Ú¯Ùتگوی سجاد صداقت با یدالله موقن به بهانه یکصدوسی Ùˆ هشتمین سال تولد ارنست کاسیرر Ùˆ
دستاوردهای رنسانس عبارتند از: تشکیل دولت های ملی یعنی دولت هایی Ú©Ù‡ تØت Øمایه پاپ Ùˆ دستگاه کلیسای کاتولیک نبودند ،ابداع دور بین برای رصد سیارات، مغناطیس وقطب نما، توپ ØŒ ÙÙ† چاپ، اØداث باغ ÙˆØØ´ ها، آزمایشگاه ها، موزه ها Ùˆ نظیر اینها. علوم تجربی در دوره رنسانس پا به عرصه وجود گذاشتند. در Ùرهنگ یونانی ÙلسÙه، ریاضیات، نجوم Ùˆ ... وجود داشت ولی چیزی به نام آزمایشگاه Ùˆ علومی Ú©Ù‡ در آزمایشگاه به آزمون گذاشته شوند وجود نداشت Ùˆ اینها از دستاوردهای مهم رنسانس است.
Ú¯Ùتگوی سجاد صداقت با یدالله موقن به بهانه یکصدوسی Ùˆ هشتمین سال تولد ارنست کاسیرر Ùˆ انتشار" کتاب Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس"( تهران، نشر ماهی ،تیر ماه 1391) چاپ شده در روز نامه Ùرهیختگان شنبه Ù‡Ùتم مرداد 1391
پرسش - از ارنست کاسیرر با عنوان Ùيلسو٠Ùرهنگ ياد مي كنند. شما نيز در يكي از كتابهايتان همين عنوان رابراي اين انديشمند در نظر گرÙته ايد. ÙلسÙÙ‡ Ùرهنگ به طور كلي چيست Ùˆ چرا كاسيرر را مي توانيم با اين عنوان خطاب كنيم؟ بØØ« دومي كه در باب اين موضوع به وجود مي آيد بØØ« «Ùرم هاي سمبوليك» در انديشه اين Ùيلسو٠است. Ùرم هاي سمبوليك چگونه شكل مي گيرد Ùˆ آيا اين واژگان نشان دهنده نوع خاص تÙكر كاسيرر به مساله Ùرهنگ است؟
پاسخ- ارنست کاسیرر در 28 ژوییه 1874 در برمانی برسلاو (Ú©Ù‡ اکنون جزیی از خاک لهستان است Ùˆ وروک لا خوانده Ù…ÛŒ شود) متولد شد. کاسیرر از معدود ÙیلسوÙان قرن بیستم است Ú©Ù‡ همچنان دانش دایره المعارÙÛŒ دارد. منظور از داشتن دانش دایره المعارÙÛŒ این است Ú©Ù‡ بر رشته های مختل٠دانش از ریاضیات، Ùیزیک، شیمی، زیست شناسی گرÙته تا انسان شناسی Ùˆ دین شناسی Ùˆ اسطوره شناسی Ùˆ روان شناسی Ùˆ زبان شناسی Ùˆ ... اØاطه داشته باشد علاوه بر اینکه با رشته های مختل٠ÙلسÙÙ‡ نیز آشنایی کاملی Øاصل کرده باشد. Ùرهنگ یک مساله قرن بیستمی بود. ÙلسÙÙ‡ Ùرهنگ از جوان ترین شاخه های ÙلسÙÙ‡ است. در تاریخ بشر هرگز پیش از این چنین آگاهی ای از دامنه Ùرهنگ ها Ùˆ گوناگونی آنها وجود نداشته است. آگاهی از تنوع Ùرهنگ ها چنان وضوØÛŒ یاÙته Ú©Ù‡ دیگر نمی توان در آن چون Ùˆ چرا کرد. اما برای متوازن Ùˆ متعادل کردن نظریه گوناگونی Ùرهنگ ها بینش کاسیرر از Ùرهنگ وجود دارد Ú©Ù‡ به نوعی یکنواختی Ùرهنگی اعتقاد دارد Ú©Ù‡ در عین Øال تنوع Ùرهنگی را نیز شامل Ù…ÛŒ شود. در بینش کاسیرر Ùرهنگ انسانی ثبات دارد اما در عین Øال پویا Ùˆ دگرگون شونده است. کاسیرر به معنای یگانه ای از Ùرهنگ اعتقاد دارد اما این معنای یگانه پایه های چندگانه دارد Ú©Ù‡ Ùرم های سمبولیک نامیده Ù…ÛŒ شود. این Ùرم های سمبولیک یا پایه های چندگانه زیر ساخت گوناگونی Ùˆ تنوع Ùرهنگ ها هستند. اکنون این سوال Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ Ùرم سمبولیک چیست؟ کاسیرر انسان را جانور سمبل ساز Ù…ÛŒ داند. انسان برای آنکه جهان را بÙهمد، از ابتدایی ترین امور گرÙته تا پیچیده ترین آن ها، دست به ساختن جهان های سمبولیک Ù…ÛŒ زند. نخستین جهان سمبولیک زبان است. در ذهن انسان نشانه های زبانی جای اشیا مادی را Ù…ÛŒ گیرند. زبان یک جهان سمبولیک یا یک جهان نمادین است. جهان بیرون از ذهن، جهانی ناپایدار Ùˆ سیال است. برای اینکه این جهان سیال، پایداری لااقل نسبی پیدا کند بشر ناچار از سمبل سازی است. اما مقدم یا همزمان با جهان نمادین زبان، بشر دست به ساختن جهان تصاویر اسطوره ای نیز Ù…ÛŒ زند Ùˆ برای شناخت عقلانی Ùˆ علمی از جهان به بنا کردن جهان سمبولیک علم مبادرت Ù…ÛŒ ورزد. همه این جهان های سمبولیک بر اساس مقولات شناخت ساخته Ù…ÛŒ شوند. این مقولات عبارتند از: علیت، Ùضا، زمان، عدد، رابطه سوژه با ابژه Ùˆ مانند اینها. ولی قالب این مقولات مثلا در اسطوره Ùˆ علم با هم متÙاوتند. نخستین کاری Ú©Ù‡ اسطوره برای شناخت جهان Ù…ÛŒ کند تقسیم آن به مقدس Ùˆ غیر مقدس است. این مکان مقدس است پس باید دور آن Øصار کشید تا از پیرامون غیر مقدس خود متمایز شود. برای ورود به مکان مقدس باید شعائر Ùˆ آیین های خاصی را به جای آورد. ولی در علم همه مکان ها یکسانند. مکان ها از Ù„Øاظ خصوصیات جغراÙیایی شان از هم متمایز Ù…ÛŒ شوند. اسطوره مدعی است Ú©Ù‡ این روز یا این روزها مقدسند Ùˆ سایر روزها عادی اند. اسطوره Ù…ÛŒ گوید این عدد مقدس است Ùˆ آن عدد Ù†Øس. ولی برخورد علم با زمان Ùˆ عدد به این صورت نیست. پس اسطوره Ùˆ علم را نمی توان با هم در آمیخت. قلمرو اسطوره از قلمرو علم متمایز است. اسطوره جهان تصاویر است Ùˆ علم جهان مجردات. اسطوره برای Ùهم جهان آن را زیر سلطه خدایان Ùˆ شیاطین قرار Ù…ÛŒ دهد. علت در اسطوره شخص است Ú©Ù‡ این شخص Ù…ÛŒ تواند یکی از ایزدان یا یکی از اهریمنان باشد. اما علم جهان را در سلسله مراتبی از علتها Ùˆ معلول ها قرار Ù…ÛŒ دهد. علت در علم شخص نیست؛ علت در علم Ù…ÛŒ تواند Ùیزیکی، شیمیای، روانی، اجتماعی Ùˆ یا غیره باشد. برای آشنایی بیشتر خواننده Ù…ÛŒ تواند به کتاب «ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبولیک: اندیشه اسطوره ای» Ú©Ù‡ کاسیرر تالی٠کرده است Ùˆ من آن را ترجمه کرده ام رجوع کند. یا به کتابی رجوع کند Ú©Ù‡ بنده درباره ارنست کاسیرر با عنوان « ارنست کاسیرر : Ùیلسو٠Ùرهنگ»( چاپ دÙتر پژوهش های Ùرهنگی) تالی٠کرده ام. البته در همین ارتباط یعنی اندیشه اسطوره ای باید از کتاب دوران ساز «لوسین لوی- برول» با عنوان «کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده» Ú©Ù‡ بنده آن را نیز به Ùارسی ترجمه کرده ام یاد کرد. در آن کتاب لوی- برول خصوصیات ذهنیت ابتدایی را بررسی Ù…ÛŒ کند Ùˆ آن را در مقابل ذهنیت علمی مدرن قرار Ù…ÛŒ دهد Ùˆ شکا٠میان این دو ذهنیت را به ÙˆØ¶ÙˆØ Ù†Ø´Ø§Ù† Ù…ÛŒ دهد. بنده همچنین کتابی در مورد عقاید لوی- برول نوشته ام با عنوان «لوسین لوی- برول Ùˆ مساله ذهنیت ها» Ú©Ù‡ آن را نیز دÙتر پژوهش های Ùرهنگی منتشر کرده است.
پرسش - به تازگي كتاب Ùرد Ùˆ كيهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس كاسيرر با ترجمه شما به چاپ رسيده است. جايگاه Ùˆ اهميت اين كتاب در انديشه كاسيرر به Ú†Ù‡ ميزان است؟
پاسخ- در پاسخ پرسش قبلی شما مطالبی در مورد جهان سمبولیک اسطوره Ùˆ جهان سبمبولیک علم Ú¯Ùتم. جهان سمبولیک اسطوره Ú©Ù‡ برخاسته از ذهنیت اسطوره ای یا به قول لوی- برول برخاسته از ذهنیت ابتدایی است تقریبا ذهنیتی است Ú©Ù‡ در همه جای این گیتی مشهود است Ùˆ ذهنیت پایه ای Ùˆ اساسی ذهن انسان است یعنی وجه مشترک همه انسانها وجود همین ذهنیت ابتدایی در آنان است. این ذهنیت در کشورهای آسیایی Ùˆ Ø¢Ùریقایی Ùˆ آمریکای جنوبی ذهنیت غالب Ùˆ مسلط است ولی در کشورهای غربی ذهنیت مسلط Ùˆ تعیین کننده نیست. ذهنیت Øاکم بر جوامع غربی Ú©Ù‡ وجه غالب آن سکولار بودنش است از دوره رنسانس به بعد سر بر Ù…ÛŒ کشد Ùˆ با مخالÙت Ùˆ مقاومت سر سختانه کلیسا روبرو Ù…ÛŒ شود. بسیاری از دانشمندان زنده زنده در آتش سورانده Ù…ÛŒ شوند Ùˆ بسیاری از آنها زندانی Ù…ÛŒ گردند Ú©Ù‡ از جمله کشته شدگان Ù…ÛŒ توان از جوردانو برونو نام برد Ùˆ از جمله کسانی Ú©Ù‡ تØت تعقیب Ùˆ Ù…Øاکمه قرار گرÙتند گالیله رامی توان ذکر کرد. اندیشه علمی جدید در دوره رنسانس پا به عرصه وجود Ù…ÛŒ گذارد. اندیشه علمی جدید با سنت های کلیسایی شدیدا در تقابل بود از این رو برای توجیه خود نیاز داشت Ú©Ù‡ به بØØ« های شناخت شناسانه روی بیاورد. یعنی Ù…ÛŒ باید انسان از موجودی Ú©Ù‡ Ùقط نظاره گر Ùˆ تØسین کننده خلقت بود Ùˆ وظیÙÙ‡ اش Ùقط پیروی کردن از دستورات کلیسا بود Ùˆ تعبد Ùˆ بندگی در مقابل کلیسا از تکالیÙØ´ بود بیرون آید Ùˆ موجودی شناسنده Ùˆ صاØب شعور Ùˆ دارای اراده Ùˆ اختیار شود. یعنی موجودی شود Ú©Ù‡ بر پایه عقل خود بتواند جهان را بشناسد. Ø·ÛŒ این روند انسان موجودی عقلایی شد Ùˆ به مقام سوژه رسید یعنی Ùردی شد Ú©Ù‡ قدرت شناختن Ùˆ تمییز دادن داشت Ùˆ از اراده Ùˆ آزادی انتخاب برخوردار بود Ùˆ جهان یا کیهان را نیز ابژه کرد؛ یعنی کیهان چیزی شد Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان آن را شناخت Ùˆ Ù¾ÛŒ به رازهایش برد. امروزه همه از انتظام طبیعیت Ùˆ قوانین طبیعت Ùˆ جبر Øاکم بر پدیده های طبیعی به راØتی Ùˆ با قاطعیت سخن Ù…ÛŒ گویند اما زدن چنین Øر٠هایی در دوره رنسانس از نظر کلیسا Ú©Ùرگویی بود Ùˆ جرم Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شد. این نظر از دوره رنسانس به بعد Øاکم شد Ú©Ù‡ بر پدیده های طبیعی جبر Øاکم است یعنی وقوع پدیده های طبیعی از جمله آمدن زلزله، خشکسالی Ùˆ طوÙان ارتباطی به رÙتار اخلاقی بشر ندارد. یعنی وقوع چنین Øوادثی طبق قوانین طبیعی صورت Ù…ÛŒ گیرد. دستاوردهای رنسانس عبارتند از: تشکیل دولت های ملی یعنی دولت هایی Ú©Ù‡ تØت Øمایه پاپ Ùˆ دستگاه کلیسای کاتولیک نبودند ،ابداع دور بین برای رصد سیارات، مغناطیس وقطب نما، توپ ØŒ ÙÙ† چاپ، اØداث باغ ÙˆØØ´ ها، آزمایشگاه ها، موزه ها Ùˆ نظیر اینها. علوم تجربی در دوره رنسانس پا به عرصه وجود گذاشتند. در Ùرهنگ یونانی ÙلسÙه، ریاضیات، نجوم Ùˆ ... وجود داشت ولی چیزی به نام آزمایشگاه Ùˆ علومی Ú©Ù‡ در آزمایشگاه به آزمون گذاشته شوند وجود نداشت Ùˆ اینها از دستاوردهای مهم رنسانس است.
ساختار كتاب بر Ú†Ù‡ مبنايي استوار است Ùˆ چگونه به ÙلسÙÙ‡ دوره رنسانس مي پردازد؟
پاسخ- کتاب شامل است بر مقدمه خود من Ú©Ù‡ بالغ بر 40 صÙØÙ‡ است. سپس مقدمه مترجم انگلیسی کتاب آمده Ùˆ بعد از آن، خود کتاب شروع Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ مشتمل است بر مقدمه مول٠و چهار Ùصل Ú©Ù‡ عنوان های آنها هست: نیکولاس کوزانوس Ú©Ù‡ Ùیلسو٠و متکلم آلمانی است Ú©Ù‡ از آلمان به ایتالیا مهاجرت Ù…ÛŒ کند Ùˆ در آنجا با زبان Ùˆ ÙلسÙÙ‡ یونانی آشنا Ù…ÛŒ شود Ùˆ آثار خود را به زبان لاتینی Ù…ÛŒ نویسد. کوزانوس پیش از کوپرنیک مساله Øرکت زمین به دور خورشید را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯ Ùˆ کوپرنیک آثار کوزانوس را خوانده بود Ùˆ مساله خورشید- مرکزی منظومه شمسی را ارائه داد. عنوان Ùصل دوم هست کوزانوس در ایتالیا Ùˆ عنوان Ùصل سوم جبر Ùˆ اختیار است Ùˆ عنوان Ùصل چهارم کتاب سوژه - ابژه در ÙلسÙÙ‡ رنسانس است Ú©Ù‡ در آن بØØ« مبسوطی درباره Ùیزیک ارسطویی Ùˆ انتقاد گالیله از آن Ùˆ تولد علم Ùیزیک وجود دارد.
پرسش - دلايل اضاÙÙ‡ شدن ضمايم به كتاب Ùˆ استÙاده از نوشته اي از جان هرمان راندال چيست؟
پاسخ- یکی از ضمیمه های اÙزوده شده به کتاب به قلم خود کاسیرر است با عنوان" چند نکته درباره پرسش نوبودگی رنسانس" Ú©Ù‡ در آنجا به اثبات این موضوع Ù…ÛŒ پردازد Ú©Ù‡ دوره رنسانس دوره قائم بالذاتی است. چون بعضی مورخان Ú¯Ùته بودند درست است Ú©Ù‡ در دوره رنسانس متÙکران بزرگی مثل Ùیچینو Ùˆ پیکو Ùˆ کوزانوس Ùˆ دیگران وجود داشته اند ولی در دوران قرون وسطی نیز اÙراد برجسته ای بودند Ú©Ù‡ Ùردگرایان متشخصی بودند؛ پس اگر میزان Ùردیت Ùˆ Ùردگرایی اÙراد باشد چنین اÙرادی هم در دوره قرون وسطی بوده اند مانند ویلیام اکامی. کاسیرر در اینجا Ù…ÛŒ خواهد این نکته را اثبات کند Ú©Ù‡ آن گسستی Ú©Ù‡ رنسانس با قرون وسطی به وجود Ù…ÛŒ آورد اندیشه کسانی مانند ویلیام اکامی Ùˆ دیگران نتوانستند به وجود آورند. گالیله Ùˆ لئوناردو داوینچی Ùˆ بعد کپلر نظراتی ارائه دادند Ú©Ù‡ این نظرات به واژگونی جهان بینی قرون وسطایی منجر شد؛ ولی چنین دستاوردهایی در قرون وسطی وجود ندارد. بنابراین دوره رنسانس یک دوره جدید در تاریخ بشر است. اÙزوده دوم در واقع نقدی است بر نوشته های کاسیرر در مورد رنسانس. کاسیرر هم Ùیلسو٠و هم مورخ اندیشه بود. اÙزوده دوم این موضوع را بررسی Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ کاسیرر در مقام مورخ اندیشه Ú†Ù‡ دستاوردهایی داشته Ùˆ Ú†Ù‡ روشی را برای تاریخ نگاری به کار برده است. ترجمه شدن یک کتاب به Ùارسی یک چیز است Ùˆ Ùهمیده شدن آن چیز دیگری Ùˆ از این ها دشوار تر بØØ« Ùˆ نقد نظرات نویسنده کتاب است. ممکن است خواننده کتابی را بخواند Ùˆ در ذهن خود Ùکر کند Ú©Ù‡ کتاب را Ùهمیده است ولی وقتی نقدهایی را بخواند Ú©Ù‡ متخصصان در مورد همان کتاب نوشته اند Ù¾ÛŒ Ù…ÛŒ برد Ú©Ù‡ کتاب را آن گونه Ú©Ù‡ باید Ùˆ شاید Ù†Ùهمیده است. اÙزوده دوم به این دلیل اضاÙÙ‡ شده Ú©Ù‡ ما بررسی کنیم آثار کاسیرر در مقام مورخ اندیشه Ú†Ù‡ وزن Ùˆ اعتباری دارند Ùˆ کاسیرر Ú†Ù‡ کارهایی کرده Ùˆ Ú†Ù‡ روشی را در پژوهش های خود به کار برده است؟ روش او با روش دیگر مورخان اندیشه Ú†Ù‡ تÙاوت هایی دارد؟ تمایز روش او در چیست؟ بنابراین آن مقاله ای Ú©Ù‡ به نقد Ùˆ بررسی نوشته های کاسیرر درباره رنسانس Ù…ÛŒ پردازد مشتمل بر 40 صÙØÙ‡ است Ú©Ù‡ خیلی هم مورد استقبال قرار گرÙته چون آثار کاسیرر در مورد رنسانس را ارزیابی Ù…ÛŒ کند.
Ú¯Ùتگوی سجاد صداقت با یدالله موقن به بهانه یکصدوسی Ùˆ هشتمین سال تولد ارنست کاسیرر Ùˆ انتشار" کتاب Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس"( تهران، نشر ماهی ،تیر ماه 1391) چاپ شده در روز نامه Ùرهیختگان شنبه Ù‡Ùتم مرداد 1391
پرسش - از ارنست کاسیرر با عنوان Ùيلسو٠Ùرهنگ ياد مي كنند. شما نيز در يكي از كتابهايتان همين عنوان رابراي اين انديشمند در نظر گرÙته ايد. ÙلسÙÙ‡ Ùرهنگ به طور كلي چيست Ùˆ چرا كاسيرر را مي توانيم با اين عنوان خطاب كنيم؟ بØØ« دومي كه در باب اين موضوع به وجود مي آيد بØØ« «Ùرم هاي سمبوليك» در انديشه اين Ùيلسو٠است. Ùرم هاي سمبوليك چگونه شكل مي گيرد Ùˆ آيا اين واژگان نشان دهنده نوع خاص تÙكر كاسيرر به مساله Ùرهنگ است؟
پاسخ- ارنست کاسیرر در 28 ژوییه 1874 در برمانی برسلاو (Ú©Ù‡ اکنون جزیی از خاک لهستان است Ùˆ وروک لا خوانده Ù…ÛŒ شود) متولد شد. کاسیرر از معدود ÙیلسوÙان قرن بیستم است Ú©Ù‡ همچنان دانش دایره المعارÙÛŒ دارد. منظور از داشتن دانش دایره المعارÙÛŒ این است Ú©Ù‡ بر رشته های مختل٠دانش از ریاضیات، Ùیزیک، شیمی، زیست شناسی گرÙته تا انسان شناسی Ùˆ دین شناسی Ùˆ اسطوره شناسی Ùˆ روان شناسی Ùˆ زبان شناسی Ùˆ ... اØاطه داشته باشد علاوه بر اینکه با رشته های مختل٠ÙلسÙÙ‡ نیز آشنایی کاملی Øاصل کرده باشد. Ùرهنگ یک مساله قرن بیستمی بود. ÙلسÙÙ‡ Ùرهنگ از جوان ترین شاخه های ÙلسÙÙ‡ است. در تاریخ بشر هرگز پیش از این چنین آگاهی ای از دامنه Ùرهنگ ها Ùˆ گوناگونی آنها وجود نداشته است. آگاهی از تنوع Ùرهنگ ها چنان وضوØÛŒ یاÙته Ú©Ù‡ دیگر نمی توان در آن چون Ùˆ چرا کرد. اما برای متوازن Ùˆ متعادل کردن نظریه گوناگونی Ùرهنگ ها بینش کاسیرر از Ùرهنگ وجود دارد Ú©Ù‡ به نوعی یکنواختی Ùرهنگی اعتقاد دارد Ú©Ù‡ در عین Øال تنوع Ùرهنگی را نیز شامل Ù…ÛŒ شود. در بینش کاسیرر Ùرهنگ انسانی ثبات دارد اما در عین Øال پویا Ùˆ دگرگون شونده است. کاسیرر به معنای یگانه ای از Ùرهنگ اعتقاد دارد اما این معنای یگانه پایه های چندگانه دارد Ú©Ù‡ Ùرم های سمبولیک نامیده Ù…ÛŒ شود. این Ùرم های سمبولیک یا پایه های چندگانه زیر ساخت گوناگونی Ùˆ تنوع Ùرهنگ ها هستند. اکنون این سوال Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ Ùرم سمبولیک چیست؟ کاسیرر انسان را جانور سمبل ساز Ù…ÛŒ داند. انسان برای آنکه جهان را بÙهمد، از ابتدایی ترین امور گرÙته تا پیچیده ترین آن ها، دست به ساختن جهان های سمبولیک Ù…ÛŒ زند. نخستین جهان سمبولیک زبان است. در ذهن انسان نشانه های زبانی جای اشیا مادی را Ù…ÛŒ گیرند. زبان یک جهان سمبولیک یا یک جهان نمادین است. جهان بیرون از ذهن، جهانی ناپایدار Ùˆ سیال است. برای اینکه این جهان سیال، پایداری لااقل نسبی پیدا کند بشر ناچار از سمبل سازی است. اما مقدم یا همزمان با جهان نمادین زبان، بشر دست به ساختن جهان تصاویر اسطوره ای نیز Ù…ÛŒ زند Ùˆ برای شناخت عقلانی Ùˆ علمی از جهان به بنا کردن جهان سمبولیک علم مبادرت Ù…ÛŒ ورزد. همه این جهان های سمبولیک بر اساس مقولات شناخت ساخته Ù…ÛŒ شوند. این مقولات عبارتند از: علیت، Ùضا، زمان، عدد، رابطه سوژه با ابژه Ùˆ مانند اینها. ولی قالب این مقولات مثلا در اسطوره Ùˆ علم با هم متÙاوتند. نخستین کاری Ú©Ù‡ اسطوره برای شناخت جهان Ù…ÛŒ کند تقسیم آن به مقدس Ùˆ غیر مقدس است. این مکان مقدس است پس باید دور آن Øصار کشید تا از پیرامون غیر مقدس خود متمایز شود. برای ورود به مکان مقدس باید شعائر Ùˆ آیین های خاصی را به جای آورد. ولی در علم همه مکان ها یکسانند. مکان ها از Ù„Øاظ خصوصیات جغراÙیایی شان از هم متمایز Ù…ÛŒ شوند. اسطوره مدعی است Ú©Ù‡ این روز یا این روزها مقدسند Ùˆ سایر روزها عادی اند. اسطوره Ù…ÛŒ گوید این عدد مقدس است Ùˆ آن عدد Ù†Øس. ولی برخورد علم با زمان Ùˆ عدد به این صورت نیست. پس اسطوره Ùˆ علم را نمی توان با هم در آمیخت. قلمرو اسطوره از قلمرو علم متمایز است. اسطوره جهان تصاویر است Ùˆ علم جهان مجردات. اسطوره برای Ùهم جهان آن را زیر سلطه خدایان Ùˆ شیاطین قرار Ù…ÛŒ دهد. علت در اسطوره شخص است Ú©Ù‡ این شخص Ù…ÛŒ تواند یکی از ایزدان یا یکی از اهریمنان باشد. اما علم جهان را در سلسله مراتبی از علتها Ùˆ معلول ها قرار Ù…ÛŒ دهد. علت در علم شخص نیست؛ علت در علم Ù…ÛŒ تواند Ùیزیکی، شیمیای، روانی، اجتماعی Ùˆ یا غیره باشد. برای آشنایی بیشتر خواننده Ù…ÛŒ تواند به کتاب «ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبولیک: اندیشه اسطوره ای» Ú©Ù‡ کاسیرر تالی٠کرده است Ùˆ من آن را ترجمه کرده ام رجوع کند. یا به کتابی رجوع کند Ú©Ù‡ بنده درباره ارنست کاسیرر با عنوان « ارنست کاسیرر : Ùیلسو٠Ùرهنگ»( چاپ دÙتر پژوهش های Ùرهنگی) تالی٠کرده ام. البته در همین ارتباط یعنی اندیشه اسطوره ای باید از کتاب دوران ساز «لوسین لوی- برول» با عنوان «کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده» Ú©Ù‡ بنده آن را نیز به Ùارسی ترجمه کرده ام یاد کرد. در آن کتاب لوی- برول خصوصیات ذهنیت ابتدایی را بررسی Ù…ÛŒ کند Ùˆ آن را در مقابل ذهنیت علمی مدرن قرار Ù…ÛŒ دهد Ùˆ شکا٠میان این دو ذهنیت را به ÙˆØ¶ÙˆØ Ù†Ø´Ø§Ù† Ù…ÛŒ دهد. بنده همچنین کتابی در مورد عقاید لوی- برول نوشته ام با عنوان «لوسین لوی- برول Ùˆ مساله ذهنیت ها» Ú©Ù‡ آن را نیز دÙتر پژوهش های Ùرهنگی منتشر کرده است.
پرسش - به تازگي كتاب Ùرد Ùˆ كيهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس كاسيرر با ترجمه شما به چاپ رسيده است. جايگاه Ùˆ اهميت اين كتاب در انديشه كاسيرر به Ú†Ù‡ ميزان است؟
پاسخ- در پاسخ پرسش قبلی شما مطالبی در مورد جهان سمبولیک اسطوره Ùˆ جهان سبمبولیک علم Ú¯Ùتم. جهان سمبولیک اسطوره Ú©Ù‡ برخاسته از ذهنیت اسطوره ای یا به قول لوی- برول برخاسته از ذهنیت ابتدایی است تقریبا ذهنیتی است Ú©Ù‡ در همه جای این گیتی مشهود است Ùˆ ذهنیت پایه ای Ùˆ اساسی ذهن انسان است یعنی وجه مشترک همه انسانها وجود همین ذهنیت ابتدایی در آنان است. این ذهنیت در کشورهای آسیایی Ùˆ Ø¢Ùریقایی Ùˆ آمریکای جنوبی ذهنیت غالب Ùˆ مسلط است ولی در کشورهای غربی ذهنیت مسلط Ùˆ تعیین کننده نیست. ذهنیت Øاکم بر جوامع غربی Ú©Ù‡ وجه غالب آن سکولار بودنش است از دوره رنسانس به بعد سر بر Ù…ÛŒ کشد Ùˆ با مخالÙت Ùˆ مقاومت سر سختانه کلیسا روبرو Ù…ÛŒ شود. بسیاری از دانشمندان زنده زنده در آتش سورانده Ù…ÛŒ شوند Ùˆ بسیاری از آنها زندانی Ù…ÛŒ گردند Ú©Ù‡ از جمله کشته شدگان Ù…ÛŒ توان از جوردانو برونو نام برد Ùˆ از جمله کسانی Ú©Ù‡ تØت تعقیب Ùˆ Ù…Øاکمه قرار گرÙتند گالیله رامی توان ذکر کرد. اندیشه علمی جدید در دوره رنسانس پا به عرصه وجود Ù…ÛŒ گذارد. اندیشه علمی جدید با سنت های کلیسایی شدیدا در تقابل بود از این رو برای توجیه خود نیاز داشت Ú©Ù‡ به بØØ« های شناخت شناسانه روی بیاورد. یعنی Ù…ÛŒ باید انسان از موجودی Ú©Ù‡ Ùقط نظاره گر Ùˆ تØسین کننده خلقت بود Ùˆ وظیÙÙ‡ اش Ùقط پیروی کردن از دستورات کلیسا بود Ùˆ تعبد Ùˆ بندگی در مقابل کلیسا از تکالیÙØ´ بود بیرون آید Ùˆ موجودی شناسنده Ùˆ صاØب شعور Ùˆ دارای اراده Ùˆ اختیار شود. یعنی موجودی شود Ú©Ù‡ بر پایه عقل خود بتواند جهان را بشناسد. Ø·ÛŒ این روند انسان موجودی عقلایی شد Ùˆ به مقام سوژه رسید یعنی Ùردی شد Ú©Ù‡ قدرت شناختن Ùˆ تمییز دادن داشت Ùˆ از اراده Ùˆ آزادی انتخاب برخوردار بود Ùˆ جهان یا کیهان را نیز ابژه کرد؛ یعنی کیهان چیزی شد Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان آن را شناخت Ùˆ Ù¾ÛŒ به رازهایش برد. امروزه همه از انتظام طبیعیت Ùˆ قوانین طبیعت Ùˆ جبر Øاکم بر پدیده های طبیعی به راØتی Ùˆ با قاطعیت سخن Ù…ÛŒ گویند اما زدن چنین Øر٠هایی در دوره رنسانس از نظر کلیسا Ú©Ùرگویی بود Ùˆ جرم Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شد. این نظر از دوره رنسانس به بعد Øاکم شد Ú©Ù‡ بر پدیده های طبیعی جبر Øاکم است یعنی وقوع پدیده های طبیعی از جمله آمدن زلزله، خشکسالی Ùˆ طوÙان ارتباطی به رÙتار اخلاقی بشر ندارد. یعنی وقوع چنین Øوادثی طبق قوانین طبیعی صورت Ù…ÛŒ گیرد. دستاوردهای رنسانس عبارتند از: تشکیل دولت های ملی یعنی دولت هایی Ú©Ù‡ تØت Øمایه پاپ Ùˆ دستگاه کلیسای کاتولیک نبودند ،ابداع دور بین برای رصد سیارات، مغناطیس وقطب نما، توپ ØŒ ÙÙ† چاپ، اØداث باغ ÙˆØØ´ ها، آزمایشگاه ها، موزه ها Ùˆ نظیر اینها. علوم تجربی در دوره رنسانس پا به عرصه وجود گذاشتند. در Ùرهنگ یونانی ÙلسÙه، ریاضیات، نجوم Ùˆ ... وجود داشت ولی چیزی به نام آزمایشگاه Ùˆ علومی Ú©Ù‡ در آزمایشگاه به آزمون گذاشته شوند وجود نداشت Ùˆ اینها از دستاوردهای مهم رنسانس است.
ساختار كتاب بر Ú†Ù‡ مبنايي استوار است Ùˆ چگونه به ÙلسÙÙ‡ دوره رنسانس مي پردازد؟
پاسخ- کتاب شامل است بر مقدمه خود من Ú©Ù‡ بالغ بر 40 صÙØÙ‡ است. سپس مقدمه مترجم انگلیسی کتاب آمده Ùˆ بعد از آن، خود کتاب شروع Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ مشتمل است بر مقدمه مول٠و چهار Ùصل Ú©Ù‡ عنوان های آنها هست: نیکولاس کوزانوس Ú©Ù‡ Ùیلسو٠و متکلم آلمانی است Ú©Ù‡ از آلمان به ایتالیا مهاجرت Ù…ÛŒ کند Ùˆ در آنجا با زبان Ùˆ ÙلسÙÙ‡ یونانی آشنا Ù…ÛŒ شود Ùˆ آثار خود را به زبان لاتینی Ù…ÛŒ نویسد. کوزانوس پیش از کوپرنیک مساله Øرکت زمین به دور خورشید را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯ Ùˆ کوپرنیک آثار کوزانوس را خوانده بود Ùˆ مساله خورشید- مرکزی منظومه شمسی را ارائه داد. عنوان Ùصل دوم هست کوزانوس در ایتالیا Ùˆ عنوان Ùصل سوم جبر Ùˆ اختیار است Ùˆ عنوان Ùصل چهارم کتاب سوژه - ابژه در ÙلسÙÙ‡ رنسانس است Ú©Ù‡ در آن بØØ« مبسوطی درباره Ùیزیک ارسطویی Ùˆ انتقاد گالیله از آن Ùˆ تولد علم Ùیزیک وجود دارد.
پرسش - دلايل اضاÙÙ‡ شدن ضمايم به كتاب Ùˆ استÙاده از نوشته اي از جان هرمان راندال چيست؟
پاسخ- یکی از ضمیمه های اÙزوده شده به کتاب به قلم خود کاسیرر است با عنوان" چند نکته درباره پرسش نوبودگی رنسانس" Ú©Ù‡ در آنجا به اثبات این موضوع Ù…ÛŒ پردازد Ú©Ù‡ دوره رنسانس دوره قائم بالذاتی است. چون بعضی مورخان Ú¯Ùته بودند درست است Ú©Ù‡ در دوره رنسانس متÙکران بزرگی مثل Ùیچینو Ùˆ پیکو Ùˆ کوزانوس Ùˆ دیگران وجود داشته اند ولی در دوران قرون وسطی نیز اÙراد برجسته ای بودند Ú©Ù‡ Ùردگرایان متشخصی بودند؛ پس اگر میزان Ùردیت Ùˆ Ùردگرایی اÙراد باشد چنین اÙرادی هم در دوره قرون وسطی بوده اند مانند ویلیام اکامی. کاسیرر در اینجا Ù…ÛŒ خواهد این نکته را اثبات کند Ú©Ù‡ آن گسستی Ú©Ù‡ رنسانس با قرون وسطی به وجود Ù…ÛŒ آورد اندیشه کسانی مانند ویلیام اکامی Ùˆ دیگران نتوانستند به وجود آورند. گالیله Ùˆ لئوناردو داوینچی Ùˆ بعد کپلر نظراتی ارائه دادند Ú©Ù‡ این نظرات به واژگونی جهان بینی قرون وسطایی منجر شد؛ ولی چنین دستاوردهایی در قرون وسطی وجود ندارد. بنابراین دوره رنسانس یک دوره جدید در تاریخ بشر است. اÙزوده دوم در واقع نقدی است بر نوشته های کاسیرر در مورد رنسانس. کاسیرر هم Ùیلسو٠و هم مورخ اندیشه بود. اÙزوده دوم این موضوع را بررسی Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ کاسیرر در مقام مورخ اندیشه Ú†Ù‡ دستاوردهایی داشته Ùˆ Ú†Ù‡ روشی را برای تاریخ نگاری به کار برده است. ترجمه شدن یک کتاب به Ùارسی یک چیز است Ùˆ Ùهمیده شدن آن چیز دیگری Ùˆ از این ها دشوار تر بØØ« Ùˆ نقد نظرات نویسنده کتاب است. ممکن است خواننده کتابی را بخواند Ùˆ در ذهن خود Ùکر کند Ú©Ù‡ کتاب را Ùهمیده است ولی وقتی نقدهایی را بخواند Ú©Ù‡ متخصصان در مورد همان کتاب نوشته اند Ù¾ÛŒ Ù…ÛŒ برد Ú©Ù‡ کتاب را آن گونه Ú©Ù‡ باید Ùˆ شاید Ù†Ùهمیده است. اÙزوده دوم به این دلیل اضاÙÙ‡ شده Ú©Ù‡ ما بررسی کنیم آثار کاسیرر در مقام مورخ اندیشه Ú†Ù‡ وزن Ùˆ اعتباری دارند Ùˆ کاسیرر Ú†Ù‡ کارهایی کرده Ùˆ Ú†Ù‡ روشی را در پژوهش های خود به کار برده است؟ روش او با روش دیگر مورخان اندیشه Ú†Ù‡ تÙاوت هایی دارد؟ تمایز روش او در چیست؟ بنابراین آن مقاله ای Ú©Ù‡ به نقد Ùˆ بررسی نوشته های کاسیرر درباره رنسانس Ù…ÛŒ پردازد مشتمل بر 40 صÙØÙ‡ است Ú©Ù‡ خیلی هم مورد استقبال قرار گرÙته چون آثار کاسیرر در مورد رنسانس را ارزیابی Ù…ÛŒ کند.