هایدگر، نازیسم ، پست مدرنیسم
این مقاله در Ù‡Ùته نامه "صدا" (تهران بتاریخ 12 مهر 1393) منشر شده است.
یدالله موقن
هایدگر، نازیسم ، پست مدرنیسم
ترجمه Ùرانسوی ( 1987) کتاب ویکتور Ùاریاس "هایدگر Ùˆ نازیسم" (1) جنجال عظیمی در Ùرانسه به پا کرد. به دنبال کتاب Ùاریاس کتاب های زیادی منتشر شده¬اند. از جمله این کتاب ها کتاب"مارتین هایدگر وناسیونال سوسیالیسم"(2 ) است. در کتاب اخیر می¬خوانیم Ú©Ù‡ هایدگر انقلاب نازی ها در آلمان را آغاز جدیدی می¬دانسته Ú©Ù‡ شاید به قول خودش سنت دوهزار پانصد ساله "متاÙیزیک" غرب را واژگون کند Ùˆ به جایش ÙلسÙÙ‡ او جایگزین شود. در این باره هایدگر در سمینارهایش Ù…ÛŒ Ú¯Ùته است Ú©Ù‡ علم پایه Ùˆ اساسی ندارد. قرون وسطای تازه ای آغاز شده است.
Ø´Ú¯Ùتی آور است Ú©Ù‡ Ùاشیست ها در هر جا Ùˆ در هر زمان Ú©Ù‡ به قدرت Ù…ÛŒ رسند Ù…ÛŒ خواهند قرون وسطای تازه ای ایجاد کنند.اما برتراندراسل Øکومت بلشویک ها در روسیه را قرون وسطای جدیدی Ù…ÛŒ دانست Ú©Ù‡ Øزب کمونیست نقش کلیسای کاتولیک Ùˆ دبیر Ú©Ù„ Øزب نقش پاپ Ùˆ کتاب های مارکس وانگلس Ùˆ لنین نقش کتاب مقدس را داشتند.
ولی منظور هایدگر از این Ú©Ù‡ علم پایه Ùˆ اساسی ندارد چیست؟ اگر این طور بود Ú©Ù‡ هایدگر مدعی است. کارخانه های برق نمی بایستی کار کنند، هواپیماها نمی بایستی از زمین بلند شوند Ùˆ پرواز کنند Ùˆ به مقصد برسند. راکتورهای اتمی نمی بایستی کار کنند. زیرا همه اینها بر پایه تئوری های علمی کار Ù…ÛŒ کنند. اگر علم بی پایه است پس چگونه بشر به کره ماه Ù…ÛŒ رود Ùˆ بر Ù…ÛŒ گردد Ùˆ چگونه سÙینه هایش بر کره مریخ سالم Ùرود Ù…ÛŒ آیند Ùˆ دست به اکتشاÙات علمی Ù…ÛŒ زنند؟ هایدگر مدعی بود Ú©Ù‡ کسانی Ú©Ù‡ کار علمی Ù…ÛŒ کنند مانند انیشتاین Ùˆ بوهر Ùˆ نیوتن Ùˆ داروین کارگر یا عمله اند. ولی کسانی Ú©Ù‡ مثل هایدگر ÙلسÙÙ‡ باÙÛŒ Ù…ÛŒ کنند ارباب Ùˆ خدایگان اند. بعضی از منتقدان Ùرانسوی هایدگر می¬گویند Ú©Ù‡ علت استقبال استادان ÙلسÙÙ‡ در Ùرانسه از ÙلسÙÙ‡ هایدگر این است Ú©Ù‡ آنان دچار این توهم خود بزرگ بینیانه Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ برتر از دانشمندان اند. آنان خدایگان اند Ùˆ دانشمندان عمله Ùˆ کارگر.
ماکس موللر در مصاØبه اش Ú©Ù‡ در کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" چاپ شده Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ هایدگر به برادری Ùˆ برابری انسان ها اعتقادی نداشت Ùˆ دشمن لیبرالیسم Ùˆ دموکراسی بود. ولی اهمیت زیادی به کار Ùˆ کارگر Ù…ÛŒ داد. (3) نازی ها نژاد آلمانی را نژاد پرولتاریایی Ù…ÛŒ نامیدند. آرزوی هایدگر این بود Ú©Ù‡ او در جنبش نازیسم همان مقامی را به دست آورد Ú©Ù‡ مارکس در جنبش کمونیسم داشت.
در مقدمه کتاب"مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" هاریس کارزتن Ù…ÛŒ گوید: "انتظار هایدگر یک انقلاب روØانی شبه- دینی، بسیار رادیکال تر از آنچه نازی ها درنظر داشتند، بود." ( 4) هایدگر انسان را موجودی مذهبی Ù…ÛŒ دانست . او به پیروی از نیچه معتقد بود خدای مسیØیت "مرده است" پس باید منتظر "ظهورخدا یا خدایان دیگری بود تا ما را نجات دهند" او مطلب اخیر را در مصاØبه اش با مجله شپیگل Ù…ÛŒ گوید . این مصاØبه طبق قراری Ú©Ù‡ هایدگر با آن مجله گذاشته بود پس از مرگش منتشر شد. او اعتقاد داشت Ú©Ù‡ چون جنبش نازیسم بر اثر شکست در جنگ جهانی دوم از میان رÙت باید منتظر ظهور خدای دیگری بود تا عصر اساطیری تازه ای آغاز شود Ùˆ بساط علم Ùˆ ÙلسÙÙ‡ را یا به قول خودش "متاÙیزیک " رادر هم بپیچد. ( البته این مطلب را در پرانتز بگوییم Ú©Ù‡ جمله مشهور نیچه "خدا مرده است " از او نیست . این موضوع را نخستین بارژان پل ریشتر در قطعه ای با عنوان " سخن Ù…Ø³ÛŒØ Ø§Ø² کائنات Ú©Ù‡ خدایی نیست" (1796) اعلام Ù…ÛŒ کند. این قطعه بازگویی یک رویاست. رویای ژان پل ریشتر Ú©Ù‡ رویای " مرگ خدا ست".)
هانس گئورگ گادامر هم مقاله ای در کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" دارد با عنوان " سطØÛŒ نگری Ùˆ نادانی : در باره انتشار کتاب ویکتور Ùاریاس"
( صÙØات 141-141-).او مقاله خود را چنین آغاز Ù…ÛŒ کند : "Øساسیتی Ú©Ù‡ کتاب ویکتور Ùاریاس در باره هایدگر Ùˆ نازیسم در Ùرانسه بر انگیخته Øیرت آور است. گرچه Ùرانسویان آثار این متÙکر بزرگ( یعنی هایدگر) را غالبا با اØترام Ù…ÛŒ خوانند.ولی این Øساسیت نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ دانش Ùرانسویان در باره رایش سوم چقدر Ú©Ù… است. در این Ùقدان آگاهی ( از نازی بودن هایدگر ) ممکن است ستایشگرانش نقش داشته اند. زیرا آنان با بی اهمیت نشان دادن این موضوع Ùˆ دÙاع از هایدگر با این استدلال Ú©Ù‡ او پس از یک سال بر اثر تجربیات نومیده کننده اش در مقام رئیس دانشگاه ( Ùرایبورگ) با ناسیونال سوسیالیسم "قطع" رابطه کرد.(...) بسیاری کسان در آلمان از این Ú©Ù‡ هایدگر با Øزب ناسیونال سوسیالیسم قطع رابطه نکرده است Ø´Ú¯Ùت زده نمی شوند. (...) گاهی اوقات مداÙعان هایدگر در ستایش از این متÙکر بزرگ خود را با این استدلال راضی Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ خطای سیاسی او با ÙلسÙÙ‡ اش هیچ ارتباطی ندارد. ولی آنان در نمی یابند Ú©Ù‡ چنین دÙاعی از هایدگرچه توهین بزرگی به این متÙکر مهم است."
گادامر Ú©Ù‡ دانشجوی هایدگر Ùˆ خودش هم نازی بوده است علنا Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùˆ پیوستن او به Øزب نازی ارتباط وجود دارد Ùˆ هر کس این ارتباط را منکر شود به هایدگر توهین بزرگی کرده است!
از جمله مقاله های کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" معرÙÛŒ Ùˆ نقدی است Ú©Ù‡ هوگو اوت بر کتاب Ùاریاس: "هایدگر Ùˆ نازیسم" نوشته است. هوگو اوت استاد تاریخ اقتصادی در دانشگاه Ùرایبورگ بوده است؛ همان دانشگاهی Ú©Ù‡ هایدگر در سال 1933 در زمان هیتلر ریاستش را بر عهده گرÙت. او با استÙاده از آرشیو دانشگاه Ùرایبورگ Ùˆ دیگر اسناد کتابی نوشته با عنوان : "هایدگر" با زیر عنوان "یک زندگینامه سیاسی". این کتاب جزو کتاب های معتبر Ùˆ مشهور درباره زندگی سیاسی مارتین هایدگر است. اما کتاب اوت زندگینامه کامل هایدگر نیست. مثلا از رشد Ùˆ بالندگی اندیشه هایدگر Ùˆ مطالعات او گزارشی نمی دهد Ùˆ به ØªÙˆØ¶ÛŒØ ÙلسÙÙ‡ او نیز نمی پردازد. این موضوع نیز مورد بØØ« قرار نمی گیرد Ú©Ù‡ آیا ارتباطی میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر با Ùعالیت سیاسی او وجود دارد یا نه . اوت Ù…ÛŒ گوید بØØ« درباره این موضوع کار Ùیلسو٠است نه او. پژوهش اوت ارتباط Ùزاینده هایدگر با نازیسم را نشان Ù…ÛŒ دهد. اوت Ùعالیت های هایدگر را در دوران ریاستش بر دانشگاه Ùرایبورگ به تÙصیل Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دهد. سخنرانی هایدگر به مناسبت برگزیده شدنش به مقام ریاست دانشگاه Ùرایبورگ را بررسی Ù…ÛŒ کند. کوشش هایدگر برای انطباق دادن دانشگاه های آلمان با نازیسم را Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دهد. ازرÙتار یهود ستیزانه او با استادش ادموند هوسرل Ùˆ دیگر استادان یهودی سخن Ù…ÛŒ گوید. اوت بر پایه اسناد Ùˆ مدارک نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ نازی بودن هایدگر با استعÙای او از ریاست دانشگاه Ùرایبورگ خاتمه نمی¬یابد Ùˆ او همچنان به هیتلر Ùˆ Øزب نازی ÙˆÙادار Ù…ÛŒ ماند.هایدگر یازده سال، یعنی تقریبا همیشه ،عضو Øزب نازی بوده است. هایدگر از"عظمت Ùˆ Øقیقت درونی جنبش نازیسم " سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت. من هر وقت Ùیلمی در باره جنایات نازی ها را Ù…ÛŒ بینم از رعب Ùˆ ÙˆØشتی Ú©Ù‡ نازی ها ایجاد کرده بودند هراسان Ù…ÛŒ شوم Ùˆ به یاد این جمله هایدگر Ù…ÛŒ اÙتم Ùˆ از خودم Ù…ÛŒ پرسم "عظمت Ùˆ Øقیقت درونی جنبش نازیسم " Ú©Ù‡ هایدگر از آن سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت همین است؟
اوت مدعی است Ú©Ù‡ هایدگر تلاش Ù…ÛŒ کرد، البته تلاشی ناموÙÙ‚ØŒ تا رهبری Ùکری جنبش نازیسم را به دست آورد. اوت علاوه بر ارتباط هایدگر با نازیسم، رابطه او با کاتولیسیسم را هم بررسی Ù…ÛŒ کند.
هایدگر در خانواده ای کاتولیک به دنیا آمد. مادرش کاتولیک متعصبی بود Ùˆ هایدگر وابستگی شدیدی به مادرش داشت Ùˆ عکس مادرش همیشه روی میزش بود. هایدگر بر اثر Ú©Ù…Ú© های مالی نهادهای کاتولیک موÙÙ‚ به تØصیل شد Ùˆ ابتدا قرار بود Ú©Ù‡ کشیش شود. هایدگر در سالهای 17-1916 از آیین کاتولیک دست کشید؛ اما همچنان Ú©Ù‡ اوت تأکید Ù…ÛŒ کند رابطه هایدگر با آیین کاتولیک متغیر است. البته همسر هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ اعتقاد دینی هایدگر میان کاتولیسیسم Ùˆ پروتستانتیسم در نوسان بود. گاهی اوقات پروتستان بود Ùˆ گاهی اوقات کاتولیک. اما هایدگر سرانجام با آیین کاتولیکی دÙÙ† شد نه پروتستانی. اوت این دمدمی مزاجی را در کتاب "هستی Ùˆ زمان" نیز تشخیص Ù…ÛŒ دهد. هایدگر در آنجا بر سکولاستیسیم Ù…ÛŒ شورد؛ در Øالی Ú©Ù‡ اندیشه اش عمیقا در سکولاستیسیم ریشه دارد. دلمشغولی او با دین به همان اندازه ارتباطش با نازیسم بخش جدایی ناپذیر ÙلسÙÙ‡ اوست. اوت درباره بازجویی کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ از هایدگر سخن Ù…ÛŒ گوید. هایدگر Ø·ÛŒ بازجویی دچار تشنج عصبی Ù…ÛŒ شود Ùˆ در بیمارستان بستری Ù…ÛŒ گردد.
کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ Ùˆ خود هایدگر از کارل یاسپرس درخواست Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ نظرش را درباره صلاØیت هایدگر برای تدریس در دانشگاه اعلام کند. یاسپرس به تاریخ 22 دسامبر 1945 Ø·ÛŒ نامه ای به کمیسیون " نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ ØÚ©Ù… شدید اللØÙ† خود را اعلام Ù…ÛŒ کند. یاسپرس Ù…ÛŒ نویسد Ú©Ù‡ هایدگر باید پاسخگوی اعمالش در دوران Øاکمیت نازیسم باشد. چون او یکی از معدود استادان دانشگاه بود Ú©Ù‡ به طور Ùعال Ú©Ù…Ú© کرد تا "ناسیونال سوسیالیسم در وضعیت تهاجمی قرار گیرد". هایدگر باید از گرÙتن مقام دانشگاهی Ùˆ تدریس در دانشگاه منع شود. اما "Øقوقی به او پرداخت شود" تا بتواند مطالعات ÙلسÙÛŒ خود را دنبال کند. البته Ù…ÛŒ شود در این ØÚ©Ù… بعدا تجدید نظر کرد یعنی وقتی Ú©Ù‡ شخصیت هایدگر Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø´Ø¯Ù‡ باشد Ùˆ وضع سیاسی Ùˆ دانشگاهی در آلمان تثبیت. اما در این زمان Ú©Ù‡ " آموزش نسل جوان باید با نهایت مسئولیت Ùˆ مراقبت انجام شود" اجازه تدریس تمام وقت به هایدگر ØµÙ„Ø§Ø Ù†ÛŒØ³Øª.
"شیوه تÙکر هایدگر، به نظر من غیرآزاد، مستبدانه Ùˆ ارتباط ناپذیر است، از اینرو در این زمان تأثیر بسیار مخربی بر دانشجویان خواهد گذاشت. به نظر من شیوه اندیشه مهم تر است تا Ù…Øتوای واقعی داوری های سیاسی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان پرخاشگرهایش را به آسانی از جهات دیگر به چالش کشید. تا هنگامی Ú©Ù‡ زایش واقعی دیگری در هایدگر صورت نگرÙته باشد Ùˆ تا وقتی Ú©Ù‡ این زایش دوباره در او دیده نشود Ú©Ù‡ کار Ù…ÛŒ کند، به نظر من کاملا اشتباه است Ú©Ù‡ چنین مدرسی را بر جوانان امروز بگماریم Ú©Ù‡ از Ù„Øاظ روانی بسیار آسیب پذیرند. نخست بیش از هر چیز باید به جوانان آموخت Ú©Ù‡ چگونه برای خودشان بیندیشند."(5 )
کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ ØÚ©Ù… Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ هایدگر ØÙ‚ تدریس در دانشگاه های آلمان را تا پایان عمر ندارد. ولی این نمایندگان Ùرهنگی Ùرانسه هستند Ú©Ù‡ به آلمان Ù…ÛŒ آیند Ùˆ هایدگر را با اندیشه هایش به پاریس منتقل Ù…ÛŒ کنند؛ Ùˆ بر اثر Ùشار آنان است Ú©Ù‡ هایدگر دوباره ØÙ‚ تدریس در دانشگاه های آلمان را به دست Ù…ÛŒ آورد Ùˆ پروÙسور ممتاز Ù…ÛŒ شود. اوت مدعی است Ú©Ù‡ بازگشت هایدگر به دانشگاه Ùˆ پروÙسور ممتاز شدنش غیر قانونی بوده است.شاید خواننده Øیرت کند Ú©Ù‡ چرا ÙیلسوÙان Ùرانسوی بیش از آلمانی ها هوادار هایدگر واندیشه های او هستند؟ نخست این Ú©Ù‡ Ùرهنگ Ùرانسه یک Ùرهنگ کاتولیکی است Ùˆ ÙلسÙÙ‡ هایدگر هم شدیدا متاثر از سکولاستیسیسم است. دوم این Ú©Ù‡ Ùرانسه هم سر زمین انقلاب 1789 است Ú©Ù‡ به صدور اعلامیه جهانی Øقوق بشر Ùˆ شهروند انجامید Ùˆ هم سر زمین کلاسیک Ùرهنگ Ùاشیسم است.نظریه پردازان Ùاشیسم بیشتر Ùرانسوی بوده اند تا ایتالیایی یا آلمانی.(6 )
اوت درباره تاثیر انتشار ترجمه Ùرانسوی کتاب Ùاریاس " مارتین هایدگر Ùˆ نازیسم" Ù…ÛŒ گوید:
"آسمان ÙیلسوÙان Ùرانسوی بر سرشان خراب شد. صØنه Ùوق العاده آراسته Ùˆ پر زرق وبرق نمایندگان ÙلسÙÙ‡ نو )=اگزیستانسیالیست ها Ùˆ پست مدرنیست ها) با کتاب Ùاریاس به هم ریخت. جهان Ùکری Ùرانسوی از بنیاد متزلزل شد. موضوع ارتباط هایدگر با نازیسم نه تنها به روزنامه های سراسری Ùرانسه بلکه به صÙØات روزنامه های دوردست Ù…ØÙ„ÛŒ نیز کشانده شد."
Ùرانسوی ها Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند ما با آلمان نازی جنگیدیدم Øالا ÙلسÙÙ‡ نازی ها بر دانشگاه هایمان Øاکم شده است.
" این موضوع Øتی به دولت Ùرانسه نیز کشانده شد. ساعت های Ùرانسوی، گویی، متÙاوت با ساعت های آلمانی کار Ù…ÛŒ کنند. آلمانی ها این موضوع را Ù…ÛŒ دانند. بنابراین نتیجه پژوهش های Ùاریاس Øتی جزئیات آن قبلا در قلمرو آلمانی زبان ها موضوع هایی شناخته شده بودند.اما این ها با تأخیر بسیار در Ùرانسه دانسته شدند Ùˆ با آشکار شدن آنها جهان بسیار منظم Ùˆ مرتب مکتب های عمده ÙلسÙÛŒ در Ùرانسه Ùرو ریختند."
"ارتباط هایدگر با نازیسم
اوت در ادامه می نویسد:
"مارتین هایدگر به طور وجودی در سال 1945 در هم شکست. نیروی اشغالگر Ùرانسوی در سالهای 47-1946 هایدگر را از استادی دانشگاه Ùرایبورگ برکنار کرد به این سبب Ú©Ù‡ او با رایش سوم در ارتباط بوده است. (از نظر Øکومت نظامی Ùرانسوی این ØÚ©Ù… نهایی بود Ùˆ برگشت ناپذیر)."(7 )
اما هم چنان Ú©Ù‡ در بالا Ú¯Ùته شد نمایندگان Ùرهنگی Ùرانسه به آلمان آمدند Ùˆ او را با اÙکارش به پاریس منتقل کردند Ùˆ ناشران Ùرانسوی برای ترجمه آثار او با مترجمان قرارداد نوشتند.
ژان پل سارتر Ùیلسو٠مارکسیست Ùرانسوی نشریه ای راه انداخت به نام دوران نو. مطالب نخستین شماره دوران نو به هایدگر اختصاص داشت. گرچه مطلبی نیز از کارل لوویت به همراه عکس او در همان شماره چاپ شده بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت نازی شدن هایدگر نتیجه ÙلسÙÙ‡ اوست؛ ولی کسی به این مطلب کوتاه توجهی نکرد.
شاید خواننده از این Ú©Ù‡ چگونه ژان پل سارتر مارکسیست سرسپرده هایدگر نازی Ù…ÛŒ شود Ø´Ú¯Ùت زده شود Ùˆ آن را باور نکردنی بداند. ولی کمونیسم Ùˆ نازیسم برآمده از رومانتیسیسم ضد بورژوایی Ùˆ ضد سرمایه داری اند. Øتی یکی از اعضای مکتب مارکسیستی ÙرانکÙورت مدعی است Ú©Ù‡ نازیسم شبه مارکسیسم بود.( برای اطلاع بیشتر از این موضوع خواننده را به مقدمه خودم بر کتاب "اسطوره دولت" نوشته ارنست کاسیرر ارجاع Ù…ÛŒ دهم.) پیمان دوستی هیتلر Ùˆ استالین را نیز باید در همین راستا دانست. استالین Ù…ÛŒ خواست Ú©Ù‡ هیتلر همه نیرویش را در جنگ با دشمن مشترک یعنی دموکراسی غربی Ùˆ لیبرالیسم به کار گیرد. Ùˆ Ø´Ú¯Ùتی آور این Ú©Ù‡ نظریه پردازان Ùاشیسم اکثرا مارکسیست تجدید نظر طلب بوده اند.هنگامی Ú©Ù‡ برنشتاین اعلام کرد Ú©Ù‡ زمان انقلاب پرولتاریایی گذشته است زیرا اکنون سوسیال دموکراسی از طریق شرکت در انتخابات Ù…ÛŒ تواند در Øکوت سهیم شود بØرانی عظیم درجنبش مارکسیسم پدید آمد.بعضی از مارکسیست ها مانند ژرژ سورل تجدید نظر دیگری را در مارکسیسم لازم دیدند. آنان به این نتیجه رسیدند Ú©Ù‡ سوسیال دموکراسی مارکسیسم را عقلانی کرده است Ùˆ دیگر امیدی به بر اندازی Ùرهنگ بورژوایی نیست. پس برای این کار باید شیوه ها Ùˆ ÙلسÙÙ‡ های دیگری را در نظر گرÙت. از اینجا بود Ú©Ù‡ Ùرهنگ Ùاشیسم در کنار Ùرهنگ سوسیالیسم Ùˆ Ùرهنگ لیبرال دموکراسی در Ùرانسه پا به عرصه وجود گذاشت.(8 )سورل ÙلسÙÙ‡ برگسون Ùˆ بویژه ÙلسÙÙ‡ نیچه را به کار گرÙت.از اینرو به جای مبارزه طبقاتی بر Ù†Ùس مبارزه تاکید شد Ùˆ دینامیسم انقلاب اسطوره Ùˆ وسیله نیل به هد٠اراده معطو٠به قدرت دانسته شد. Øمله به خرد Ùˆ خرد گرایی Ùˆ لیبرال دموکراسی Ùˆ ماتریالیسم Ú©Ù‡ تبلور آن را پوزیتیویسم Ù…ÛŒ دانستند جزوشعار های ادبیات Ùاشیستی شد.طرÙÙ‡ این Ú©Ù‡ این نوع ادبیات را در کتاب " دیالکتیک روشنگری " اثر هورکهایمر Ùˆ آدورنو نیز Ù…ÛŒ یابیم. اگر خواننده نداند Ú©Ù‡ نویسندگان این کتاب مارکسیست بوده اند تصور Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این کتاب را Ùاشیست ها نوشته اند.( 9) زیرا همان شعار های Ùاشیست ها را در آن Ù…ÛŒ یابیم. همانندی مارکسیسم با Ùاشیسم باور نکردنی است. هربرت مارکوزه هم Ù…ÛŒ خواست مارکسیسم هایدگری درست کند. نخست Ùرهنگ Ùاشیسم در Ùرانسه Ø´Ú©Ù„ گرÙت سپس قدرت سیاسی در ایتالیا به دست Ùاشیست ها اÙتاد. البته خود ژرژ سورل شدیدا تØت تاثیر مارکس Ùˆ نیچه Ùˆ برگسون بود. موسولینی خود را پیرو سورل Ù…ÛŒ دانست. Øتی کتاب "انØطاط غرب" شپنگلر تØت تاثیر سورل نوشته شده است. سر سپردگی متÙکران غربی به نازیسم Ùˆ Ùاشیسم Ø´Ú¯Ùتی آور است.نخست این نخبگان Ùˆ استادان دانشگاه ها هستند Ú©Ù‡ تسلیم نازیسم Ùˆ Ùاشیسم Ù…ÛŒ شوند بعد نوبت به عوام Ù…ÛŒ رسد.
.
Ùاریاس دانشجوی هایدگر
Ùاریاس در سمیناری Ú©Ù‡ هایدگر درباره هراکلیتوس Ùیلسو٠یونانی پیش از سقراط داشته شرکت Ù…ÛŒ کرده است. Ùاریاس به هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ قصد دارد کتاب "هستی Ùˆ زمان" را به اسپانیایی ترجمه کند. هایدگر یکه Ù…ÛŒ خورد Ùˆ در پاسخ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ تصور نمی کند زبانهای رمی (یعنی زبان های ایتالیایی Ùˆ Ùرانسوی Ùˆ اسپانیایی) توانایی بیان اÙکار او را داشته باشند. هایدگر معتقد بود Ú©Ù‡ آثارخود را Ùقط برای آلمانی زبان ها نوشته است؛ زیرا Ùقط زبان آلمانی توانایی بیان اندیشه های او را دارد.. اگر هایدگر در گورش Ù…ÛŒ شنید Ú©Ù‡ "هستی Ùˆ زمان" به Ùارسی ترجمه شده Ùˆ دو ترجمه از آن موجود است در گور از خشم به خود Ù…ÛŒ پیچید.
اوت Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ Ùاریاس کتاب خود را بر پایه آرشیو دولتی آلمان شرقی(سابق) ( Ú©Ù‡ برای شهروندان آلمان غربی دسترس ناپذیر بودند، ولی به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ برای بیگانگان در دسترس بوده اند) نوشته است. مثلا Ùاریاس به اسناد" وزارتخانه پروسی Ùرهنگ" Ùˆ نیز "وزارتخانه علم رایش" دسترسی داشته است. بر پایه این اسناد Ù…ÛŒ توانیم ماهیت "مأموریت سیاسی" هایدگر در ارتباط با دومین اØضارش به برلین در اواخر سال 1933 را دقیقا تعیین کنیم. این اسناد Ùˆ مدارک Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ طرØÛŒ بوده است Ú©Ù‡ "آکادمی رایش" تأسیس شود Ùˆ هایدگر رئیس آن باشد. قبلا Ùقط Ù…ÛŒ دانستیم Ú©Ù‡ قرار بوده است Ú©Ù‡ هایدگر "رئیس آکادمی پروسی مدرسان دانشگاه" شود. هم چنین Ù…ÛŒ دانستیم Ú©Ù‡ مخالÙان هایدگر در Øزب ناسیونال سوسیالیست ینش(Jaensch) (Ú©Ù‡ برای سالها همکار ÙلسÙÛŒ هایدگر در دانشگاه ماربورگ بود) ونیز کریک(Krieck) شدیدا با این Ø·Ø±Ø Ù…Ø®Ø§Ù„Ù Ø¨ÙˆØ¯Ù†Ø¯. این دو از دÙتر روزنبرگ Ù…ÛŒ خواهند Ú©Ù‡ برای جلوگیری از اجرای این Ø·Ø±Ø Ù…Ø¯Ø§Ø®Ù„Ù‡ کند. اوت Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ Ùاریاس مدعی است Ú©Ù‡ ابتدا Ùˆ انتهای تÙکر هایدگر را کش٠کرده است. چون Ùاریاس معتقد است Ú©Ù‡ اÙکار ارتجاعی Ùˆ Ù…ØاÙظه کارانه هایدگر در دوران دانش آموزیش در مدرسه کاتولیکی Ø´Ú©Ù„ گرÙت. در قرن Ù‡Ùدهم راهبی کاتولیک در زادگاه هایدگر Ù…ÛŒ زیسته Ú©Ù‡ هم یهودستیز وهم ترک ستیز بوده است. Ùاریاس یهودستیزی هایدگر را متأثر از همین راهب Ù…ÛŒ داند. اما اوت معتقد است Ú©Ù‡ یهودستیزی هایدگر Ù…ÛŒ تواند متأثر از لوتر، بنیان گذار پروتستانتیسم در آلمان، باشد. چون هایدگر در جوانی آثار لوتر را مطالعه کرده بود. کاسیررنیز کتاب "هستی Ùˆ زمان" را در درجه اول متأثر از کیرکه گور Ùˆ بعد متأثر از Ùردگرایی دینی لوتر Ù…ÛŒ داند.آثار لوتر پر از دشنام به یهودیان Ùˆ ترکان است.
گرچه کتاب Ùاریاس: "هایدگر Ùˆ نازیسم" از برقراری ارتباط میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم ناتوان است؛ Ùˆ گرچه اشتباهات تاریخی Ùˆ بیوگراÙÛŒ زیادی دارد؛ با این وص٠کتاب Ùاریاس دوران ساز بود Ùˆ موجب شد Ú©Ù‡ ارتباط ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم کانون توجه پژهشگران قرار گیرد Ùˆ آثار زیادی در این باره نوشته Ùˆ منتشر شوند.
در Ù¾ÛŒ ترجمه Ùرانسوی کتاب Ùاریاس پست مدرنیست ها در Ùرانسه زیر Ùشار سهمگین مطبوعات قرار گرÙتند. به ویژه ژاک دریدا. هنوز غوغای کتاب Ùاریاس Ùرو ننشسته بود Ú©Ù‡ جنجال دیگری، این بار در آمریکا، به پا شد. مروج Ùˆ اشاعه دهنده نظریه "دوکنسترکسیون" یا ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ در امریکا پل دومن (Paul de Man) بود. پس از مرگش دانشجویی در بلژیک یعنی زادگاه پل دومن به نشریات هوادار نازی ها در زمان اشغال بلژیک توسط آلمانی ها دست Ù…ÛŒ یابد Ú©Ù‡ شامل مقالات متعددی از پل دومن بوده است. در این مقالات دومن همصدا با نازی های آلمانی خواهان جمع آوری "یهودیان منØوس" از کشورهای اروپایی Ùˆ انتقالشان به یک کشور Ø¢Ùریقایی Ù…ÛŒ شود. پس از این اÙشاگری دریدا زیر Ùشار روانی جانگاهی قرار Ù…ÛŒ گیرد. چون هایدگر پدر معنوی پست مدرنیسم نازی بوده است Ùˆ اکنون نیز اشاعه دهنده "ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ" در آمریکا نازی از آب در آمده است. منتقدان پست مدرنیسم مدعی اند Ú©Ù‡ Ùاشیسم پیشگام پست مدرنیسم بوده است Ùˆ پست مدرنیسم به اØیای Ùاشیسم Ù…ÛŒ انجامد. آیا کسانی Ú©Ù‡ پست مدرنیسم را در ایران علم کرده اند از این امور آگاهی دارند Ùˆ اگر دارند آیا این آگاهی را به مخاطبان خود انتقال Ù…ÛŒ دهند؟ من Ú©Ù‡ این را بعید Ù…ÛŒ دانم.
پا نوشت ها:
1-Victor Farias ,Heidegger And Nazism –
Publisher: Temple University PressÙˆ1989
2. Gunter Neske & Emil Kettering (ed), Martin Heidegger and National Socialism : Questions and Answers, English trans.
این کتاب شامل مقالاتی هم در دÙاع از هایدگر Ùˆ هم در انتقاد از اوست.
3-Ibid ,pp.175-195.
4-Ibid, Karsten, Harries , P.xiii
5- Hugo Ott, Martin Heidegger: A Political Life,Translated by Allan Blunden,Basic Books,1993, P.32
6- cf.Zeev Sternhell,The Birth of Fascist Ideology
Princeton University Press ,1995
7-cf. Gunter Neske & Emil Kettering (ed), Martin Heidegger and National Socialism : Questions and Answers, English trans.
عنوان مقاله هوگو اوت Ú©Ù‡ معرÙÛŒ Ùˆ نقد کتاب Ùاریاس "هایدگر Ùˆ نازیسم" است Ùˆ قبلا در یکی از نشریات آلمان به تاریخ 27 نوامبر 1987 به چاپ رسیده هست :
"راه ها Ùˆ کژراهه ها: درباره پژوهش نقادانه Ùاریاس در خصوص هایدگر" ترجمه انگلیسی این مقاله در کتاب بالا در صÙØات 139-133 آمده است.
8-cf. Zeev Sternhell , Neither Right Nor Left: Fascist Ideology in France Princeton University Press ,1995
9- cf.Zeev Sternhell ,The Anti-Enlightenment Tradition, Yale University Press (December 22, 2009).
شترن هل در این کتاب یعنی "سنت ضد-روشنگری" مدعی است Ú©Ù‡ دو نوع مدرنیته وجود دارند. یکی Ú©Ù‡ دستاورد روشنگری است Ùˆ دیگری Ú©Ù‡ از اواخر قرن هجدهم Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ اوج آن اواخر قرن نوزدهم است.او ویکو ØŒ هردر Ùˆ بورک را موسسان مدرنیته دوم Ù…ÛŒ داند. اگر روشنگری بر خرد Ùˆ خردگرایی تکیه Ù…ÛŒ کند ÙیلسوÙان مدرنیته دوم بر غریزه Ùˆ اØساس Ùˆ اسطوره تاکید Ù…ÛŒ ورزند Ùˆ ضد ماتریالیست هستند. طبق نظر شترن هل Ùرهنگ Ùاشیسم بر خاسته از این مدرنیته دوم است .نظریه پردازان Ùاشیسم هم لیبرالیسم Ùˆ هم سوسیالیسم را ماتریالیسم Ù…ÛŒ دانند Ùˆ تجلی این ماتریالیسم را پوزیتیویسم Ù…ÛŒ پندارند. نیچه بزرگترین Ùیلسو٠مدرنیته دوم است . Ùاشیست ها Ùˆ پست مدرنیست ها دنباله این مدرنیته دوم هستند. در این کتاب شترن هل Ú©Ù‡ خود مارکسیست یا متمایل به مارکسیسم است در صÙØÙ‡ 446 آن در باره کتاب "دیالکتیک روشنگری" هورکهایمر Ùˆ آدورنو Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ این دو در شرایط بسیار دشوار روانی این کتاب را نوشتند. این دو Ùیلسو٠می پنداشتند Ú©Ù‡ Ùرهنگ اروپا Ùقط دستاورد روشنگری است. بنابر این Ùکر Ù…ÛŒ کردند Ú©Ù‡ ظهور نازیسم نیز باید Ù¾ÛŒ آمد روشنگری باشد. شترن هل Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ به ذهن این دو نرسید Ú©Ù‡ نازیسم Ù…Øصول سنت ضد-روشنگری است نه روشنگری.
یدالله موقن
هایدگر، نازیسم ، پست مدرنیسم
ترجمه Ùرانسوی ( 1987) کتاب ویکتور Ùاریاس "هایدگر Ùˆ نازیسم" (1) جنجال عظیمی در Ùرانسه به پا کرد. به دنبال کتاب Ùاریاس کتاب های زیادی منتشر شده¬اند. از جمله این کتاب ها کتاب"مارتین هایدگر وناسیونال سوسیالیسم"(2 ) است. در کتاب اخیر می¬خوانیم Ú©Ù‡ هایدگر انقلاب نازی ها در آلمان را آغاز جدیدی می¬دانسته Ú©Ù‡ شاید به قول خودش سنت دوهزار پانصد ساله "متاÙیزیک" غرب را واژگون کند Ùˆ به جایش ÙلسÙÙ‡ او جایگزین شود. در این باره هایدگر در سمینارهایش Ù…ÛŒ Ú¯Ùته است Ú©Ù‡ علم پایه Ùˆ اساسی ندارد. قرون وسطای تازه ای آغاز شده است.
Ø´Ú¯Ùتی آور است Ú©Ù‡ Ùاشیست ها در هر جا Ùˆ در هر زمان Ú©Ù‡ به قدرت Ù…ÛŒ رسند Ù…ÛŒ خواهند قرون وسطای تازه ای ایجاد کنند.اما برتراندراسل Øکومت بلشویک ها در روسیه را قرون وسطای جدیدی Ù…ÛŒ دانست Ú©Ù‡ Øزب کمونیست نقش کلیسای کاتولیک Ùˆ دبیر Ú©Ù„ Øزب نقش پاپ Ùˆ کتاب های مارکس وانگلس Ùˆ لنین نقش کتاب مقدس را داشتند.
ولی منظور هایدگر از این Ú©Ù‡ علم پایه Ùˆ اساسی ندارد چیست؟ اگر این طور بود Ú©Ù‡ هایدگر مدعی است. کارخانه های برق نمی بایستی کار کنند، هواپیماها نمی بایستی از زمین بلند شوند Ùˆ پرواز کنند Ùˆ به مقصد برسند. راکتورهای اتمی نمی بایستی کار کنند. زیرا همه اینها بر پایه تئوری های علمی کار Ù…ÛŒ کنند. اگر علم بی پایه است پس چگونه بشر به کره ماه Ù…ÛŒ رود Ùˆ بر Ù…ÛŒ گردد Ùˆ چگونه سÙینه هایش بر کره مریخ سالم Ùرود Ù…ÛŒ آیند Ùˆ دست به اکتشاÙات علمی Ù…ÛŒ زنند؟ هایدگر مدعی بود Ú©Ù‡ کسانی Ú©Ù‡ کار علمی Ù…ÛŒ کنند مانند انیشتاین Ùˆ بوهر Ùˆ نیوتن Ùˆ داروین کارگر یا عمله اند. ولی کسانی Ú©Ù‡ مثل هایدگر ÙلسÙÙ‡ باÙÛŒ Ù…ÛŒ کنند ارباب Ùˆ خدایگان اند. بعضی از منتقدان Ùرانسوی هایدگر می¬گویند Ú©Ù‡ علت استقبال استادان ÙلسÙÙ‡ در Ùرانسه از ÙلسÙÙ‡ هایدگر این است Ú©Ù‡ آنان دچار این توهم خود بزرگ بینیانه Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ برتر از دانشمندان اند. آنان خدایگان اند Ùˆ دانشمندان عمله Ùˆ کارگر.
ماکس موللر در مصاØبه اش Ú©Ù‡ در کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" چاپ شده Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ هایدگر به برادری Ùˆ برابری انسان ها اعتقادی نداشت Ùˆ دشمن لیبرالیسم Ùˆ دموکراسی بود. ولی اهمیت زیادی به کار Ùˆ کارگر Ù…ÛŒ داد. (3) نازی ها نژاد آلمانی را نژاد پرولتاریایی Ù…ÛŒ نامیدند. آرزوی هایدگر این بود Ú©Ù‡ او در جنبش نازیسم همان مقامی را به دست آورد Ú©Ù‡ مارکس در جنبش کمونیسم داشت.
در مقدمه کتاب"مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" هاریس کارزتن Ù…ÛŒ گوید: "انتظار هایدگر یک انقلاب روØانی شبه- دینی، بسیار رادیکال تر از آنچه نازی ها درنظر داشتند، بود." ( 4) هایدگر انسان را موجودی مذهبی Ù…ÛŒ دانست . او به پیروی از نیچه معتقد بود خدای مسیØیت "مرده است" پس باید منتظر "ظهورخدا یا خدایان دیگری بود تا ما را نجات دهند" او مطلب اخیر را در مصاØبه اش با مجله شپیگل Ù…ÛŒ گوید . این مصاØبه طبق قراری Ú©Ù‡ هایدگر با آن مجله گذاشته بود پس از مرگش منتشر شد. او اعتقاد داشت Ú©Ù‡ چون جنبش نازیسم بر اثر شکست در جنگ جهانی دوم از میان رÙت باید منتظر ظهور خدای دیگری بود تا عصر اساطیری تازه ای آغاز شود Ùˆ بساط علم Ùˆ ÙلسÙÙ‡ را یا به قول خودش "متاÙیزیک " رادر هم بپیچد. ( البته این مطلب را در پرانتز بگوییم Ú©Ù‡ جمله مشهور نیچه "خدا مرده است " از او نیست . این موضوع را نخستین بارژان پل ریشتر در قطعه ای با عنوان " سخن Ù…Ø³ÛŒØ Ø§Ø² کائنات Ú©Ù‡ خدایی نیست" (1796) اعلام Ù…ÛŒ کند. این قطعه بازگویی یک رویاست. رویای ژان پل ریشتر Ú©Ù‡ رویای " مرگ خدا ست".)
هانس گئورگ گادامر هم مقاله ای در کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" دارد با عنوان " سطØÛŒ نگری Ùˆ نادانی : در باره انتشار کتاب ویکتور Ùاریاس"
( صÙØات 141-141-).او مقاله خود را چنین آغاز Ù…ÛŒ کند : "Øساسیتی Ú©Ù‡ کتاب ویکتور Ùاریاس در باره هایدگر Ùˆ نازیسم در Ùرانسه بر انگیخته Øیرت آور است. گرچه Ùرانسویان آثار این متÙکر بزرگ( یعنی هایدگر) را غالبا با اØترام Ù…ÛŒ خوانند.ولی این Øساسیت نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ دانش Ùرانسویان در باره رایش سوم چقدر Ú©Ù… است. در این Ùقدان آگاهی ( از نازی بودن هایدگر ) ممکن است ستایشگرانش نقش داشته اند. زیرا آنان با بی اهمیت نشان دادن این موضوع Ùˆ دÙاع از هایدگر با این استدلال Ú©Ù‡ او پس از یک سال بر اثر تجربیات نومیده کننده اش در مقام رئیس دانشگاه ( Ùرایبورگ) با ناسیونال سوسیالیسم "قطع" رابطه کرد.(...) بسیاری کسان در آلمان از این Ú©Ù‡ هایدگر با Øزب ناسیونال سوسیالیسم قطع رابطه نکرده است Ø´Ú¯Ùت زده نمی شوند. (...) گاهی اوقات مداÙعان هایدگر در ستایش از این متÙکر بزرگ خود را با این استدلال راضی Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ خطای سیاسی او با ÙلسÙÙ‡ اش هیچ ارتباطی ندارد. ولی آنان در نمی یابند Ú©Ù‡ چنین دÙاعی از هایدگرچه توهین بزرگی به این متÙکر مهم است."
گادامر Ú©Ù‡ دانشجوی هایدگر Ùˆ خودش هم نازی بوده است علنا Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùˆ پیوستن او به Øزب نازی ارتباط وجود دارد Ùˆ هر کس این ارتباط را منکر شود به هایدگر توهین بزرگی کرده است!
از جمله مقاله های کتاب "مارتین هایدگر Ùˆ ناسیونال سوسیالیسم" معرÙÛŒ Ùˆ نقدی است Ú©Ù‡ هوگو اوت بر کتاب Ùاریاس: "هایدگر Ùˆ نازیسم" نوشته است. هوگو اوت استاد تاریخ اقتصادی در دانشگاه Ùرایبورگ بوده است؛ همان دانشگاهی Ú©Ù‡ هایدگر در سال 1933 در زمان هیتلر ریاستش را بر عهده گرÙت. او با استÙاده از آرشیو دانشگاه Ùرایبورگ Ùˆ دیگر اسناد کتابی نوشته با عنوان : "هایدگر" با زیر عنوان "یک زندگینامه سیاسی". این کتاب جزو کتاب های معتبر Ùˆ مشهور درباره زندگی سیاسی مارتین هایدگر است. اما کتاب اوت زندگینامه کامل هایدگر نیست. مثلا از رشد Ùˆ بالندگی اندیشه هایدگر Ùˆ مطالعات او گزارشی نمی دهد Ùˆ به ØªÙˆØ¶ÛŒØ ÙلسÙÙ‡ او نیز نمی پردازد. این موضوع نیز مورد بØØ« قرار نمی گیرد Ú©Ù‡ آیا ارتباطی میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر با Ùعالیت سیاسی او وجود دارد یا نه . اوت Ù…ÛŒ گوید بØØ« درباره این موضوع کار Ùیلسو٠است نه او. پژوهش اوت ارتباط Ùزاینده هایدگر با نازیسم را نشان Ù…ÛŒ دهد. اوت Ùعالیت های هایدگر را در دوران ریاستش بر دانشگاه Ùرایبورگ به تÙصیل Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دهد. سخنرانی هایدگر به مناسبت برگزیده شدنش به مقام ریاست دانشگاه Ùرایبورگ را بررسی Ù…ÛŒ کند. کوشش هایدگر برای انطباق دادن دانشگاه های آلمان با نازیسم را Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دهد. ازرÙتار یهود ستیزانه او با استادش ادموند هوسرل Ùˆ دیگر استادان یهودی سخن Ù…ÛŒ گوید. اوت بر پایه اسناد Ùˆ مدارک نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ نازی بودن هایدگر با استعÙای او از ریاست دانشگاه Ùرایبورگ خاتمه نمی¬یابد Ùˆ او همچنان به هیتلر Ùˆ Øزب نازی ÙˆÙادار Ù…ÛŒ ماند.هایدگر یازده سال، یعنی تقریبا همیشه ،عضو Øزب نازی بوده است. هایدگر از"عظمت Ùˆ Øقیقت درونی جنبش نازیسم " سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت. من هر وقت Ùیلمی در باره جنایات نازی ها را Ù…ÛŒ بینم از رعب Ùˆ ÙˆØشتی Ú©Ù‡ نازی ها ایجاد کرده بودند هراسان Ù…ÛŒ شوم Ùˆ به یاد این جمله هایدگر Ù…ÛŒ اÙتم Ùˆ از خودم Ù…ÛŒ پرسم "عظمت Ùˆ Øقیقت درونی جنبش نازیسم " Ú©Ù‡ هایدگر از آن سخن Ù…ÛŒ Ú¯Ùت همین است؟
اوت مدعی است Ú©Ù‡ هایدگر تلاش Ù…ÛŒ کرد، البته تلاشی ناموÙÙ‚ØŒ تا رهبری Ùکری جنبش نازیسم را به دست آورد. اوت علاوه بر ارتباط هایدگر با نازیسم، رابطه او با کاتولیسیسم را هم بررسی Ù…ÛŒ کند.
هایدگر در خانواده ای کاتولیک به دنیا آمد. مادرش کاتولیک متعصبی بود Ùˆ هایدگر وابستگی شدیدی به مادرش داشت Ùˆ عکس مادرش همیشه روی میزش بود. هایدگر بر اثر Ú©Ù…Ú© های مالی نهادهای کاتولیک موÙÙ‚ به تØصیل شد Ùˆ ابتدا قرار بود Ú©Ù‡ کشیش شود. هایدگر در سالهای 17-1916 از آیین کاتولیک دست کشید؛ اما همچنان Ú©Ù‡ اوت تأکید Ù…ÛŒ کند رابطه هایدگر با آیین کاتولیک متغیر است. البته همسر هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ اعتقاد دینی هایدگر میان کاتولیسیسم Ùˆ پروتستانتیسم در نوسان بود. گاهی اوقات پروتستان بود Ùˆ گاهی اوقات کاتولیک. اما هایدگر سرانجام با آیین کاتولیکی دÙÙ† شد نه پروتستانی. اوت این دمدمی مزاجی را در کتاب "هستی Ùˆ زمان" نیز تشخیص Ù…ÛŒ دهد. هایدگر در آنجا بر سکولاستیسیم Ù…ÛŒ شورد؛ در Øالی Ú©Ù‡ اندیشه اش عمیقا در سکولاستیسیم ریشه دارد. دلمشغولی او با دین به همان اندازه ارتباطش با نازیسم بخش جدایی ناپذیر ÙلسÙÙ‡ اوست. اوت درباره بازجویی کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ از هایدگر سخن Ù…ÛŒ گوید. هایدگر Ø·ÛŒ بازجویی دچار تشنج عصبی Ù…ÛŒ شود Ùˆ در بیمارستان بستری Ù…ÛŒ گردد.
کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ Ùˆ خود هایدگر از کارل یاسپرس درخواست Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ نظرش را درباره صلاØیت هایدگر برای تدریس در دانشگاه اعلام کند. یاسپرس به تاریخ 22 دسامبر 1945 Ø·ÛŒ نامه ای به کمیسیون " نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ ØÚ©Ù… شدید اللØÙ† خود را اعلام Ù…ÛŒ کند. یاسپرس Ù…ÛŒ نویسد Ú©Ù‡ هایدگر باید پاسخگوی اعمالش در دوران Øاکمیت نازیسم باشد. چون او یکی از معدود استادان دانشگاه بود Ú©Ù‡ به طور Ùعال Ú©Ù…Ú© کرد تا "ناسیونال سوسیالیسم در وضعیت تهاجمی قرار گیرد". هایدگر باید از گرÙتن مقام دانشگاهی Ùˆ تدریس در دانشگاه منع شود. اما "Øقوقی به او پرداخت شود" تا بتواند مطالعات ÙلسÙÛŒ خود را دنبال کند. البته Ù…ÛŒ شود در این ØÚ©Ù… بعدا تجدید نظر کرد یعنی وقتی Ú©Ù‡ شخصیت هایدگر Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø´Ø¯Ù‡ باشد Ùˆ وضع سیاسی Ùˆ دانشگاهی در آلمان تثبیت. اما در این زمان Ú©Ù‡ " آموزش نسل جوان باید با نهایت مسئولیت Ùˆ مراقبت انجام شود" اجازه تدریس تمام وقت به هایدگر ØµÙ„Ø§Ø Ù†ÛŒØ³Øª.
"شیوه تÙکر هایدگر، به نظر من غیرآزاد، مستبدانه Ùˆ ارتباط ناپذیر است، از اینرو در این زمان تأثیر بسیار مخربی بر دانشجویان خواهد گذاشت. به نظر من شیوه اندیشه مهم تر است تا Ù…Øتوای واقعی داوری های سیاسی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان پرخاشگرهایش را به آسانی از جهات دیگر به چالش کشید. تا هنگامی Ú©Ù‡ زایش واقعی دیگری در هایدگر صورت نگرÙته باشد Ùˆ تا وقتی Ú©Ù‡ این زایش دوباره در او دیده نشود Ú©Ù‡ کار Ù…ÛŒ کند، به نظر من کاملا اشتباه است Ú©Ù‡ چنین مدرسی را بر جوانان امروز بگماریم Ú©Ù‡ از Ù„Øاظ روانی بسیار آسیب پذیرند. نخست بیش از هر چیز باید به جوانان آموخت Ú©Ù‡ چگونه برای خودشان بیندیشند."(5 )
کمیسیون "نازی زدایی" دانشگاه Ùرایبورگ ØÚ©Ù… Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ هایدگر ØÙ‚ تدریس در دانشگاه های آلمان را تا پایان عمر ندارد. ولی این نمایندگان Ùرهنگی Ùرانسه هستند Ú©Ù‡ به آلمان Ù…ÛŒ آیند Ùˆ هایدگر را با اندیشه هایش به پاریس منتقل Ù…ÛŒ کنند؛ Ùˆ بر اثر Ùشار آنان است Ú©Ù‡ هایدگر دوباره ØÙ‚ تدریس در دانشگاه های آلمان را به دست Ù…ÛŒ آورد Ùˆ پروÙسور ممتاز Ù…ÛŒ شود. اوت مدعی است Ú©Ù‡ بازگشت هایدگر به دانشگاه Ùˆ پروÙسور ممتاز شدنش غیر قانونی بوده است.شاید خواننده Øیرت کند Ú©Ù‡ چرا ÙیلسوÙان Ùرانسوی بیش از آلمانی ها هوادار هایدگر واندیشه های او هستند؟ نخست این Ú©Ù‡ Ùرهنگ Ùرانسه یک Ùرهنگ کاتولیکی است Ùˆ ÙلسÙÙ‡ هایدگر هم شدیدا متاثر از سکولاستیسیسم است. دوم این Ú©Ù‡ Ùرانسه هم سر زمین انقلاب 1789 است Ú©Ù‡ به صدور اعلامیه جهانی Øقوق بشر Ùˆ شهروند انجامید Ùˆ هم سر زمین کلاسیک Ùرهنگ Ùاشیسم است.نظریه پردازان Ùاشیسم بیشتر Ùرانسوی بوده اند تا ایتالیایی یا آلمانی.(6 )
اوت درباره تاثیر انتشار ترجمه Ùرانسوی کتاب Ùاریاس " مارتین هایدگر Ùˆ نازیسم" Ù…ÛŒ گوید:
"آسمان ÙیلسوÙان Ùرانسوی بر سرشان خراب شد. صØنه Ùوق العاده آراسته Ùˆ پر زرق وبرق نمایندگان ÙلسÙÙ‡ نو )=اگزیستانسیالیست ها Ùˆ پست مدرنیست ها) با کتاب Ùاریاس به هم ریخت. جهان Ùکری Ùرانسوی از بنیاد متزلزل شد. موضوع ارتباط هایدگر با نازیسم نه تنها به روزنامه های سراسری Ùرانسه بلکه به صÙØات روزنامه های دوردست Ù…ØÙ„ÛŒ نیز کشانده شد."
Ùرانسوی ها Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند ما با آلمان نازی جنگیدیدم Øالا ÙلسÙÙ‡ نازی ها بر دانشگاه هایمان Øاکم شده است.
" این موضوع Øتی به دولت Ùرانسه نیز کشانده شد. ساعت های Ùرانسوی، گویی، متÙاوت با ساعت های آلمانی کار Ù…ÛŒ کنند. آلمانی ها این موضوع را Ù…ÛŒ دانند. بنابراین نتیجه پژوهش های Ùاریاس Øتی جزئیات آن قبلا در قلمرو آلمانی زبان ها موضوع هایی شناخته شده بودند.اما این ها با تأخیر بسیار در Ùرانسه دانسته شدند Ùˆ با آشکار شدن آنها جهان بسیار منظم Ùˆ مرتب مکتب های عمده ÙلسÙÛŒ در Ùرانسه Ùرو ریختند."
"ارتباط هایدگر با نازیسم
اوت در ادامه می نویسد:
"مارتین هایدگر به طور وجودی در سال 1945 در هم شکست. نیروی اشغالگر Ùرانسوی در سالهای 47-1946 هایدگر را از استادی دانشگاه Ùرایبورگ برکنار کرد به این سبب Ú©Ù‡ او با رایش سوم در ارتباط بوده است. (از نظر Øکومت نظامی Ùرانسوی این ØÚ©Ù… نهایی بود Ùˆ برگشت ناپذیر)."(7 )
اما هم چنان Ú©Ù‡ در بالا Ú¯Ùته شد نمایندگان Ùرهنگی Ùرانسه به آلمان آمدند Ùˆ او را با اÙکارش به پاریس منتقل کردند Ùˆ ناشران Ùرانسوی برای ترجمه آثار او با مترجمان قرارداد نوشتند.
ژان پل سارتر Ùیلسو٠مارکسیست Ùرانسوی نشریه ای راه انداخت به نام دوران نو. مطالب نخستین شماره دوران نو به هایدگر اختصاص داشت. گرچه مطلبی نیز از کارل لوویت به همراه عکس او در همان شماره چاپ شده بود Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت نازی شدن هایدگر نتیجه ÙلسÙÙ‡ اوست؛ ولی کسی به این مطلب کوتاه توجهی نکرد.
شاید خواننده از این Ú©Ù‡ چگونه ژان پل سارتر مارکسیست سرسپرده هایدگر نازی Ù…ÛŒ شود Ø´Ú¯Ùت زده شود Ùˆ آن را باور نکردنی بداند. ولی کمونیسم Ùˆ نازیسم برآمده از رومانتیسیسم ضد بورژوایی Ùˆ ضد سرمایه داری اند. Øتی یکی از اعضای مکتب مارکسیستی ÙرانکÙورت مدعی است Ú©Ù‡ نازیسم شبه مارکسیسم بود.( برای اطلاع بیشتر از این موضوع خواننده را به مقدمه خودم بر کتاب "اسطوره دولت" نوشته ارنست کاسیرر ارجاع Ù…ÛŒ دهم.) پیمان دوستی هیتلر Ùˆ استالین را نیز باید در همین راستا دانست. استالین Ù…ÛŒ خواست Ú©Ù‡ هیتلر همه نیرویش را در جنگ با دشمن مشترک یعنی دموکراسی غربی Ùˆ لیبرالیسم به کار گیرد. Ùˆ Ø´Ú¯Ùتی آور این Ú©Ù‡ نظریه پردازان Ùاشیسم اکثرا مارکسیست تجدید نظر طلب بوده اند.هنگامی Ú©Ù‡ برنشتاین اعلام کرد Ú©Ù‡ زمان انقلاب پرولتاریایی گذشته است زیرا اکنون سوسیال دموکراسی از طریق شرکت در انتخابات Ù…ÛŒ تواند در Øکوت سهیم شود بØرانی عظیم درجنبش مارکسیسم پدید آمد.بعضی از مارکسیست ها مانند ژرژ سورل تجدید نظر دیگری را در مارکسیسم لازم دیدند. آنان به این نتیجه رسیدند Ú©Ù‡ سوسیال دموکراسی مارکسیسم را عقلانی کرده است Ùˆ دیگر امیدی به بر اندازی Ùرهنگ بورژوایی نیست. پس برای این کار باید شیوه ها Ùˆ ÙلسÙÙ‡ های دیگری را در نظر گرÙت. از اینجا بود Ú©Ù‡ Ùرهنگ Ùاشیسم در کنار Ùرهنگ سوسیالیسم Ùˆ Ùرهنگ لیبرال دموکراسی در Ùرانسه پا به عرصه وجود گذاشت.(8 )سورل ÙلسÙÙ‡ برگسون Ùˆ بویژه ÙلسÙÙ‡ نیچه را به کار گرÙت.از اینرو به جای مبارزه طبقاتی بر Ù†Ùس مبارزه تاکید شد Ùˆ دینامیسم انقلاب اسطوره Ùˆ وسیله نیل به هد٠اراده معطو٠به قدرت دانسته شد. Øمله به خرد Ùˆ خرد گرایی Ùˆ لیبرال دموکراسی Ùˆ ماتریالیسم Ú©Ù‡ تبلور آن را پوزیتیویسم Ù…ÛŒ دانستند جزوشعار های ادبیات Ùاشیستی شد.طرÙÙ‡ این Ú©Ù‡ این نوع ادبیات را در کتاب " دیالکتیک روشنگری " اثر هورکهایمر Ùˆ آدورنو نیز Ù…ÛŒ یابیم. اگر خواننده نداند Ú©Ù‡ نویسندگان این کتاب مارکسیست بوده اند تصور Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این کتاب را Ùاشیست ها نوشته اند.( 9) زیرا همان شعار های Ùاشیست ها را در آن Ù…ÛŒ یابیم. همانندی مارکسیسم با Ùاشیسم باور نکردنی است. هربرت مارکوزه هم Ù…ÛŒ خواست مارکسیسم هایدگری درست کند. نخست Ùرهنگ Ùاشیسم در Ùرانسه Ø´Ú©Ù„ گرÙت سپس قدرت سیاسی در ایتالیا به دست Ùاشیست ها اÙتاد. البته خود ژرژ سورل شدیدا تØت تاثیر مارکس Ùˆ نیچه Ùˆ برگسون بود. موسولینی خود را پیرو سورل Ù…ÛŒ دانست. Øتی کتاب "انØطاط غرب" شپنگلر تØت تاثیر سورل نوشته شده است. سر سپردگی متÙکران غربی به نازیسم Ùˆ Ùاشیسم Ø´Ú¯Ùتی آور است.نخست این نخبگان Ùˆ استادان دانشگاه ها هستند Ú©Ù‡ تسلیم نازیسم Ùˆ Ùاشیسم Ù…ÛŒ شوند بعد نوبت به عوام Ù…ÛŒ رسد.
.
Ùاریاس دانشجوی هایدگر
Ùاریاس در سمیناری Ú©Ù‡ هایدگر درباره هراکلیتوس Ùیلسو٠یونانی پیش از سقراط داشته شرکت Ù…ÛŒ کرده است. Ùاریاس به هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ قصد دارد کتاب "هستی Ùˆ زمان" را به اسپانیایی ترجمه کند. هایدگر یکه Ù…ÛŒ خورد Ùˆ در پاسخ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ تصور نمی کند زبانهای رمی (یعنی زبان های ایتالیایی Ùˆ Ùرانسوی Ùˆ اسپانیایی) توانایی بیان اÙکار او را داشته باشند. هایدگر معتقد بود Ú©Ù‡ آثارخود را Ùقط برای آلمانی زبان ها نوشته است؛ زیرا Ùقط زبان آلمانی توانایی بیان اندیشه های او را دارد.. اگر هایدگر در گورش Ù…ÛŒ شنید Ú©Ù‡ "هستی Ùˆ زمان" به Ùارسی ترجمه شده Ùˆ دو ترجمه از آن موجود است در گور از خشم به خود Ù…ÛŒ پیچید.
اوت Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ Ùاریاس کتاب خود را بر پایه آرشیو دولتی آلمان شرقی(سابق) ( Ú©Ù‡ برای شهروندان آلمان غربی دسترس ناپذیر بودند، ولی به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ برای بیگانگان در دسترس بوده اند) نوشته است. مثلا Ùاریاس به اسناد" وزارتخانه پروسی Ùرهنگ" Ùˆ نیز "وزارتخانه علم رایش" دسترسی داشته است. بر پایه این اسناد Ù…ÛŒ توانیم ماهیت "مأموریت سیاسی" هایدگر در ارتباط با دومین اØضارش به برلین در اواخر سال 1933 را دقیقا تعیین کنیم. این اسناد Ùˆ مدارک Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ طرØÛŒ بوده است Ú©Ù‡ "آکادمی رایش" تأسیس شود Ùˆ هایدگر رئیس آن باشد. قبلا Ùقط Ù…ÛŒ دانستیم Ú©Ù‡ قرار بوده است Ú©Ù‡ هایدگر "رئیس آکادمی پروسی مدرسان دانشگاه" شود. هم چنین Ù…ÛŒ دانستیم Ú©Ù‡ مخالÙان هایدگر در Øزب ناسیونال سوسیالیست ینش(Jaensch) (Ú©Ù‡ برای سالها همکار ÙلسÙÛŒ هایدگر در دانشگاه ماربورگ بود) ونیز کریک(Krieck) شدیدا با این Ø·Ø±Ø Ù…Ø®Ø§Ù„Ù Ø¨ÙˆØ¯Ù†Ø¯. این دو از دÙتر روزنبرگ Ù…ÛŒ خواهند Ú©Ù‡ برای جلوگیری از اجرای این Ø·Ø±Ø Ù…Ø¯Ø§Ø®Ù„Ù‡ کند. اوت Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ Ùاریاس مدعی است Ú©Ù‡ ابتدا Ùˆ انتهای تÙکر هایدگر را کش٠کرده است. چون Ùاریاس معتقد است Ú©Ù‡ اÙکار ارتجاعی Ùˆ Ù…ØاÙظه کارانه هایدگر در دوران دانش آموزیش در مدرسه کاتولیکی Ø´Ú©Ù„ گرÙت. در قرن Ù‡Ùدهم راهبی کاتولیک در زادگاه هایدگر Ù…ÛŒ زیسته Ú©Ù‡ هم یهودستیز وهم ترک ستیز بوده است. Ùاریاس یهودستیزی هایدگر را متأثر از همین راهب Ù…ÛŒ داند. اما اوت معتقد است Ú©Ù‡ یهودستیزی هایدگر Ù…ÛŒ تواند متأثر از لوتر، بنیان گذار پروتستانتیسم در آلمان، باشد. چون هایدگر در جوانی آثار لوتر را مطالعه کرده بود. کاسیررنیز کتاب "هستی Ùˆ زمان" را در درجه اول متأثر از کیرکه گور Ùˆ بعد متأثر از Ùردگرایی دینی لوتر Ù…ÛŒ داند.آثار لوتر پر از دشنام به یهودیان Ùˆ ترکان است.
گرچه کتاب Ùاریاس: "هایدگر Ùˆ نازیسم" از برقراری ارتباط میان ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم ناتوان است؛ Ùˆ گرچه اشتباهات تاریخی Ùˆ بیوگراÙÛŒ زیادی دارد؛ با این وص٠کتاب Ùاریاس دوران ساز بود Ùˆ موجب شد Ú©Ù‡ ارتباط ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم کانون توجه پژهشگران قرار گیرد Ùˆ آثار زیادی در این باره نوشته Ùˆ منتشر شوند.
در Ù¾ÛŒ ترجمه Ùرانسوی کتاب Ùاریاس پست مدرنیست ها در Ùرانسه زیر Ùشار سهمگین مطبوعات قرار گرÙتند. به ویژه ژاک دریدا. هنوز غوغای کتاب Ùاریاس Ùرو ننشسته بود Ú©Ù‡ جنجال دیگری، این بار در آمریکا، به پا شد. مروج Ùˆ اشاعه دهنده نظریه "دوکنسترکسیون" یا ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ در امریکا پل دومن (Paul de Man) بود. پس از مرگش دانشجویی در بلژیک یعنی زادگاه پل دومن به نشریات هوادار نازی ها در زمان اشغال بلژیک توسط آلمانی ها دست Ù…ÛŒ یابد Ú©Ù‡ شامل مقالات متعددی از پل دومن بوده است. در این مقالات دومن همصدا با نازی های آلمانی خواهان جمع آوری "یهودیان منØوس" از کشورهای اروپایی Ùˆ انتقالشان به یک کشور Ø¢Ùریقایی Ù…ÛŒ شود. پس از این اÙشاگری دریدا زیر Ùشار روانی جانگاهی قرار Ù…ÛŒ گیرد. چون هایدگر پدر معنوی پست مدرنیسم نازی بوده است Ùˆ اکنون نیز اشاعه دهنده "ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ" در آمریکا نازی از آب در آمده است. منتقدان پست مدرنیسم مدعی اند Ú©Ù‡ Ùاشیسم پیشگام پست مدرنیسم بوده است Ùˆ پست مدرنیسم به اØیای Ùاشیسم Ù…ÛŒ انجامد. آیا کسانی Ú©Ù‡ پست مدرنیسم را در ایران علم کرده اند از این امور آگاهی دارند Ùˆ اگر دارند آیا این آگاهی را به مخاطبان خود انتقال Ù…ÛŒ دهند؟ من Ú©Ù‡ این را بعید Ù…ÛŒ دانم.
پا نوشت ها:
1-Victor Farias ,Heidegger And Nazism –
Publisher: Temple University PressÙˆ1989
2. Gunter Neske & Emil Kettering (ed), Martin Heidegger and National Socialism : Questions and Answers, English trans.
این کتاب شامل مقالاتی هم در دÙاع از هایدگر Ùˆ هم در انتقاد از اوست.
3-Ibid ,pp.175-195.
4-Ibid, Karsten, Harries , P.xiii
5- Hugo Ott, Martin Heidegger: A Political Life,Translated by Allan Blunden,Basic Books,1993, P.32
6- cf.Zeev Sternhell,The Birth of Fascist Ideology
Princeton University Press ,1995
7-cf. Gunter Neske & Emil Kettering (ed), Martin Heidegger and National Socialism : Questions and Answers, English trans.
عنوان مقاله هوگو اوت Ú©Ù‡ معرÙÛŒ Ùˆ نقد کتاب Ùاریاس "هایدگر Ùˆ نازیسم" است Ùˆ قبلا در یکی از نشریات آلمان به تاریخ 27 نوامبر 1987 به چاپ رسیده هست :
"راه ها Ùˆ کژراهه ها: درباره پژوهش نقادانه Ùاریاس در خصوص هایدگر" ترجمه انگلیسی این مقاله در کتاب بالا در صÙØات 139-133 آمده است.
8-cf. Zeev Sternhell , Neither Right Nor Left: Fascist Ideology in France Princeton University Press ,1995
9- cf.Zeev Sternhell ,The Anti-Enlightenment Tradition, Yale University Press (December 22, 2009).
شترن هل در این کتاب یعنی "سنت ضد-روشنگری" مدعی است Ú©Ù‡ دو نوع مدرنیته وجود دارند. یکی Ú©Ù‡ دستاورد روشنگری است Ùˆ دیگری Ú©Ù‡ از اواخر قرن هجدهم Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ اوج آن اواخر قرن نوزدهم است.او ویکو ØŒ هردر Ùˆ بورک را موسسان مدرنیته دوم Ù…ÛŒ داند. اگر روشنگری بر خرد Ùˆ خردگرایی تکیه Ù…ÛŒ کند ÙیلسوÙان مدرنیته دوم بر غریزه Ùˆ اØساس Ùˆ اسطوره تاکید Ù…ÛŒ ورزند Ùˆ ضد ماتریالیست هستند. طبق نظر شترن هل Ùرهنگ Ùاشیسم بر خاسته از این مدرنیته دوم است .نظریه پردازان Ùاشیسم هم لیبرالیسم Ùˆ هم سوسیالیسم را ماتریالیسم Ù…ÛŒ دانند Ùˆ تجلی این ماتریالیسم را پوزیتیویسم Ù…ÛŒ پندارند. نیچه بزرگترین Ùیلسو٠مدرنیته دوم است . Ùاشیست ها Ùˆ پست مدرنیست ها دنباله این مدرنیته دوم هستند. در این کتاب شترن هل Ú©Ù‡ خود مارکسیست یا متمایل به مارکسیسم است در صÙØÙ‡ 446 آن در باره کتاب "دیالکتیک روشنگری" هورکهایمر Ùˆ آدورنو Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ این دو در شرایط بسیار دشوار روانی این کتاب را نوشتند. این دو Ùیلسو٠می پنداشتند Ú©Ù‡ Ùرهنگ اروپا Ùقط دستاورد روشنگری است. بنابر این Ùکر Ù…ÛŒ کردند Ú©Ù‡ ظهور نازیسم نیز باید Ù¾ÛŒ آمد روشنگری باشد. شترن هل Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ به ذهن این دو نرسید Ú©Ù‡ نازیسم Ù…Øصول سنت ضد-روشنگری است نه روشنگری.