم Ùˆ Øوا نظر داشته اند :
همه Ù…ÛŒ دانند / Ú©Ù‡ من Ùˆ تو از آن روزنه ÛŒ سرد عبوس / باغ را دیدیم / Ùˆ از آن شاخه ÛŒ بازیگر دور از دست / سیب را چیدیم ( Ùروغ : ÙØªØ Ø¨Ø§Øº )
آدم به سیبی دست یاÙت ØŒ / آنگاه از Ù‡Ùت آسمان ÙرواÙتاد برزمین (غادﺓ : دÙتر چهارم : 29 )
Ùˆ باد Ú©Ù‡ نماد عبور Ùˆ انتقال Ùˆ سÙر است در شعر هردو به معنی ویرانی به کار رÙته است :
در Ú©ÙˆÚ†Ù‡ باد Ù…ÛŒ آید / در Ú©ÙˆÚ†Ù‡ باد Ù…ÛŒ آید / این ابتدای ویرانی است / آن روز هم Ú©Ù‡ دست های تو ویران شدند باد Ù…ÛŒ آمد ( Ùروغ : ایمان بیاوریم )
اشعاری را / Ú©Ù‡ بر اوراق بادها Ù…ÛŒ نویسی ØŒ / برای من ( غادﺓ : دÙتر سوم :14 )
ستاره درشعرهردو نماد امید و خوشبختی و عشق است و گاهی در شعر غادﺓ نماد عشق به وطن :
ستاره های عزیز / ستاره های مقوایی عزیز / وقتی در آسمان دروغ وزیدن Ù…ÛŒ گیرد / دیگر چگونه Ù…ÛŒ شود به سوره های رسولان سرشکسته پناه آورد ØŸ (Ùروغ : ایمان بیاوریم )
اینکه یک خانه ما را در برگیرد / اما یک ستاره ما را در خود جاندهد / جدایی همین است (غادﺓ : دÙتر اول : 23 )
آینه نیز در شعر هر دو نماد ذهن و خاطرات است:
تمام روز در آیینه گریه Ù…ÛŒ کردم ( Ùروغ : وهم سبز)
Ùˆ چون در آیینه Ù…ÛŒ نگرم / در این پندارم / Ú©Ù‡ آیا این چشم هاست Ú©Ù‡ چهره ÛŒ آیینه را Ù…ÛŒ پوشاند / یا چهره ÛŒ من است ØŸ (غادﺓ : دÙتر اول : 45 )
پرداختن به مسائل زندگی خصوصی :
از دیگر شباهت های این دو شاعر بی پرده بیان کردن مسائل زندگی شخصی شان است . اصولاً صدق عاطÙÙ‡ یکی از مهمترین ویژگی های این دو شاعر است Ùˆ صدق عاطÙÙ‡ در Øقیقت بدین معناست Ú©Ù‡ آنچه شاعر در شعرش Ù…ÛŒ آورد تجربه ÛŒ خصوصی خود او باشد :
وای ترنم دلگیر چرخ خیاطی / Ùˆ ای جدال روز Ùˆ شب Ùرش ها Ùˆ جاروها (Ùروغ : وهم سبز )
امشب قرص های خواب آورم را نخوردم / تا مرگ به ناگاه مرا درنیابد (غادﺓ : دÙتر سوم : 27 )
تنهایی :
تنهایی به عنوان یکی از دستاوردهای منÙÛŒ زندگی مدرن بشر امروزی ØŒ از ویژگی های مشترک شعر این دو شاعر است . این تنهایی به معنای در جمع نبودن نیست Ø› بلکه مقصود از آن ØŒ درک نشدن توسط اطراÙیان است ØŒ زیرا زندگی ماشینی روابط انسانی را بر مبنای برخورد مناÙع تعیین Ù…ÛŒ کند . Ùˆ آن تنهایی Ú©Ù‡ Ùروغ Ùˆ غادﺓ از آن سخن Ù…ÛŒ گویند تنهایی مضاعÙÛŒ است Ú©Ù‡ زن شرقی با آن دست به گریبان است :
روی خط کج ومعوج سقÙ/چشم خودرا دیدم/چون رطیلی سنگین/خشک Ù…ÛŒ شددرکÙ،درزردی، درخÙقان/ داشتم با همه جنبش هایم/ مثل آبی راکد/ ته نشین Ù…ÛŒ شدم آرام آرام ( Ùروغ : دریاÙت )
Ùˆ چون با خود خلوت Ù…ÛŒ کنم / چشمانی اÙسون شده Ù…ÛŒ بینم / Ú©Ù‡ از سق٠به من خیره شده اند / Ùˆ مرا به دیده ÛŒ Øقارت Ùˆ استخÙا٠می نگرند ( غادﺓ : دÙتر اول : 19 )
کودکی :
کودکی و یاد روزهای خوش گذشته نیز از وجوه اشتراک شعر هر دو شاعر است :
ای Ù‡Ùت سالگی / ای Ù„Øظه ÛŒ Ø´Ú¯Ùت عزیمت / بعد از تو هرچه رÙت ØŒ در انبوهی از جنون Ùˆ جهالت رÙت ( Ùروغ : بعد از تو )
نمی دانم Ú©ÛŒ بر این ستاره دست یاÙتم / شاید در کودکی / آن را از روستایم با خود برداشتم ( غادﺓ : دÙتر سوم : 24 )
زن :
هم Ùروغ Ùˆ هم غادﺓ در شعرهایشان نماینده ÛŒ زنانی هستند Ú©Ù‡ در برابر قراردادهای دست Ùˆ پاگیر سنت ها Ùˆ عر٠جامعه عصیان کرده اند . همانطور Ú©Ù‡ در جامعه ÛŒ سنتی دهه ÛŒ سی ایران ظهور کلام عریان Ùروغ غیر منتظره بود ØŒ شعر عرب نیز چندان پذیرای بیان بی پروای اشعار غادﺓ نبود :
او خانه اش در آن سوی شهر است / او در میان خانه ÛŒ مصنوعیش / با ماهیان قرمز مصنوعیش / در پناه عشق همسر مصنوعیش / Ùˆ زیر شاخه های درختان سیب مصنوعی / آوازهای مصنوعی Ù…ÛŒ خواند / Ùˆ بچه های طبیعی Ù…ÛŒ سازد (Ùروغ : دلم برای باغچه Ù…ÛŒ سوزد )
من در جستجوی زنی هستم / چونان من ØŒ تنها Ùˆ دردناک / تا دست در دستش نهم ( غادﺓ : دÙتر دوم : 65 )
جامعه :
جامعه ÛŒ سوریه Ùˆ لبنان Ú©Ù‡ غادﺓ در آن زیسته با جامعه ÛŒ ایرانی Ú©Ù‡ Ùروغ را در خود پرورانده بود نه تنها تÙاوت چندانی ندارد،بلکه سنت های مشترک بسیاری درهردوجامعه Ù…ÛŒ توان یاÙت . به ویژه اینکه در هر دو جامعه ØŒ زن جایگاهی مشابه دارد :
Ùˆ این جهان به لانه ÛŒ ماران مانند است / Ùˆ این جهان پر از صدای Øرکت پاهای مردمی است / Ú©Ù‡ همچنان Ú©Ù‡ تو را Ù…ÛŒ بوسند / در ذهن خود طناب دار تو را Ù…ÛŒ باÙند ( Ùروغ : ایمان بیاوریم )
به تبرها خیره Ù…ÛŒ شوم / در Øالی Ú©Ù‡ بر گردنم راه Ù…ÛŒ روند / یاران دیروزم را ندا Ù…ÛŒ دهم / Ùˆ با بیم گردنم را جست Ùˆ جو Ù…ÛŒ کنم / زیرا در کابوس من / دست های همین یاران است / Ú©Ù‡ تبر را برداشته است ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 84 )
انتقادهای تند اجتماعی Ú©Ù‡ در اشعار Ùروغ با زبان طنز Ùˆ ریشخند در شعرهای « به علی Ú¯Ùت مادرش روزی » Ùˆ « ای مرز پرگهر » دیده Ù…ÛŒ شود ØŒ در جای جای اشعار غادﺓ گنجانده شده است ØŒ به گونه ای Ú©Ù‡ جدا کردن Ùˆ نام بردن اشعار اجتماعی او کار بیهوده ای به نظر Ù…ÛŒ رسد .
اصولاً سرکشی این دو شاعر در برابر قوانین تØمیلی اجتماع از خصوصیات بارز آن هاست :
من دلم Ù…ÛŒ خواهد / Ú©Ù‡ به طغیانی تسلیم شوم / من دلم Ù…ÛŒ خواهد / Ú©Ù‡ ببارم از آن ابر بزرگ / من دلم Ù…ÛŒ خواهد / Ú©Ù‡ بگویم نه نه نه نه ( Ùروغ : در غروبی ابدی )
من در جایگاه انکار ایستاده ام / در برابر کاسه ریگ های دوردست / میان «عدن» Ùˆ «طنجه» / اعلان Ù…ÛŒ کنم : «نه» ! ( غادﺓ : دÙتر اول :29 )
عشق :
Ùروغ Ùˆ غادﺓ ØŒ هر دو از طبیعت جامعه شان آگاهند ØŒ با این وجود صراØت بیان را برگزیده اند :
گوئی Ú©Ù‡ تاتاری / در انتهای چشمانش / پیوسته در کمین سواریست / گوئی Ú©Ù‡ بربری / در برق پر طراوت دندانهایش / مجذوب خون گرم شکاریست ( Ùروغ : معشوق من )
دوست Ù…ÛŒ دارم آزار دادن معصومت را Ú©Ù‡ بر من روا Ù…ÛŒ داری / Ùˆ دندان های نیشت را / Ú©Ù‡ زشتی مکیدن خونم را / ادراک نمی کند ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 26 )
در شعر Ùروغ Ùˆ غادﺓ ØŒ عشق با تمنیات جسمانی همراه است Ùˆ خبری از عشق وهم آلود Ùˆ اثیری نیست :
دیدم Ú©Ù‡ در وزیدن دستانش / جسمیت وجودم / تØلیل Ù…ÛŒ رود ( Ùروغ : وصل )
در میانه ÛŒ آتشدان تب / دیدم Ú©Ù‡ جنون من با آتش تو مشتعل است ( غادﺓ : دÙتر اول : 44 )
نیز عشق هر دو با هاله ای از Ùنا Ùˆ نیستی همراه است :
زندگی شایدآن Ù„Øظه ÛŒ مسدودیست/Ú©Ù‡ نگاه من درنی Ù†ÛŒ چشمان توخودراویران Ù…ÛŒ سازد( Ùروغ : تولدی دیگر )
عشق ما درختی است اÙسانه ای Ú©Ù‡ نمی بالد مگر ØŒ / در خاک آتشÙشانی در مرزهای دور / در میان هجران Ùˆ وصال Ùˆ خاطره Ùˆ نسیان ( غادﺓ : دÙتر دوم : ص 46 )
این دو شاعر در زمینه ی تمرّد از عشق نیز شباهت های بسیار دارند :
Ù†Ú¯Ù‡ دگر به سوی من Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ Ú©Ù†ÛŒ ØŸ / Ú†Ùˆ در بر رقیب من نشسته ای ( Ùروغ : قهر )
خویشتنداری کردم / در Øالیکه جامه ÛŒ هذیان پوشیده بودم / در برابر ماهواره ها / Ùˆ وهم Øضور تو / Ùˆ تو در این میان / به چیدن سر زنی دیگر مشغول بودی ( غادﺓ : دÙتر اول : 44 )
رهایی :
شعر « راز من » Ùروغ Ùˆ « عشق تو گلوله ای خیس است » غادﺓ ØŒ شباهت هایی در مضمون Ùˆ Ù…Ùهوم دارند Ùˆ در پایان هر دو شاعر به رستگاری Ùˆ خودآگاهی Ù…ÛŒ رسند . در این شعر، Ùروغ با رهایی از ازدواجی Ú©Ù‡ برای شاعر چیزی جز بردگی Ùˆ اسارت نبوده مواجهیم Ùˆ در شعر غادﺓ ØŒ رهایی از عشقی آرمانی Ú©Ù‡ دربرابرمشکلات بزرگ ØŒ Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ Ú©ÙˆÚ†Ú© تر Ù…ÛŒ شود .
شعر :
علاقه ÛŒ بی Øد Ùˆ Øصر هر دو شاعر به شعر از دیگر اشتراکات آن دو است . به گونه ای Ú©Ù‡ Ùروغ Øتی میان شعر Ùˆ زندگی زناشویی Ùˆ همسر Ùˆ Ùرزندش شعر را برگزید Ùˆ علاقه ÛŒ Ù…Ùرط غادﺓ به شعر نیز در اغلب اشعارش به ویژه درمجموعه ÛŒ « زنی در میان دوات » آشکار است:
نیمه شب جوشید خون شعر در رگ های سرد من ( Ùروغ : تشنه )
گوئی من پیوند زناشویی ام را بر دوات بسته ام / Ùˆ شهودم ØŒ ورق هایم بودند ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 13 )
گناه :
مضمون پردازی های هردوشاعردرزمینه ÛŒ Ùطری بودن گناه درسرشت انسان مشابه است:
تنها تو Ø¢Ú¯Ù‡ÛŒ Ùˆ تو Ù…ÛŒ دانی / اسرار آن خطای نخستین را ( Ùروغ : در برابر خدا )
آدم به سیبی دست یاÙت / آن گاه از Ù‡Ùت آسمان Ùرو اÙتاد بر زمین ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 13 )
مرگ :
هر دو شاعر در رابطه با مرگ خود شعر سروده اند ØŒ Ùˆ Øال آنکه در شعر هر دو در کنار مرگ ØŒ عشق Ùˆ زندگی نیز در تمام مظاهر هستی جریان دارد :
بعد من ناگه به یکسو Ù…ÛŒ روند / پرده های تیره ÛŒ دنیای من / چشم های ناشناسی Ù…ÛŒ خزند/ روی کاغذها Ùˆ دÙترهای من ( Ùروغ : بعد ها )
آن گاه Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ میرم / درون این ورق را خوب جستجو Ú©Ù† / به غرÙÙ‡ ÛŒ کلماتم برو / تا مرا در میان سطرها بیابی ( غادﺓ : دÙتر سوم 71 )
تÙاوت ها :
علیرغم زن بودن Ùˆ شرقی بودن هر دو شاعر ØŒ Ùˆ علیرغم بالیدن در بستر جوامعی Ú©Ù‡ شباهت های بسیار به هم دارند ØŒ تÙاوت هایی میان اشعار هر دو شاعر Ù…ÛŒ بینیم Ú©Ù‡ عبارتند از تÙاوت در به کارگیری برخی نمادها ØŒ نوع نگرش به دنیا Ùˆ متعاقباً Øضور عناصری چون جنگ ØŒ غربت ØŒ وطن ØŒ وشهادت در اشعارشان Ùˆ اشاره به برخی مسائل زندگی شخصی .
نمادهای متÙاوت :
در شعر غادﺓ پرندگانی Ù…ÛŒ بینیم چون خروس ( نماد آزادی Ùˆ رهایی Ùˆ ØµØ¨Ø Ø±ÙˆØ´Ù† ) :
خروس در نیمه شب بانگ Ù…ÛŒ زند ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 73 )
و جغد ( که نماد خرد و دانایی است ) :
رÙیقم ØŒ جغد / امیر پروازهای شبانه Ùˆ دهشت Ùˆ راز،/ چون تو را به یاد Ù…ÛŒ آورم/ پرتو آخرین ØÙره Ù…ÛŒ درخشد ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 17 )
اما در شعر Ùروغ ØŒ کبوتر Ùˆ گنجشک Ùˆ کلاغ Ú©Ù‡ نمادهایی دیگرند جای این پرندگان را گرÙته اند .
همینطور است « الÙبا » Ú©Ù‡ در شعر غادﺓ نماد خرد Ùˆ دانش است Ùˆ در شعر Ùروغ چنین نیست .
یأس Ùˆ اÙسردگی :
از دیگر Ùصل ممیزهای شعر این دو شاعر است . اÙسردگی ØŒ Ùˆ بدبینی به Øال Ùˆ آینده Ùˆ جستن آرامش Ùˆ خوشبختی در روزهای خوش کودکی از مختصات شعر Ùروغ است Ú©Ù‡ در شعر غادﺓ به این شدت دیده نمی شود . در مجموع ØŒ غادﺓ زندگی بهتری دارد Ùˆ Øال را بر گذشته ØªØ±Ø¬ÛŒØ Ù…ÛŒ دهد Ùˆ به آینده امیدوارتر است :
صدای باد Ù…ÛŒ آید / صدای باد Ù…ÛŒ آید ØŒ ای Ù‡Ùت سالگی / . . . / ما هرچه را Ú©Ù‡ باید از دست داده باشیم / از دست داده ایم / ما بی چراغ به راه اÙتادیم ( Ùروغ : بعدازتو )
بسآمد لغات یأس آور نیزدراشعارÙروغ بسیار بالاست؛ لغاتی نظیرمنÙور/مأیوس/متروک/ بیهودگی Ùˆ . . .
یأس Ùˆ اÙسردگی Ú©Ù‡ بر کلیّت Ùضای ذهنی Ùروغ سایه انداخته درشعرغادﺓ جز درØس غربت Ùˆ تنهایی بازتابی نیاÙته ØŒ او از تنهایی در کشوری بیگانه Ù…ÛŒ نالد Ùˆ با اینØال امید بازگشت به بیروت را در سر دارد :
هرگز روزی شادی مرا درنخواهی یاÙت / هنگامی Ú©Ù‡ به سوی تو باز Ù…ÛŒ گردم / Ùˆ به بیروت . . . ( غادﺓ : دÙتر چهارم : 90 )
در Øسرت زندگی آرام بودن
داشتن یک زندگی معمولی Ùˆ Øسرت داشتن دوران آرام زناشویی ازمسائلی است Ú©Ù‡ در شعر Ùروغ هست Ùˆ در اشعار غادﺓ نشانی از آن نمی بینیم :
من به یک خانه Ù…ÛŒ اندیشم / با Ù†Ùس های پیچک هایش ØŒ رخوتناک ØŒ/ باچراغانش روشن ØŒ همچون Ù†ÛŒ Ù†ÛŒ چشم / با شبانش متÙکر ØŒ تنبل ØŒ بی تشویش / Ùˆ به نوزادی بی لبخندی نامØدود ( Ùروغ : در غروبی ابدی )
ازدواج :
پرداختن به ازدواج Ùˆ مسائل پیرامون آن نظیر مضمون شب عروسی ØŒ عشق مادرانه ØŒ طلاق Ùˆ جدایی Ú©Ù‡ در جای جای اشعار Ùروغ دیده Ù…ÛŒ شود در شعر غادﺓ نمود بارزی ندارد .
در رابطه با مضمون شب عروسی قسمتی از شعر «ایمان بیاوریم » بسیار قابل توجه است :
انگار مادرم گریسته بود آن شب / آن شب Ú©Ù‡ من به درد رسیدم Ùˆ نطÙÙ‡ Ø´Ú©Ù„ گرÙت / آن شب Ú©Ù‡ من عروس خوشه های اقاقی شدم ( Ùروغ : ایمان بیاوریم )
و در رابطه با طلاق و جدایی :
دانم اکنون ازآن خانه ÛŒ دور/ شادی زندگی پرگرÙته/ دانم اکنون Ú©Ù‡ Ø·ÙÙ„ÛŒ به زاری/ ماتم ازهجر مادرگرÙته ( Ùروغ : خانه متروک )
Ùˆ نیز در رابطه با بیان اØساسات مادرانه Ù…ÛŒ توان به شعر « دیو شب » اشاره کرد .
جنگ :
پرداختن به جنگ Ùˆ مسائل آن از بن مایه هایی است Ú©Ù‡ در شعر غادﺓ دیده Ù…ÛŒ شود اما در شعر Ùروغ اثری از آن نمی بینیم .
Ù…ÛŒ روی نان بخری / چون باز Ù…ÛŒ گردی / دندان هایت را Ú¯Ù… کرده ای ( غادﺓ : دÙتر اول : 17 )
غربت :
غربت ناشی از جنگ Ùˆ آوارگی Ùˆ مهاجرت به سرزمینی بیگانه نیزازدرون مایه های اصلی شعر غادﺓ است Ú©Ù‡ در شعر Ùروغ مشاهده نمی شود :
به دوستم خواهم اندیشید / با دست های سنگ شده / بر گذرنامه ها Ùˆ اوراق اقامت Ùˆ پروانه ÛŒ کار / Ú©Ù‡ در صدایش آهنگ های جاز نوØÙ‡ سرایی Ù…ÛŒ کنند ( غادﺓ : دÙتر سوم : 27 )
وطن / وطن پرستی :
مضامین وطن Ùˆ وطن پرستی نیز از بن مایه هایی است Ú©Ù‡ شعر غادﺓ در خود دارد Ùˆ در شعر Ùروغ نیست :
ای وطن / پیش از مرگ دقایق / مرا در آغوشت آرام Ú©Ù† ( غادﺓ : دÙتر دوم : 36 )
شهادت :
تم شهادت Ú©Ù‡ در اشعار غادﺓ آبستن انقلاب Ùˆ خشم است نیز از مضامینی است Ú©Ù‡ در شعر Ùروغ دیده نمی شود :
هرگز به اعلامیه ای بر دیوار بدل نخواهم شد / تا ابلهان با شهادت ما / در بازار بورس وطن پرستی تجارت کنند ( غادﺓ : دÙتر دوم : 87 )
همینطور است اشاره به اسطوره های عربی Ùˆ اسامی اÙراد مشهور عرب Ú©Ù‡ در شعر غادﺓ وجود دارد Ùˆ اشاره به Ùرهنگ عامه Ùˆ داستان های ایرانی Ú©Ù‡ در شعر Ùروغ Ù…ÛŒ بینیم ØŒ Ú©Ù‡ چون جزو بدیهیات شاعران بومی هر سرزمینی است شاید صØÛŒØ Ù†Ø¨Ø§Ø´Ø¯ Ú©Ù‡ به عنوان وجوه تمایز شعر این دو شاعر به آن بپردازیم .
همانطور Ú©Ù‡ بررسی ها نشان Ù…ÛŒ دهد تÙاوت های میان اشعار Ùروغ Ùˆ غادﺓ ناشی از دو مقوله ÛŒ عرضی است Ùˆ نه ذاتی . چرا Ú©Ù‡ هر دو شاعر در ذات خود بسیار به هم شباهت دارند . هر دو تصویر زمان Ùˆ مکانی هستند Ú©Ù‡ در آن زیسته اند ØŒ اما با چهره ای معترض Ú©Ù‡ نسبت به هیچ یک از مسائل پیرامون خود نمی توانند بی تÙاوت باشند ØŒ وهمین بی تÙاوت نبودن نسبت به جهان بزرگترین Ùˆ مهمترین Ùˆ جه تشابه دو شاعر است .
اما دو مقوله ÛŒ عرضی Ú©Ù‡ موجب تÙاوت هایی در شعر غادﺓ Ùˆ Ùروغ شده اند مسأله ÛŒ جنگ Ùˆ زندگی خانوادگی آن دو است . اینکه بازتاب جنگ را در شعر Ùروغ نمی بینیم تنها یک دلیل دارد Ùˆ آن این است Ú©Ù‡ شاعر در دورانی بدون جنگ Ùˆ خونریزی زندگی کرده Ùˆ Øال آنکه غادﺓ در Ùضایی جنگ زده Ùˆ آسیب دیده زندگی Ù…ÛŒ کرده Ùˆ نمی توان منکر تاثیرگذاری Ùضای پیرامون شاعر بر شعر او بود .
Ùˆ اما مساله ÛŒ خانوادگی Ø› Ùˆ اینکه چرا مسائل مربوط به خانواده ( پدر ØŒ مادر ØŒ خواهر ØŒ برادر ) Ùˆ مسائل مربوط به زندگی زناشویی Ùˆ پیامدهای آن اینقدر در شعر Ùروغ پررنگ است Ùˆ در شعر غادﺓ کمرنگ ØŒ مسأله ای قابل تأمل است . Øقیقت امر این است Ú©Ù‡ زندگی غادﺓ برخلا٠زندگی Ùروغ ØŒ ظاهراً برخوردار از خوشبختی است ØŒ در خانواده ای تØصیل کرده Ùˆ Ùرهنگی تربیت شده Ùˆ رشد کرده Ùˆ در خارج از کشور در Ù…Øیطی متمدن به درجات عالی تØصیلی دست یاÙته . در زندگی زناشویی نیز همسرش از طبقه ÛŒ Ùرهیخته ÛŒ جامعه بوده . در نتیجه کانون خانوادگی غادﺓ از کودکی تا کنون ØŒ Ú†Ù‡ در خانه ÛŒ پدر Ùˆ Ú†Ù‡ در خانه ÛŒ همسر، کانونی گرم Ùˆ امن بوده ( مدنی 1385 : 185 ). اما Ùروغ از تمام این موهبت ها Ù…Øروم بوده . در خانواده ای دیکتاتور مآب بزرگ شده ØŒ همسرش - علیرغم اØترامی Ú©Ù‡ برای مرØوم پرویز شاپور قائلم - به هر Øال به گونه ای نبوده Ú©Ù‡ بتواند زندگی زناشویی پایداری را برای Ùروغ به ارمغان بیاورد Ùˆ ازدواج شان در نهایت به جدایی منجر شد Ùˆ Øتی از ملاقات تنها پسرش نیز Ù…Øروم ماند . همین زندگی ناÙرجام Ùˆ ناکام لطمه های بسیاری به Ø±ÙˆØ Øساس Ùروغ وارد کرد Ùˆ در مجموع تاثیری روی اشعارش گذاشت Ú©Ù‡ نه تنها در شعر غادﺓ نمی بینیم ØŒ بلکه در شعر شاعران زن دیگر نیز به ندرت قابل مشاهده است .
ـــــــــــــــــــــــــــــ
٠غمنامه ای برای یاسمن ها / صÙØÙ‡ ÛŒ 24
منابع و مآخذ
السّمان ØŒ غادﺓ . 1378 . Ú†2 . دربندکردن رنگین کمان . ترجمه ÛŒ عبدالØسین Ùرزاد . تهران : چشمه .
------------- . 1377 . غمنامه ای برای یاسمن ها . ترجمه ÛŒ عبدالØسین Ùرزاد . تهران : چشمه .
------------- . 1380 . زنی در میان دوات . ترجمه ÛŒ عبدالØسین Ùرزاد . تهران : چشمه .
------------- . 1383 . ابدیت ØŒ Ù„Øظه ÛŒ عشق . ترجمه ÛŒ عبدالØسن Ùرزاد . تهران : چشمه .
Ùرخ زاد ØŒ Ùروغ . 1372 . دیوان شعر . تهران : نگاه .
مدنی ، نسرین . 1385 . در کوچه های خاکی معصومیت . تهران : چشمه .
ساسان شهبازی نوشت