هایدگر اÙیون جوانان ما شده است
آنچه ما از هایدگر Ù…ÛŒ دانیم این است Ú©Ù‡ او یکی از قهارترین دشمنان روشنگری است Ùˆ همان طور Ú©Ù‡ همه Ú¯Ùته اند هد٠هایدگر این بود Ú©Ù‡ زیر پای علم Ùˆ عقلانیت را خالی Ùˆ از این طریق روشنگری را متزلزل کند Ùˆ در نتیجه آن Ùرد ÙˆØقوق شهروندیش Ùˆ نیز Ø±ÙˆØ Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒ خواهی مدنی را بی پایه Ùˆ اساس جلوه دهد Ø› همان گونه Ú©Ù‡ در نازیسم هم این موضوعات پایه Ùˆ اساسی نداشتند. هایدگر دشمن علم بود Ùˆ پست مدرنیست ها هم علم را اÙسانه سرایی Ù…ÛŒ دانند. هایدگر Ùˆ به پیروی از او پست مدرنیست ها ضد اومانیست های سوگند خورده ای هستند؛
هایدگر اÙیون جوانان ما شده است
مصاØبه سجاد صداقت با یدالله موقن
این مصاØبه در مجله مهر نامه شماره 35 صÙØات 26-27 (تهران ØŒ ،اردیبهشت 1393)به چاپ رسیده است
پرسش - شما در مباØØ« تازه خود خبر از تالی٠کتابی دادید Ú©Ù‡ در آن اثبات Ù…ÛŒ کنید Ú©Ù‡ ÙلسÙÙ‡ کسانی چون هایدگر، Ùوکو، دریدا Ùˆ به طور Ú©Ù„ÛŒ ÙیلسوÙان پست مدرن Ùاقد Ùونداسیون هستند. این مدعا از Ú†Ù‡ دیدگاهی Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود؟ آیا Ùکر نمی کنید Øجم گسترده ای مباØØ« ÙلسÙÛŒ قرن بیستم با این دیدگاه از بین Ù…ÛŒ رود؟
پاسخ - هایدگر در باره آنتولوژی بØØ« Ù…ÛŒ کند Ùˆ مخال٠اپیستمولوژی است. او درباره وجود Ùˆ هستی بØØ« Ù…ÛŒ کند نه درباره شناخت شناسی. من چندان علاقه ای به مسائل آنتولوژیک نداشتم Ùˆ پیرو این سخن کاسیرر بودم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گوید: روشنگری زخم کشنده ای بر پیکر متاÙیزیک زد Ùˆ متاÙیزیک در ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ù…ÛŒ خواهد دوباره بر روی پای خود بایستد. من به مسائل متاÙیزیکی چندان علاقه ای نداشتم Ùˆ چندان هم به آثار هایدگر به آن صورت علاقه مند نبودم . کاسیرر ÙلسÙÙ‡ Øیات را ÙلسÙÙ‡ ای غیر عقلانی Ù…ÛŒ داند Ùˆ نمایندگان آنرا نیچه ،دیلتای ØŒ شللر Ùˆ هایدگر Ù…ÛŒ نامد. او Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ ایراد ÙیلسوÙان Øیات به ÙلسÙÙ‡ Ø±ÙˆØ ÛŒØ¹Ù†ÛŒ ÙلسÙÙ‡ دکارت Ùˆ کانت Ùˆ ... ایرادی بیجاست. زیرا این Ø±ÙˆØ ÛŒØ§ لوگوس است Ú©Ù‡ Øیات را وادار به سخن Ú¯Ùتن Ù…ÛŒ کند. Øیات Ùاقد Ø±ÙˆØ Ø®Ø§Ù…ÙˆØ´ است. بله من قرار است کتابی در باره بØØ« کاسیرر با هایدگر تالی٠کنم.
پرسش - شما چندین بار در یادداشت های اخیر خود به انتشار کتاب تازه هایدگر Ú©Ù‡ همان «دÙاتر سیاه» نامیده Ù…ÛŒ شود اشاره کرده اید. Øتی جلد تازه ای Ú©Ù‡ از این کتاب یاÙت شده نیز بر این نکته تاکید میکند Ú©Ù‡ او دیدگاه های نازی داشته است. اما سوال اینجا است Ú©Ù‡ داشتن این دیدگاه سیاسی تا Ú†Ù‡ اندازه ای Ù…ÛŒ تواند مباØØ« ÙلسÙÛŒ او را تØت شعاع قرار دهد؟
پاسخ - من در یک پروژه تØقیقاتی راجع به مدرنیته Ùˆ مسائل دیگری پژوهش Ù…ÛŒ کردم، دیدم Ú©Ù‡ کسی نوشته بود Ú©Ù‡ آثار ریچارد ولین در دÙاع از روشنگری مکمل آثار هابرماس است. در Ùرایند جستجوی کتاب های ولین به کتاب های زیادی درباره هایدگر Ùˆ به ویژه درباره ارتباط ÙلسÙÙ‡ او با نازیسم برخوردم Ùˆ برای خود من هم این موضوع خیلی جالب بود چون Ùکر Ù…ÛŒ کردم Ú©Ù‡ تعداد آثار ÛŒ Ú©Ù‡ در این مورد نوشته شده اند باید اندک باشند؛ ولی مشاهده کردم Ú©Ù‡ کتاب های Ù…Ùصل Ùˆ متعددی در خصوص ارتباط ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم نوشته شده اند. به ویژه کسی به نام ویکتور Ùاریاس ØŒ یک پناهنده شیلیایی،که مدتی دانشجوی هایدگر بوده پس از مرگ او کتابی منتشر Ù…ÛŒ کند با عنوان «هایدگر Ùˆ نازیسم». Ùاریاس این کتاب را به اسپانیایی Ù…ÛŒ نویسد Ùˆ به همین دلیل چندان مورد توجه واقع نمی شود. در این کتاب Ùاریاس Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ راهبردها Ùˆ آموزه های ÙلسÙÛŒ بویژه آن هایی Ú©Ù‡ با هرمنوتیک وجودی هایدگر ارتباط دارند Ùˆ نیز مضمون های هایدگری Ú©Ù‡ در گسترش ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ یا "دو کنستراکسیون " به کار رÙته اند نه تنها مضرند بلکه به ویژه پذیرای آن نوع ابطال "اصولی " هستند Ú©Ù‡ Ùاشیست ها Ù…ÛŒ طلبند.زمانی Ú©Ù‡ این کتاب در سال 1987به زبان Ùرانسه ترجمه Ù…ÛŒ شود، جنجال عظیمی به پا Ù…ÛŒ کند Ùˆ باعث سراسیمگی پست مدرنیست ها Ùˆ کسانی چون دریدا Ù…ÛŒ شود.چون هایدگر پدر معنوی اگزیستانسیالیسم Ùرانسوی Ùˆ نیز پست مدرنیسم Ùرانسه است.در این باره دریدا مصاØبه ای با عنوان « هایدگر: دوزخ ÙیلسوÙان» انجام Ù…ÛŒ دهد Ùˆ در آنجا به دنبال بیان این مطلب Ú©Ù‡ به نظر او نازیسم در کانون ÙلسÙÙ‡ هایدگر نیست اعترا٠می کند Ú©Ù‡ برخی ها معتقدند هسته مرکزی کتاب «هستی Ùˆ زمان» را نیز نازیسم تشکیل Ù…ÛŒ دهد. پس از آن شخصی به نام ایمانوئل Ùایه Ú©Ù‡ استاد ÙلسÙÙ‡ در دانشگاهی در Ùرانسه است کتابی با عنوان «هایدگر: ورود نازیسم به ÙلسÙÙ‡ در پرتو سمینارهای منتشر نشده هایدگر بین سال های 1933 تا 1935» منتشر Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این کتاب نیز واکنش های بسیاری را به بار Ù…ÛŒ آورد. ایمانوئل Ùایه پسر ژان پییر Ùایه است. ژان پییر Ùایه گویا کمونیست بوده چون در روز نامه" اومانیته" ارگان Øزب کمونیست Ùرانسه Øمله شدیدی به دریدا Ùˆ همکارانش درنشریه "تل Ú©Ù„" Ù…ÛŒ کندو آنان را متهم Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ نقب
ایدئو لوژیک تاریخی از راست آلمان به Ú†Ù¾ Ùرانسه زده اند Ùˆ از این رو به Ú†Ù¾ Ùرانسه خیانت کرده اند.او دریدا را عامل شیوع "مرض هایدگری" Ù…ÛŒ داند. ایمانوئل Ùایه نیز کار پدرش را دنبال Ù…ÛŒ کند. او در کتابش اتهامات سنگینی به هایدگر وارد Ù…ÛŒ کند. مثلا هولوکاست را تØقق نظریات هایدگر Ù…ÛŒ داند.او Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ هایدگر به Øلقه گوبلزنزدیک بود ÙˆÚ†Ù‡ بسا هایدگر Ú©Ù‡ جاه طلبی رهنمود دادن به پیشوا را داشت با هیتلر دیدار هایی داشته است چون هایدگراز" دست های تØسین آمیز هیتلر"سخن Ú¯Ùته است. اوهم چنین Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ شاید متن بعضی از سخنرانی های هیتلر را هایدگر Ù…ÛŒ نوشته است. واین "Ùرضیه" را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ لااقل متن سخنرانی دسامبر 1932 هیتلر را Ú©Ù‡ پر از اصطلاØات هایدگری است خود هایدگر برای هیتلر نوشته باشد.
مهم ترین تاثیر بر ÙلسÙÙ‡ Ùرانسه در اوایل قرن 20 را اندیشه های مارکس دارد. ولی از 1968 ببعد Ùˆ بویژه پس از آن Ú©Ù‡ در سال 1989 به قول کمونیست ها سوسیالیسم متØقق یا نظام شوروی پیشین از میان Ù…ÛŒ رود، اندیشه های مارکس هم از مد Ù…ÛŒ اÙتد Ùˆ توجه ها به هایدگر بیشتر Ù…ÛŒ شود.این بیشتر Ú†Ù¾ ها Ùˆ Ú†Ù¾ های اÙراطی Ùرانسوی هستند Ú©Ù‡ به هایدگر توجه Ù…ÛŒ کنند تا لیبرال ها Ùˆ راست های میانه رو Ùرانسه. این خود Ø´Ú¯Ùتی آور است Ú©Ù‡ یک Ùیلسو٠نازی چگونه مورد توجه یک Ùیلسو٠چپ Ùˆ یهودی مانند دریدا قرار Ù…ÛŒ گیرد. اخیرا کسی به نام ویلیام آلتمن کتابی نوشته با عنوان «مارتین هایدگر Ùˆ جنگ جهانی اول» Ú©Ù‡ در سال 2012 به چاپ رسیده است. آلتمن معتقد است Ú©Ù‡ بخش های 62 Ùˆ 72 کتاب «هستی Ùˆ زمان» مرثیه ای بر مرگ سربازان آلمانی در جنگ جهانی اول است. او اظهار Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ در سال 1934 هایدگر به مناسبت کشته شدن همکلاسان خود در جنگ جهانی اول نطق Ù…ÛŒ کند Ùˆ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ جنگ بزرگی در پیش است. این نکته باعث Ø´Ú¯Ùتی نویسنده شده است Ú©Ù‡ چگونه هایدگر در سال 1934 پیش بینی کرده بود Ú©Ù‡ جنگ جهانی دوم به وقوع Ù…ÛŒ پیوندد. گویا نازی ها پیشاپیش در تدارک جنگ بوده اند. به هر جهت از نظر آلتمن مساله ارتباط نازیسم با ÙلسÙÙ‡ هایدگرØتی پیش از انتشار کتاب «هستی Ùˆ زمان» شروع Ù…ÛŒ شود Ùˆ او «هستی Ùˆ زمان» را اثر یک Ùیلسو٠نازی Ù…ÛŒ داند. او هم چنین مدعی است Ú©Ù‡ هد٠کتـاب "هستی Ùˆ زمان" پرورش جنگجوی نازی است Ú©Ù‡ خود را در مقام قهرمان قربانی اهدا٠نازیسم کند Ùˆ سرنوشت هم چنین خواسته است. بوردیو جامعه شناس Ùˆ Ùیلسو٠Ùرانسوی نیز، Øتی پیش از انتشار کتاب Ùاریاس، اظهار Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ "هستی Ùˆ زمان" Ùˆ دیگر آثار هایدگر را نمی Ùهمیم مگر اینکه آثاری را مطالعه کنیم Ú©Ù‡ انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی مانند کارل شمیت Ùˆ یونگر نوشته اند. مثلا وقتی هایدگر از Ù…Ùاهیمی چون قهرمان Ùˆ سرنوشت در «هستی Ùˆ زمان» سخن Ù…ÛŒ راند مشاهده Ù…ÛŒ کنیم Ú©Ù‡ این Ù…Ùاهیم در دیگر آثار انقلابیان Ù…ØاÙظه کار یا به عبارت دیگر در آثار دیگر نازی ها هم وجود دارند. وقتی معنای این Ù…Ùاهیم را از آثار آنان در یاÙتیم آن وقت است Ú©Ù‡ متوجه Ù…ÛŒ شویم منظور هایدگر چیست Ùˆ آثار هایدگر آثاری برآمده برای انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی اند. آنان معتقد بودند Ú©Ù‡ نازیسم Ù…ÛŒ تواند بساط بلشویسم، دموکراسی امریکایی Ùˆ به Ú¯Ùته نیچه نهیلیسم ( Ú©Ù‡ منظورش سکولاریسم است)را از میان ببرد Ùˆ اروپا را Øیاتی دوباره ببخشد. نازیسم برای انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی آغازی دو باره بود. Ùˆ همین موضوع یعنی آغاز دو باره را هایدگر پیش شرط Ùهم دازین Ù…ÛŒ داند واین موضوع را بکرات Ú¯Ùته است. خلاصه این Ú©Ù‡ هم چنان Ú©Ù‡ نمی توان آثار مارکس را از ایدئولوژی کمونیسم جدا دانست همین طور نیز نمی توان ÙلسÙÙ‡ هایدگر را از ایدئولوژی نازیسم مجزا کرد.
پرسش - شما در بخش دیگری از یادداشت های خود پا را از نقد ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùراتر Ù…ÛŒ گذارید Ùˆ با نگاهی Ú©Ù‡ به نظر پوزیتیویستی نیز Ù…ÛŒ رسد به نقد ÙلسÙÙ‡ Ù…ÛŒ پردازید. شما Ù…ÛŒ گویید: «کسانی Ú©Ù‡ تØصیلات علمی دارند ÙلسÙÙ‡ را رشته ای بیهوده Ù…ÛŒ دانند» اساسا در بØØ« های شما ÙلسÙÙ‡ نقد Ù…ÛŒ شود یا اینکه بØØ« بر سر ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùˆ هستی از دیدگاه او است؟
پاسخ - بسیاری به من Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ پوزیتیویست هستم اما واقعا چنین نیست Ùˆ من مانند کانت معتقدم Ú©Ù‡ ذهن بشر در ساختن تئوری های علمی نقش دارد. هایدگر، گادامر Ùˆ ... معتقدند Ú©Ù‡ شناخت Ùˆ آگاهی ما Ù…Øدود به شرایط زمان Ùˆ مکان است. آگاهی امری بی زمان نیست. خرد، امری Ùرا تاریخی Ùˆ Ùرا زمانی نیست. همین Øر٠ها را کاسیرر قبل از آن دو، هم در مقدمه کتاب "ÙلسÙÙ‡ روشنگری" Ùˆ هم به ویژه در جلد دوم کتاب «ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبولیک: اندیشه اسطوره ای » Ú¯Ùته است. این کتاب را نیز من ترجمه کرده ام. همین مطالب را لوسین لوی - برول در کتابش «کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده» Ú©Ù‡ من ترجمه کرده ام، نیز پیش از هایدگر Ùˆ گادامر زده است . ولی نتایجی Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ لوی-برول Ù…ÛŒ گیرند این نیست Ú©Ù‡ ما به عصر Øجر برگردیم. لویناس در مقاله ای Ú©Ù‡ درباره دستاوردهای ÙلسÙÛŒ لوی- برول نوشته Ù…ÛŒ گوید: «هد٠ÙلسÙÙ‡ هستی این بود Ú©Ù‡ ما به وضعی برگردیم Ú©Ù‡ انسان ابتدایی، پیش از Ø´Ú©Ù„ گیری بازنمایی های جمعی در ذهنش، داشته است. انسان ابتدایی در آن موقع همواره با هستی به طور مستقیم دیدار Ù…ÛŒ کرده Ùˆ ما Ù…ÛŒ خواهیم این ذهنیت را دوباره اØیا کنیم تا بتوانیم دو باره با هستی مستقیما دیدار کنیم.» اتÙاقا Øمله پست مدرنیست ها، دریدا، هایدگر Ùˆ ... به عقلانیت Ùˆ علم به این خاطر است Ú©Ù‡ دیدگاه علمی را از بین ببرند تا این نوع ذهنیت ابتدایی را اØیا کنند Ú©Ù‡ لوی-برول در آثار خود توصی٠کرده است. البته باید بگویم Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ لوی-برول اندیشه علمی را بر تر از اندیشه اسطوره ای Ùˆ ذهنیت مدرن غربی را Ú©Ù‡ بر اثر روشنگری Ø´Ú©Ù„ گرÙته است بر تر از ذهنیت اسطوره ای یا ابتدایی Ù…ÛŒ دانستند. ولی برای هایدگر Ùˆ دریدا Ùˆ پست مدرنیست ها چنین نیست. آنان ذهنیت عرÙانی را Ú©Ù‡ لوی-برول در آثارش توصی٠کرده است بسیار بر تر از ذهنیت علمی Ù…ÛŒ دانند.من در یکی از یادداشت هایم نقل قولی از ستیون هاوکینگ آورده بودم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گوید «ÙلسÙÙ‡ مرده است». او در ابتدای کتاب Â«Ø·Ø±Ø Ø¨Ø²Ø±Ú¯Â« این Øر٠را Ù…ÛŒ زند ولی آن را در جا های دیگر هم تکرار کرده است. مساله این است Ú©Ù‡ او Ù…ÛŒ گوید ÙیلسوÙان نتوانسته اند پا به پای پیشرÙت های علمی پیش آیند؛ بنابراین ÙلسÙÙ‡ از قاÙله علم عقب مانده است. هایدگر درباره چیستی هستی سخن Ù…ÛŒ گوید. ولی ما Ú©Ù‡ در عصر Øجر زندگی نمی کنیم ما در عصر اتم زندگی Ù…ÛŒ کنیم. در پس٠سوال از هستی، بØØ« چیستی ماده Ùˆ تشکیل آن از اتم ها پیش Ù…ÛŒ آید. در زمان هایدگر اصلا نمی دانستند Ú©Ù‡ جهان 13 میلیارد Ùˆ 800 میلیون سال پیش بر اثر بیگ بنگ یا انÙجار بزرگ پا به عرصه هستی گذاشته است. قبل از آن در اوایل قرن بیستم یک Ùیزیکدان انگلیسی به نام دیراک اعلام کرد Ú©Ù‡ علاوه بر ماده، باید ضد ماده هم در کیهان وجود داشته باشد. ممکن است بعضی از کهکشان ها از ضد ماده تشکیل شده باشند. آیا یک Ùیلسو٠که Ùیزیک نداند Ù…ÛŒ تواند چنین موضوع هایی را درک کند؟ اما اگر آن ÙیلسوÙØŒ Ùیزیک بداند خواهد Ú¯Ùت Ú©Ù‡ هستی معلوم است Ú©Ù‡ چیست؛ هستی همان است Ú©Ù‡ Ùیزیکدانان درجه اول جهانی در کیهان شناسی Ùˆ در مکانیک کوانتم Ù…ÛŒ گویند. اگر هستیی Ú©Ù‡ Øکیم مابعدالطبیعی به دنبال آن است چیزی غیر از اینها است ØŒ در آن صورت آن چیزی است Ú©Ù‡ کانت Ú¯Ùته برای ما ناشناخته Ù…ÛŒ ماند یعنی Ø´ÛŒ ÙÛŒ Ù†Ùسه. شناخت انسان Ùقط به پدیدارها تعلق Ù…ÛŒ گیرد. آنچه کسانی چون هایدگر Ù…ÛŒ گویند به نظر من بازی با الÙاظ است Ùˆ به قول ویتگنشتاین بازی های زبانی است Ùˆ پشت اینها علم Ùˆ Øکمتی نهÙته نیست. هستی برای هایدگر همان نمی دانم چیست اسطوره ای است. گرچه شخصا معتقد نیستم Ú©Ù‡ اصلا ÙلسÙÙ‡ به درد نمی خورد. اما در آثاری Ú©Ù‡ از کاسیرر ترجمه کرده ام، هیچ جا ندیدم Ú©Ù‡ او از چیزی به عنوان ÙلسÙÙ‡ Ù…Øض Øر٠بزند. در کتاب «ÙلسÙÙ‡ روشنگری» درباره Ùیزیک، علوم اجتماعی، روانشناسی، تاریخ Ùˆ ... سخن Ù…ÛŒ گوید ولی Ùصلی Ú©Ù‡ به ÙلسÙÙ‡ اختصاص یاÙته باشد، وجود ندارد. کاسیرر Ù…ÛŒ گوید ÙلسÙÙ‡ تاÙته جدا باÙته ای نیست؛ ÙلسÙÙ‡ هوایی است Ú©Ù‡ رشته های مختل٠دانش در آن تنÙس Ù…ÛŒ کنند. مثل ما Ú©Ù‡ در هوا تنÙس Ù…ÛŒ کنیم ولی هوا را نمی بینیم، آن رشته ها هم آن هوایی را Ú©Ù‡ ÙلسÙÙ‡ برای آنها ایجاد کرده است، تنÙس Ù…ÛŒ کنند. بسیاری معتقدند Ú©Ù‡ ÙیلسوÙان کار خود را انجام داده اند Ùˆ این هوای ÙلسÙÛŒ را برای علوم از قرن ها پیش ساخته اند ولی دیگر کاری از عهده آنها بر نمی آید Ùˆ Ú†Ù‡ بسا بهترباشد Ú©Ù‡ دپارتمان های ÙلسÙÙ‡ را تعطیل کنند. ÙلسÙÙ‡ کاسیرر " ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک" است Ú©Ù‡ جلد اول آن به ÙلسÙÙ‡ زبان ØŒ جلد دوم به ÙلسÙÙ‡ اسطوره Ùˆ دین Ùˆ جلد سوم به ÙلسÙÙ‡ علم اختصاص یاÙته است.اما کاسیرر کتابی در باره ÙلسÙÙ‡ Ù…Øض ننوشته چون چنین چیزی دیگر برایش وجود نداشته است.
پرسش - بی Ø´Ú© ÙلسÙÙ‡ هایدگر در میدانی از نزاع قوی ترین نیروهای Ùکری Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ùˆ بر ÙیلسوÙان بعدی تاثیرگذار است. شما با این دیدگاه این تاثیر را در نظرگاه عمل رد کرده اید. آیا Ù…ÛŒ توان چنین نگاه چندجانبه ای نسبت به یک ÙلسÙÙ‡ به سبب نوع نگاه آن به آن سیاست یا متاÙیزیک داشت؟
پاسخ - مارکس معتقد بود Ú©Ù‡ دین اÙیون توده هاست. البته این نقل قول از مارکس نیست Ùˆ چند Ù†Ùر قبل از مارکس آن راگÙته اند مارکس Ùقط آن را نقل کرده است. ریمون آرون کتابی به نام «اÙیون متÙکران» یا «اÙیون روشنÙکران» نوشت Ùˆ Ú¯Ùت مارکسیسم اÙیون روشنÙکران به ویژه روشنÙکران Ùرانسوی مانند آلتوسر، سارتر Ùˆ ... است. Øالا آثار هایدگر Ùˆ پست مدرنیست ها اÙیون شده اند؛ از جمله اÙیون جوانان ایرانی Ùˆ دست اند کاران ÙلسÙÙ‡ در ایران. هر جایی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ روید صØبت از هایدگر، دلوز، لاکان، دریدا Ùˆ ... است. اما آیا کسانی Ú©Ù‡ در ایران مارکسیست بودند آثار مارکس را خوانده Ùˆ Ùهمیده بودند ØŸ اکنون نیز وضع همین است. کسانی Ú©Ù‡ آثار هایدگر یا دریدا را Ù…ÛŒ خوانند واقعا نمی Ùهمند آنها Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ گویند. همچنان Ú©Ù‡ امروز مارکسیسم از مد اÙتاده است، Ú†Ù‡ بسا چند سال دیگر هایدگر Ùˆ دریدا نیز از مد بیÙتند. تا پیش از انتشار کتاب Ùاریاس کتاب هایی Ú©Ù‡ در باره هایدگر نوشته Ù…ÛŒ شدند پر از ستایش Ùˆ تجلیل از هایدگر Ùˆ ÙلسÙÙ‡ اش بودند اما پس از آن ما شاهد انتشار انبوهی کتاب در Øمله به هایدگر Ùˆ انتقاد از آثار او هستیم. اتÙاقا چند روز پیش مقاله ای در نیویورکر خواندم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ù†Ùوذ هایدگر Ùˆ دریدا در اروپا Ùˆ امریکا رو به کاهش رÙته است. با این وص٠بعضی از متÙکران Ùˆ استادان دانشگاه های غرب زبان به اعتراض گشوده اند Ú©Ù‡ دانشگاه های غرب به اشغال Ùرهنگ نازی ها در آمده اند.
.
پرسش - شما در نقدهای خود بر هایدگر نقدی بر کسانی چون دوستدار Ùˆ آشوری نیز داشته اید. به این صورت Ù…ÛŒ توان بسیاری از ÙیلسوÙان ایرانی را با این دیدگاه Ùˆ به دلیل پرداختن به ÙلسÙÙ‡ هایدگر به نقد کشید در Øالی Ú©Ù‡ باز هم تاکید Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ بسیاری از ÙیلسوÙان شهیر نظیر هانری کربن تØت تاثیر او بوده اند؟
پاسخ - آقای آشوری از هایدگر زیاد نام Ù…ÛŒ برد. البته اینکه آقای آشوری به Ú†Ù‡ اندازه هایدگر را Ù…ÛŒ شناسد خود بØØ« دیگری است. چون آنچه من درباره هایدگر Ù…ÛŒ خوانم این است Ú©Ù‡ خواندن خود هایدگر Ú©Ùایت نمی کند Ùˆ همچنان Ú©Ù‡ Ú©Ù‡ در مطالب قبلی Ú¯Ùتم بایستی آثار انقلابیان Ù…ØاÙظه کار یعنی همÙکران هایدگر در زمان خودش را نیز مطالعه کرد.مثلا آقای آشوری همواره Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ هایدگر پایان متاÙیزیک را اعلام Ù…ÛŒ کند. باید بگویم هایدگر واژه "متاÙیزیک" را در معنای معمولش به کار نمی برد .هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ خصوصیت اصلی یا Ù…Øوری تاریخ مدرن تکنولوژی است Ú©Ù‡ کره زمین را درچنگ خودگرÙته Ùˆ جهان Ùˆ دازین را تهدید Ù…ÛŒ کند.تکنولوژی نهایتا از متاÙیزیک یعنی ازتÙسیر دکارت از طبیعت به منزله "چیز ممتد " ناشی شده است. تÙسیر دکارت سوژه یعنی Ùرد درک کننده Ùˆ بازنمایی هایش را پایه Ùˆ اساس ÙلسÙÙ‡ قرار داده است. هایدگر Ù…ÛŒ کوشد تا من بنیادی را ریشه Ú©Ù† کند Ú©Ù‡ پایه ÙلسÙÙ‡ از دکارت ببعد بوده است. از اینرو برای هایدگر از میان بردن متاÙیزیک به معنی Ù…ØÙˆ سوژه وبه همراه آن آزادی های Ùردی Ùˆ Øقوق بشر نیز هست. آنچه ما از هایدگر Ù…ÛŒ دانیم این است Ú©Ù‡ او یکی از قهارترین دشمنان روشنگری است Ùˆ همان طور Ú©Ù‡ همه Ú¯Ùته اند هد٠هایدگر این بود Ú©Ù‡ زیر پای علم Ùˆ عقلانیت را خالی Ùˆ از این طریق روشنگری را متزلزل کند Ùˆ در نتیجه آن Ùرد ÙˆØقوق شهروندیش Ùˆ نیز Ø±ÙˆØ Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒ خواهی مدنی را بی پایه Ùˆ اساس جلوه دهد Ø› همان گونه Ú©Ù‡ در نازیسم هم این موضوعات پایه Ùˆ اساسی نداشتند. هایدگر دشمن علم بود Ùˆ پست مدرنیست ها هم علم را اÙسانه سرایی Ù…ÛŒ دانند. هایدگر Ùˆ به پیروی از او پست مدرنیست ها ضد اومانیست های سوگند خورده ای هستند؛ سارتر کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ دارد به نام " اگزیستانسیالیسم Ùˆ اصالت بشر" یا "اگزیستانسیالیسم Ùˆ اومانیسم ". ولی هایدگر نامه ای خطاب به پیروانش در Ùرانسه Ù…ÛŒ نویسد Ùˆ اعلام Ù…ÛŒ کند ÙلسÙÙ‡ او ضد اومانیستی است. به این معنی Ú©Ù‡ از نظر او انسان Ú©Ù„ÛŒ یا انسانیت وجود ندارد ÙˆÙقط انسان جزیی وجود دارد. انسان آلمانی هست ØŒ انسان Ùرانسوی هست Ùˆ... ولی چیزی به نام انسان Ú©Ù„ÛŒ وجود ندارد. البته کاسیرر بر همین نکته انگشت Ù…ÛŒ گذارد Ùˆ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ در اینجا راه او از هایدگر جدا Ù…ÛŒ شود. وقتی میشل ÙÙˆÚ©Ùˆ Ù…ÛŒ گوید "انسان مرده است" منظورش همین است Ú©Ù‡ هم "انسان Ú©Ù„ÛŒ" مرده است Ùˆ هم "سوژه". از اینرو از نظر هایدگر Ùˆ گادامر Ùˆ پست مدرنیست ها تÙکر هر کس وابسته به جامعه اوست Ùˆ تÙکر جمعی است نه Ùردی. البته لویی آلتوسر ایدئولوگ کمونیست Ùرانسوی نیز خود را ضد اومانیست Ù…ÛŒ دانست ØŒ اما او این Øر٠را از دیدگاه ساختار گرایی Ù…ÛŒ Ú¯Ùت نه از دیدگاه هایدگری. هایدگر Ùˆ دریدا Ùˆ دیگر پست مدرنیست ها Ù…ÛŒ خواهند سوژه یا Ùرد را از میان بر دارند Ùˆ مدعی اند Ú©Ù‡ تÙکر در مقطع Ùردی معنایی ندارد Ùˆ تÙکر Ùقط Ù…ÛŒ تواند جمعی باشد . باید Ùرد Ù…ØÙˆ شود Ùˆ جمع مستولی . این همان جایی است Ú©Ù‡ Ùاشیست ها Ùˆ کمونیست ها با هم اشتراک نظر دارند. آنجا Ú©Ù‡ ژاک دریدا مرگ مول٠را اعلام Ù…ÛŒ کند Ø› در واقع مرگ "سوژه"را اعلام Ù…ÛŒ کند. از اینرو شاید دریدا چندان هم خائن به آرمان های Ú†Ù¾ نبوده است. همان چنان Ú©Ù‡ Ú¯Ùتم هد٠هایدگر Ùˆ لویناس Ùˆ به طور Ú©Ù„ÛŒ Ùاشیست ها Ùˆ کمونیست ها اØیای جامعه بدوی است Ú©Ù‡ در آن نه از تÙکر Ùردی نشانی هست ونه از تقسیم کار اثری. جامعه ای Ú©Ù‡ لوسین لوی-برول در آثارش به توصی٠آن پرداخته است. آقای آرامش دوستدار هم از سویی به قول خودشان Ù…ÛŒ خواهند به نقد دین بپردازند Ùˆ از دیگر سو سرسپرده نیچه Ùˆ هایدگر هستند. آنچه Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ دیگران درباره هد٠هایدگر Ú¯Ùته اند این است Ú©Ù‡ او به دنبال اØیای متاÙیزیک Ùˆ اØیای اندیشه اسطوره ای- دینی بود. تمام کسانی Ú©Ù‡ بر هایدگر تاثیر داشته اند، چون لوتر، آکویناس Ùˆ ... همه کشیش بوده اند. ساخت اندیشه هایدگر دینی است Ùˆ خود کاسیرر هم Ù…ÛŒ گوید ÙلسÙÙ‡ هایدگر ÙلسÙÙ‡ ای دینی است. ÙلسÙÙ‡ هایدگر از اضطراب Ùˆ مرگ صØبت Ù…ÛŒ کند؛ اضطراب Ùˆ مرگ مسائل ÙلسÙÛŒ نیستند بلکه مسائل دینی هستند. اگر آقای دوستدار پیرو هایدگر است به نوعی خودش هم دین خو است Ùˆ نباید دیگران را متص٠به دین خویی کند بلکه باید ابتدا درباره دین خویی خودش سخن بگوید Ùˆ بعد درباره دین خویی دیگران. هانری کربن هم به نظر من سردسته تاریک اندیشان است Ùˆ مسائلی را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ بیشتر جنبه خراÙÛŒ دارند. امثال کربن را داریوش شایگان ها بزرگ کرده اند Ùˆ خود آنان نیز پیرو هایدگر هستند پس باید دشمنان قسم خورده روشنگری یا مدرنیته بر خاسته از روشنگری باشند. اتÙاقا این نقد سبب Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ متÙکران ما به خود آیند Ùˆ مخاطبان را نا آگاه نپندارند وجوابگو باشند Ú©Ù‡ آیا به آزادی های مدنی اعتقادی دارند یا به آنچه انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی چون هایدگر اعتقاد داشتند، ÙˆÙادار ند.
هایدگر اÙیون جوانان ما شده است
مصاØبه سجاد صداقت با یدالله موقن
این مصاØبه در مجله مهر نامه شماره 35 صÙØات 26-27 (تهران ØŒ ،اردیبهشت 1393)به چاپ رسیده است
پرسش - شما در مباØØ« تازه خود خبر از تالی٠کتابی دادید Ú©Ù‡ در آن اثبات Ù…ÛŒ کنید Ú©Ù‡ ÙلسÙÙ‡ کسانی چون هایدگر، Ùوکو، دریدا Ùˆ به طور Ú©Ù„ÛŒ ÙیلسوÙان پست مدرن Ùاقد Ùونداسیون هستند. این مدعا از Ú†Ù‡ دیدگاهی Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود؟ آیا Ùکر نمی کنید Øجم گسترده ای مباØØ« ÙلسÙÛŒ قرن بیستم با این دیدگاه از بین Ù…ÛŒ رود؟
پاسخ - هایدگر در باره آنتولوژی بØØ« Ù…ÛŒ کند Ùˆ مخال٠اپیستمولوژی است. او درباره وجود Ùˆ هستی بØØ« Ù…ÛŒ کند نه درباره شناخت شناسی. من چندان علاقه ای به مسائل آنتولوژیک نداشتم Ùˆ پیرو این سخن کاسیرر بودم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گوید: روشنگری زخم کشنده ای بر پیکر متاÙیزیک زد Ùˆ متاÙیزیک در ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ù…ÛŒ خواهد دوباره بر روی پای خود بایستد. من به مسائل متاÙیزیکی چندان علاقه ای نداشتم Ùˆ چندان هم به آثار هایدگر به آن صورت علاقه مند نبودم . کاسیرر ÙلسÙÙ‡ Øیات را ÙلسÙÙ‡ ای غیر عقلانی Ù…ÛŒ داند Ùˆ نمایندگان آنرا نیچه ،دیلتای ØŒ شللر Ùˆ هایدگر Ù…ÛŒ نامد. او Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ ایراد ÙیلسوÙان Øیات به ÙلسÙÙ‡ Ø±ÙˆØ ÛŒØ¹Ù†ÛŒ ÙلسÙÙ‡ دکارت Ùˆ کانت Ùˆ ... ایرادی بیجاست. زیرا این Ø±ÙˆØ ÛŒØ§ لوگوس است Ú©Ù‡ Øیات را وادار به سخن Ú¯Ùتن Ù…ÛŒ کند. Øیات Ùاقد Ø±ÙˆØ Ø®Ø§Ù…ÙˆØ´ است. بله من قرار است کتابی در باره بØØ« کاسیرر با هایدگر تالی٠کنم.
پرسش - شما چندین بار در یادداشت های اخیر خود به انتشار کتاب تازه هایدگر Ú©Ù‡ همان «دÙاتر سیاه» نامیده Ù…ÛŒ شود اشاره کرده اید. Øتی جلد تازه ای Ú©Ù‡ از این کتاب یاÙت شده نیز بر این نکته تاکید میکند Ú©Ù‡ او دیدگاه های نازی داشته است. اما سوال اینجا است Ú©Ù‡ داشتن این دیدگاه سیاسی تا Ú†Ù‡ اندازه ای Ù…ÛŒ تواند مباØØ« ÙلسÙÛŒ او را تØت شعاع قرار دهد؟
پاسخ - من در یک پروژه تØقیقاتی راجع به مدرنیته Ùˆ مسائل دیگری پژوهش Ù…ÛŒ کردم، دیدم Ú©Ù‡ کسی نوشته بود Ú©Ù‡ آثار ریچارد ولین در دÙاع از روشنگری مکمل آثار هابرماس است. در Ùرایند جستجوی کتاب های ولین به کتاب های زیادی درباره هایدگر Ùˆ به ویژه درباره ارتباط ÙلسÙÙ‡ او با نازیسم برخوردم Ùˆ برای خود من هم این موضوع خیلی جالب بود چون Ùکر Ù…ÛŒ کردم Ú©Ù‡ تعداد آثار ÛŒ Ú©Ù‡ در این مورد نوشته شده اند باید اندک باشند؛ ولی مشاهده کردم Ú©Ù‡ کتاب های Ù…Ùصل Ùˆ متعددی در خصوص ارتباط ÙلسÙÙ‡ هایدگر با نازیسم نوشته شده اند. به ویژه کسی به نام ویکتور Ùاریاس ØŒ یک پناهنده شیلیایی،که مدتی دانشجوی هایدگر بوده پس از مرگ او کتابی منتشر Ù…ÛŒ کند با عنوان «هایدگر Ùˆ نازیسم». Ùاریاس این کتاب را به اسپانیایی Ù…ÛŒ نویسد Ùˆ به همین دلیل چندان مورد توجه واقع نمی شود. در این کتاب Ùاریاس Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ راهبردها Ùˆ آموزه های ÙلسÙÛŒ بویژه آن هایی Ú©Ù‡ با هرمنوتیک وجودی هایدگر ارتباط دارند Ùˆ نیز مضمون های هایدگری Ú©Ù‡ در گسترش ساختار Ø´Ú©Ù†ÛŒ یا "دو کنستراکسیون " به کار رÙته اند نه تنها مضرند بلکه به ویژه پذیرای آن نوع ابطال "اصولی " هستند Ú©Ù‡ Ùاشیست ها Ù…ÛŒ طلبند.زمانی Ú©Ù‡ این کتاب در سال 1987به زبان Ùرانسه ترجمه Ù…ÛŒ شود، جنجال عظیمی به پا Ù…ÛŒ کند Ùˆ باعث سراسیمگی پست مدرنیست ها Ùˆ کسانی چون دریدا Ù…ÛŒ شود.چون هایدگر پدر معنوی اگزیستانسیالیسم Ùرانسوی Ùˆ نیز پست مدرنیسم Ùرانسه است.در این باره دریدا مصاØبه ای با عنوان « هایدگر: دوزخ ÙیلسوÙان» انجام Ù…ÛŒ دهد Ùˆ در آنجا به دنبال بیان این مطلب Ú©Ù‡ به نظر او نازیسم در کانون ÙلسÙÙ‡ هایدگر نیست اعترا٠می کند Ú©Ù‡ برخی ها معتقدند هسته مرکزی کتاب «هستی Ùˆ زمان» را نیز نازیسم تشکیل Ù…ÛŒ دهد. پس از آن شخصی به نام ایمانوئل Ùایه Ú©Ù‡ استاد ÙلسÙÙ‡ در دانشگاهی در Ùرانسه است کتابی با عنوان «هایدگر: ورود نازیسم به ÙلسÙÙ‡ در پرتو سمینارهای منتشر نشده هایدگر بین سال های 1933 تا 1935» منتشر Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این کتاب نیز واکنش های بسیاری را به بار Ù…ÛŒ آورد. ایمانوئل Ùایه پسر ژان پییر Ùایه است. ژان پییر Ùایه گویا کمونیست بوده چون در روز نامه" اومانیته" ارگان Øزب کمونیست Ùرانسه Øمله شدیدی به دریدا Ùˆ همکارانش درنشریه "تل Ú©Ù„" Ù…ÛŒ کندو آنان را متهم Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ نقب
ایدئو لوژیک تاریخی از راست آلمان به Ú†Ù¾ Ùرانسه زده اند Ùˆ از این رو به Ú†Ù¾ Ùرانسه خیانت کرده اند.او دریدا را عامل شیوع "مرض هایدگری" Ù…ÛŒ داند. ایمانوئل Ùایه نیز کار پدرش را دنبال Ù…ÛŒ کند. او در کتابش اتهامات سنگینی به هایدگر وارد Ù…ÛŒ کند. مثلا هولوکاست را تØقق نظریات هایدگر Ù…ÛŒ داند.او Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ هایدگر به Øلقه گوبلزنزدیک بود ÙˆÚ†Ù‡ بسا هایدگر Ú©Ù‡ جاه طلبی رهنمود دادن به پیشوا را داشت با هیتلر دیدار هایی داشته است چون هایدگراز" دست های تØسین آمیز هیتلر"سخن Ú¯Ùته است. اوهم چنین Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ شاید متن بعضی از سخنرانی های هیتلر را هایدگر Ù…ÛŒ نوشته است. واین "Ùرضیه" را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ لااقل متن سخنرانی دسامبر 1932 هیتلر را Ú©Ù‡ پر از اصطلاØات هایدگری است خود هایدگر برای هیتلر نوشته باشد.
مهم ترین تاثیر بر ÙلسÙÙ‡ Ùرانسه در اوایل قرن 20 را اندیشه های مارکس دارد. ولی از 1968 ببعد Ùˆ بویژه پس از آن Ú©Ù‡ در سال 1989 به قول کمونیست ها سوسیالیسم متØقق یا نظام شوروی پیشین از میان Ù…ÛŒ رود، اندیشه های مارکس هم از مد Ù…ÛŒ اÙتد Ùˆ توجه ها به هایدگر بیشتر Ù…ÛŒ شود.این بیشتر Ú†Ù¾ ها Ùˆ Ú†Ù¾ های اÙراطی Ùرانسوی هستند Ú©Ù‡ به هایدگر توجه Ù…ÛŒ کنند تا لیبرال ها Ùˆ راست های میانه رو Ùرانسه. این خود Ø´Ú¯Ùتی آور است Ú©Ù‡ یک Ùیلسو٠نازی چگونه مورد توجه یک Ùیلسو٠چپ Ùˆ یهودی مانند دریدا قرار Ù…ÛŒ گیرد. اخیرا کسی به نام ویلیام آلتمن کتابی نوشته با عنوان «مارتین هایدگر Ùˆ جنگ جهانی اول» Ú©Ù‡ در سال 2012 به چاپ رسیده است. آلتمن معتقد است Ú©Ù‡ بخش های 62 Ùˆ 72 کتاب «هستی Ùˆ زمان» مرثیه ای بر مرگ سربازان آلمانی در جنگ جهانی اول است. او اظهار Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ در سال 1934 هایدگر به مناسبت کشته شدن همکلاسان خود در جنگ جهانی اول نطق Ù…ÛŒ کند Ùˆ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ جنگ بزرگی در پیش است. این نکته باعث Ø´Ú¯Ùتی نویسنده شده است Ú©Ù‡ چگونه هایدگر در سال 1934 پیش بینی کرده بود Ú©Ù‡ جنگ جهانی دوم به وقوع Ù…ÛŒ پیوندد. گویا نازی ها پیشاپیش در تدارک جنگ بوده اند. به هر جهت از نظر آلتمن مساله ارتباط نازیسم با ÙلسÙÙ‡ هایدگرØتی پیش از انتشار کتاب «هستی Ùˆ زمان» شروع Ù…ÛŒ شود Ùˆ او «هستی Ùˆ زمان» را اثر یک Ùیلسو٠نازی Ù…ÛŒ داند. او هم چنین مدعی است Ú©Ù‡ هد٠کتـاب "هستی Ùˆ زمان" پرورش جنگجوی نازی است Ú©Ù‡ خود را در مقام قهرمان قربانی اهدا٠نازیسم کند Ùˆ سرنوشت هم چنین خواسته است. بوردیو جامعه شناس Ùˆ Ùیلسو٠Ùرانسوی نیز، Øتی پیش از انتشار کتاب Ùاریاس، اظهار Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ "هستی Ùˆ زمان" Ùˆ دیگر آثار هایدگر را نمی Ùهمیم مگر اینکه آثاری را مطالعه کنیم Ú©Ù‡ انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی مانند کارل شمیت Ùˆ یونگر نوشته اند. مثلا وقتی هایدگر از Ù…Ùاهیمی چون قهرمان Ùˆ سرنوشت در «هستی Ùˆ زمان» سخن Ù…ÛŒ راند مشاهده Ù…ÛŒ کنیم Ú©Ù‡ این Ù…Ùاهیم در دیگر آثار انقلابیان Ù…ØاÙظه کار یا به عبارت دیگر در آثار دیگر نازی ها هم وجود دارند. وقتی معنای این Ù…Ùاهیم را از آثار آنان در یاÙتیم آن وقت است Ú©Ù‡ متوجه Ù…ÛŒ شویم منظور هایدگر چیست Ùˆ آثار هایدگر آثاری برآمده برای انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی اند. آنان معتقد بودند Ú©Ù‡ نازیسم Ù…ÛŒ تواند بساط بلشویسم، دموکراسی امریکایی Ùˆ به Ú¯Ùته نیچه نهیلیسم ( Ú©Ù‡ منظورش سکولاریسم است)را از میان ببرد Ùˆ اروپا را Øیاتی دوباره ببخشد. نازیسم برای انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی آغازی دو باره بود. Ùˆ همین موضوع یعنی آغاز دو باره را هایدگر پیش شرط Ùهم دازین Ù…ÛŒ داند واین موضوع را بکرات Ú¯Ùته است. خلاصه این Ú©Ù‡ هم چنان Ú©Ù‡ نمی توان آثار مارکس را از ایدئولوژی کمونیسم جدا دانست همین طور نیز نمی توان ÙلسÙÙ‡ هایدگر را از ایدئولوژی نازیسم مجزا کرد.
پرسش - شما در بخش دیگری از یادداشت های خود پا را از نقد ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùراتر Ù…ÛŒ گذارید Ùˆ با نگاهی Ú©Ù‡ به نظر پوزیتیویستی نیز Ù…ÛŒ رسد به نقد ÙلسÙÙ‡ Ù…ÛŒ پردازید. شما Ù…ÛŒ گویید: «کسانی Ú©Ù‡ تØصیلات علمی دارند ÙلسÙÙ‡ را رشته ای بیهوده Ù…ÛŒ دانند» اساسا در بØØ« های شما ÙلسÙÙ‡ نقد Ù…ÛŒ شود یا اینکه بØØ« بر سر ÙلسÙÙ‡ هایدگر Ùˆ هستی از دیدگاه او است؟
پاسخ - بسیاری به من Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ پوزیتیویست هستم اما واقعا چنین نیست Ùˆ من مانند کانت معتقدم Ú©Ù‡ ذهن بشر در ساختن تئوری های علمی نقش دارد. هایدگر، گادامر Ùˆ ... معتقدند Ú©Ù‡ شناخت Ùˆ آگاهی ما Ù…Øدود به شرایط زمان Ùˆ مکان است. آگاهی امری بی زمان نیست. خرد، امری Ùرا تاریخی Ùˆ Ùرا زمانی نیست. همین Øر٠ها را کاسیرر قبل از آن دو، هم در مقدمه کتاب "ÙلسÙÙ‡ روشنگری" Ùˆ هم به ویژه در جلد دوم کتاب «ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبولیک: اندیشه اسطوره ای » Ú¯Ùته است. این کتاب را نیز من ترجمه کرده ام. همین مطالب را لوسین لوی - برول در کتابش «کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده» Ú©Ù‡ من ترجمه کرده ام، نیز پیش از هایدگر Ùˆ گادامر زده است . ولی نتایجی Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ لوی-برول Ù…ÛŒ گیرند این نیست Ú©Ù‡ ما به عصر Øجر برگردیم. لویناس در مقاله ای Ú©Ù‡ درباره دستاوردهای ÙلسÙÛŒ لوی- برول نوشته Ù…ÛŒ گوید: «هد٠ÙلسÙÙ‡ هستی این بود Ú©Ù‡ ما به وضعی برگردیم Ú©Ù‡ انسان ابتدایی، پیش از Ø´Ú©Ù„ گیری بازنمایی های جمعی در ذهنش، داشته است. انسان ابتدایی در آن موقع همواره با هستی به طور مستقیم دیدار Ù…ÛŒ کرده Ùˆ ما Ù…ÛŒ خواهیم این ذهنیت را دوباره اØیا کنیم تا بتوانیم دو باره با هستی مستقیما دیدار کنیم.» اتÙاقا Øمله پست مدرنیست ها، دریدا، هایدگر Ùˆ ... به عقلانیت Ùˆ علم به این خاطر است Ú©Ù‡ دیدگاه علمی را از بین ببرند تا این نوع ذهنیت ابتدایی را اØیا کنند Ú©Ù‡ لوی-برول در آثار خود توصی٠کرده است. البته باید بگویم Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ لوی-برول اندیشه علمی را بر تر از اندیشه اسطوره ای Ùˆ ذهنیت مدرن غربی را Ú©Ù‡ بر اثر روشنگری Ø´Ú©Ù„ گرÙته است بر تر از ذهنیت اسطوره ای یا ابتدایی Ù…ÛŒ دانستند. ولی برای هایدگر Ùˆ دریدا Ùˆ پست مدرنیست ها چنین نیست. آنان ذهنیت عرÙانی را Ú©Ù‡ لوی-برول در آثارش توصی٠کرده است بسیار بر تر از ذهنیت علمی Ù…ÛŒ دانند.من در یکی از یادداشت هایم نقل قولی از ستیون هاوکینگ آورده بودم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ گوید «ÙلسÙÙ‡ مرده است». او در ابتدای کتاب Â«Ø·Ø±Ø Ø¨Ø²Ø±Ú¯Â« این Øر٠را Ù…ÛŒ زند ولی آن را در جا های دیگر هم تکرار کرده است. مساله این است Ú©Ù‡ او Ù…ÛŒ گوید ÙیلسوÙان نتوانسته اند پا به پای پیشرÙت های علمی پیش آیند؛ بنابراین ÙلسÙÙ‡ از قاÙله علم عقب مانده است. هایدگر درباره چیستی هستی سخن Ù…ÛŒ گوید. ولی ما Ú©Ù‡ در عصر Øجر زندگی نمی کنیم ما در عصر اتم زندگی Ù…ÛŒ کنیم. در پس٠سوال از هستی، بØØ« چیستی ماده Ùˆ تشکیل آن از اتم ها پیش Ù…ÛŒ آید. در زمان هایدگر اصلا نمی دانستند Ú©Ù‡ جهان 13 میلیارد Ùˆ 800 میلیون سال پیش بر اثر بیگ بنگ یا انÙجار بزرگ پا به عرصه هستی گذاشته است. قبل از آن در اوایل قرن بیستم یک Ùیزیکدان انگلیسی به نام دیراک اعلام کرد Ú©Ù‡ علاوه بر ماده، باید ضد ماده هم در کیهان وجود داشته باشد. ممکن است بعضی از کهکشان ها از ضد ماده تشکیل شده باشند. آیا یک Ùیلسو٠که Ùیزیک نداند Ù…ÛŒ تواند چنین موضوع هایی را درک کند؟ اما اگر آن ÙیلسوÙØŒ Ùیزیک بداند خواهد Ú¯Ùت Ú©Ù‡ هستی معلوم است Ú©Ù‡ چیست؛ هستی همان است Ú©Ù‡ Ùیزیکدانان درجه اول جهانی در کیهان شناسی Ùˆ در مکانیک کوانتم Ù…ÛŒ گویند. اگر هستیی Ú©Ù‡ Øکیم مابعدالطبیعی به دنبال آن است چیزی غیر از اینها است ØŒ در آن صورت آن چیزی است Ú©Ù‡ کانت Ú¯Ùته برای ما ناشناخته Ù…ÛŒ ماند یعنی Ø´ÛŒ ÙÛŒ Ù†Ùسه. شناخت انسان Ùقط به پدیدارها تعلق Ù…ÛŒ گیرد. آنچه کسانی چون هایدگر Ù…ÛŒ گویند به نظر من بازی با الÙاظ است Ùˆ به قول ویتگنشتاین بازی های زبانی است Ùˆ پشت اینها علم Ùˆ Øکمتی نهÙته نیست. هستی برای هایدگر همان نمی دانم چیست اسطوره ای است. گرچه شخصا معتقد نیستم Ú©Ù‡ اصلا ÙلسÙÙ‡ به درد نمی خورد. اما در آثاری Ú©Ù‡ از کاسیرر ترجمه کرده ام، هیچ جا ندیدم Ú©Ù‡ او از چیزی به عنوان ÙلسÙÙ‡ Ù…Øض Øر٠بزند. در کتاب «ÙلسÙÙ‡ روشنگری» درباره Ùیزیک، علوم اجتماعی، روانشناسی، تاریخ Ùˆ ... سخن Ù…ÛŒ گوید ولی Ùصلی Ú©Ù‡ به ÙلسÙÙ‡ اختصاص یاÙته باشد، وجود ندارد. کاسیرر Ù…ÛŒ گوید ÙلسÙÙ‡ تاÙته جدا باÙته ای نیست؛ ÙلسÙÙ‡ هوایی است Ú©Ù‡ رشته های مختل٠دانش در آن تنÙس Ù…ÛŒ کنند. مثل ما Ú©Ù‡ در هوا تنÙس Ù…ÛŒ کنیم ولی هوا را نمی بینیم، آن رشته ها هم آن هوایی را Ú©Ù‡ ÙلسÙÙ‡ برای آنها ایجاد کرده است، تنÙس Ù…ÛŒ کنند. بسیاری معتقدند Ú©Ù‡ ÙیلسوÙان کار خود را انجام داده اند Ùˆ این هوای ÙلسÙÛŒ را برای علوم از قرن ها پیش ساخته اند ولی دیگر کاری از عهده آنها بر نمی آید Ùˆ Ú†Ù‡ بسا بهترباشد Ú©Ù‡ دپارتمان های ÙلسÙÙ‡ را تعطیل کنند. ÙلسÙÙ‡ کاسیرر " ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک" است Ú©Ù‡ جلد اول آن به ÙلسÙÙ‡ زبان ØŒ جلد دوم به ÙلسÙÙ‡ اسطوره Ùˆ دین Ùˆ جلد سوم به ÙلسÙÙ‡ علم اختصاص یاÙته است.اما کاسیرر کتابی در باره ÙلسÙÙ‡ Ù…Øض ننوشته چون چنین چیزی دیگر برایش وجود نداشته است.
پرسش - بی Ø´Ú© ÙلسÙÙ‡ هایدگر در میدانی از نزاع قوی ترین نیروهای Ùکری Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ùˆ بر ÙیلسوÙان بعدی تاثیرگذار است. شما با این دیدگاه این تاثیر را در نظرگاه عمل رد کرده اید. آیا Ù…ÛŒ توان چنین نگاه چندجانبه ای نسبت به یک ÙلسÙÙ‡ به سبب نوع نگاه آن به آن سیاست یا متاÙیزیک داشت؟
پاسخ - مارکس معتقد بود Ú©Ù‡ دین اÙیون توده هاست. البته این نقل قول از مارکس نیست Ùˆ چند Ù†Ùر قبل از مارکس آن راگÙته اند مارکس Ùقط آن را نقل کرده است. ریمون آرون کتابی به نام «اÙیون متÙکران» یا «اÙیون روشنÙکران» نوشت Ùˆ Ú¯Ùت مارکسیسم اÙیون روشنÙکران به ویژه روشنÙکران Ùرانسوی مانند آلتوسر، سارتر Ùˆ ... است. Øالا آثار هایدگر Ùˆ پست مدرنیست ها اÙیون شده اند؛ از جمله اÙیون جوانان ایرانی Ùˆ دست اند کاران ÙلسÙÙ‡ در ایران. هر جایی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ روید صØبت از هایدگر، دلوز، لاکان، دریدا Ùˆ ... است. اما آیا کسانی Ú©Ù‡ در ایران مارکسیست بودند آثار مارکس را خوانده Ùˆ Ùهمیده بودند ØŸ اکنون نیز وضع همین است. کسانی Ú©Ù‡ آثار هایدگر یا دریدا را Ù…ÛŒ خوانند واقعا نمی Ùهمند آنها Ú†Ù‡ Ù…ÛŒ گویند. همچنان Ú©Ù‡ امروز مارکسیسم از مد اÙتاده است، Ú†Ù‡ بسا چند سال دیگر هایدگر Ùˆ دریدا نیز از مد بیÙتند. تا پیش از انتشار کتاب Ùاریاس کتاب هایی Ú©Ù‡ در باره هایدگر نوشته Ù…ÛŒ شدند پر از ستایش Ùˆ تجلیل از هایدگر Ùˆ ÙلسÙÙ‡ اش بودند اما پس از آن ما شاهد انتشار انبوهی کتاب در Øمله به هایدگر Ùˆ انتقاد از آثار او هستیم. اتÙاقا چند روز پیش مقاله ای در نیویورکر خواندم Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ù†Ùوذ هایدگر Ùˆ دریدا در اروپا Ùˆ امریکا رو به کاهش رÙته است. با این وص٠بعضی از متÙکران Ùˆ استادان دانشگاه های غرب زبان به اعتراض گشوده اند Ú©Ù‡ دانشگاه های غرب به اشغال Ùرهنگ نازی ها در آمده اند.
.
پرسش - شما در نقدهای خود بر هایدگر نقدی بر کسانی چون دوستدار Ùˆ آشوری نیز داشته اید. به این صورت Ù…ÛŒ توان بسیاری از ÙیلسوÙان ایرانی را با این دیدگاه Ùˆ به دلیل پرداختن به ÙلسÙÙ‡ هایدگر به نقد کشید در Øالی Ú©Ù‡ باز هم تاکید Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ بسیاری از ÙیلسوÙان شهیر نظیر هانری کربن تØت تاثیر او بوده اند؟
پاسخ - آقای آشوری از هایدگر زیاد نام Ù…ÛŒ برد. البته اینکه آقای آشوری به Ú†Ù‡ اندازه هایدگر را Ù…ÛŒ شناسد خود بØØ« دیگری است. چون آنچه من درباره هایدگر Ù…ÛŒ خوانم این است Ú©Ù‡ خواندن خود هایدگر Ú©Ùایت نمی کند Ùˆ همچنان Ú©Ù‡ Ú©Ù‡ در مطالب قبلی Ú¯Ùتم بایستی آثار انقلابیان Ù…ØاÙظه کار یعنی همÙکران هایدگر در زمان خودش را نیز مطالعه کرد.مثلا آقای آشوری همواره Ù…ÛŒ گویند Ú©Ù‡ هایدگر پایان متاÙیزیک را اعلام Ù…ÛŒ کند. باید بگویم هایدگر واژه "متاÙیزیک" را در معنای معمولش به کار نمی برد .هایدگر Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ خصوصیت اصلی یا Ù…Øوری تاریخ مدرن تکنولوژی است Ú©Ù‡ کره زمین را درچنگ خودگرÙته Ùˆ جهان Ùˆ دازین را تهدید Ù…ÛŒ کند.تکنولوژی نهایتا از متاÙیزیک یعنی ازتÙسیر دکارت از طبیعت به منزله "چیز ممتد " ناشی شده است. تÙسیر دکارت سوژه یعنی Ùرد درک کننده Ùˆ بازنمایی هایش را پایه Ùˆ اساس ÙلسÙÙ‡ قرار داده است. هایدگر Ù…ÛŒ کوشد تا من بنیادی را ریشه Ú©Ù† کند Ú©Ù‡ پایه ÙلسÙÙ‡ از دکارت ببعد بوده است. از اینرو برای هایدگر از میان بردن متاÙیزیک به معنی Ù…ØÙˆ سوژه وبه همراه آن آزادی های Ùردی Ùˆ Øقوق بشر نیز هست. آنچه ما از هایدگر Ù…ÛŒ دانیم این است Ú©Ù‡ او یکی از قهارترین دشمنان روشنگری است Ùˆ همان طور Ú©Ù‡ همه Ú¯Ùته اند هد٠هایدگر این بود Ú©Ù‡ زیر پای علم Ùˆ عقلانیت را خالی Ùˆ از این طریق روشنگری را متزلزل کند Ùˆ در نتیجه آن Ùرد ÙˆØقوق شهروندیش Ùˆ نیز Ø±ÙˆØ Ø¢Ø²Ø§Ø¯ÛŒ خواهی مدنی را بی پایه Ùˆ اساس جلوه دهد Ø› همان گونه Ú©Ù‡ در نازیسم هم این موضوعات پایه Ùˆ اساسی نداشتند. هایدگر دشمن علم بود Ùˆ پست مدرنیست ها هم علم را اÙسانه سرایی Ù…ÛŒ دانند. هایدگر Ùˆ به پیروی از او پست مدرنیست ها ضد اومانیست های سوگند خورده ای هستند؛ سارتر کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ دارد به نام " اگزیستانسیالیسم Ùˆ اصالت بشر" یا "اگزیستانسیالیسم Ùˆ اومانیسم ". ولی هایدگر نامه ای خطاب به پیروانش در Ùرانسه Ù…ÛŒ نویسد Ùˆ اعلام Ù…ÛŒ کند ÙلسÙÙ‡ او ضد اومانیستی است. به این معنی Ú©Ù‡ از نظر او انسان Ú©Ù„ÛŒ یا انسانیت وجود ندارد ÙˆÙقط انسان جزیی وجود دارد. انسان آلمانی هست ØŒ انسان Ùرانسوی هست Ùˆ... ولی چیزی به نام انسان Ú©Ù„ÛŒ وجود ندارد. البته کاسیرر بر همین نکته انگشت Ù…ÛŒ گذارد Ùˆ Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ در اینجا راه او از هایدگر جدا Ù…ÛŒ شود. وقتی میشل ÙÙˆÚ©Ùˆ Ù…ÛŒ گوید "انسان مرده است" منظورش همین است Ú©Ù‡ هم "انسان Ú©Ù„ÛŒ" مرده است Ùˆ هم "سوژه". از اینرو از نظر هایدگر Ùˆ گادامر Ùˆ پست مدرنیست ها تÙکر هر کس وابسته به جامعه اوست Ùˆ تÙکر جمعی است نه Ùردی. البته لویی آلتوسر ایدئولوگ کمونیست Ùرانسوی نیز خود را ضد اومانیست Ù…ÛŒ دانست ØŒ اما او این Øر٠را از دیدگاه ساختار گرایی Ù…ÛŒ Ú¯Ùت نه از دیدگاه هایدگری. هایدگر Ùˆ دریدا Ùˆ دیگر پست مدرنیست ها Ù…ÛŒ خواهند سوژه یا Ùرد را از میان بر دارند Ùˆ مدعی اند Ú©Ù‡ تÙکر در مقطع Ùردی معنایی ندارد Ùˆ تÙکر Ùقط Ù…ÛŒ تواند جمعی باشد . باید Ùرد Ù…ØÙˆ شود Ùˆ جمع مستولی . این همان جایی است Ú©Ù‡ Ùاشیست ها Ùˆ کمونیست ها با هم اشتراک نظر دارند. آنجا Ú©Ù‡ ژاک دریدا مرگ مول٠را اعلام Ù…ÛŒ کند Ø› در واقع مرگ "سوژه"را اعلام Ù…ÛŒ کند. از اینرو شاید دریدا چندان هم خائن به آرمان های Ú†Ù¾ نبوده است. همان چنان Ú©Ù‡ Ú¯Ùتم هد٠هایدگر Ùˆ لویناس Ùˆ به طور Ú©Ù„ÛŒ Ùاشیست ها Ùˆ کمونیست ها اØیای جامعه بدوی است Ú©Ù‡ در آن نه از تÙکر Ùردی نشانی هست ونه از تقسیم کار اثری. جامعه ای Ú©Ù‡ لوسین لوی-برول در آثارش به توصی٠آن پرداخته است. آقای آرامش دوستدار هم از سویی به قول خودشان Ù…ÛŒ خواهند به نقد دین بپردازند Ùˆ از دیگر سو سرسپرده نیچه Ùˆ هایدگر هستند. آنچه Ú©Ù‡ کاسیرر Ùˆ دیگران درباره هد٠هایدگر Ú¯Ùته اند این است Ú©Ù‡ او به دنبال اØیای متاÙیزیک Ùˆ اØیای اندیشه اسطوره ای- دینی بود. تمام کسانی Ú©Ù‡ بر هایدگر تاثیر داشته اند، چون لوتر، آکویناس Ùˆ ... همه کشیش بوده اند. ساخت اندیشه هایدگر دینی است Ùˆ خود کاسیرر هم Ù…ÛŒ گوید ÙلسÙÙ‡ هایدگر ÙلسÙÙ‡ ای دینی است. ÙلسÙÙ‡ هایدگر از اضطراب Ùˆ مرگ صØبت Ù…ÛŒ کند؛ اضطراب Ùˆ مرگ مسائل ÙلسÙÛŒ نیستند بلکه مسائل دینی هستند. اگر آقای دوستدار پیرو هایدگر است به نوعی خودش هم دین خو است Ùˆ نباید دیگران را متص٠به دین خویی کند بلکه باید ابتدا درباره دین خویی خودش سخن بگوید Ùˆ بعد درباره دین خویی دیگران. هانری کربن هم به نظر من سردسته تاریک اندیشان است Ùˆ مسائلی را Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ بیشتر جنبه خراÙÛŒ دارند. امثال کربن را داریوش شایگان ها بزرگ کرده اند Ùˆ خود آنان نیز پیرو هایدگر هستند پس باید دشمنان قسم خورده روشنگری یا مدرنیته بر خاسته از روشنگری باشند. اتÙاقا این نقد سبب Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ متÙکران ما به خود آیند Ùˆ مخاطبان را نا آگاه نپندارند وجوابگو باشند Ú©Ù‡ آیا به آزادی های مدنی اعتقادی دارند یا به آنچه انقلابیان Ù…ØاÙظه کار آلمانی چون هایدگر اعتقاد داشتند، ÙˆÙادار ند.