Ú¯Ùت Ùˆ Ú¯ÙˆÛŒ روز نامه روزگار با یدالله موقن در باره کاسیرر به تاریخ 24 Ùروردین 1390
همانطور که می دانید مساله کشور ما پس انقلاب مشروطه تا کنون مساله تجدد بوده است.
از سوی دیگر Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ کاسیرر در آثار خود Ùˆ به ویژه آثار تاریخی ÙلسÙÛŒ اش به بررسی منشاهای مدرنیته پرداخته است. شاید بتوان مهم ترین اثر کاسیرر را کتاب مساله شناخت در زمان های جدید دانست. کاسیرر در این کتاب چهار جلدی به طور Ù…Ùصل Ùˆ دقیق منشاءهای مدرنیته Ùˆ تجدد را مورد مداقه Ùˆ بررسی قرار داده است.
علاوه بر این کتاب چهار جلدی، کاسیرر دارای سه تک نگاری دیگر در باره ریشه های تاریخی Ùˆ Ùکری مدرنیته نیز است. این کتاب ها عبارتند از؛ Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس، ÙلسÙÙ‡ روشنگری، Ùˆ نوزایی اÙلاطونی در انگلستان Ùˆ مکتب کمبریج .
کاسیرر در کتاب "Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس" به بررسی Ø´Ú©Ù„ گیری Ùردیت Ùˆ Ù…Ùهوم طبیعت Ùˆ کیهان Ù…ÛŒ پردازد. یعنی زمانی Ùردیت در جامعه ای Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒ گیرد Ú©Ù‡ Ù…Ùهوم طبیعت Ùˆ کیهان نیز Ø´Ú©Ù„ گرÙته باشد.
این مساله ای است Ú©Ù‡ در تجدد ایرانی هیچگاه مورد توجه قرار نگرÙته است Ùˆ از همین جهت بود Ú©Ù‡ من اقدام به ترجمه آثار کاسیرر به زبان Ùارسی کردم.
Ú¯Ùت Ùˆ Ú¯ÙˆÛŒ روز نامه روزگار با یدالله موقن در باره کاسیرر به تاریخ 24 Ùروردین 1390
Ùیلسو٠نوکانتی Ùرهنگ
Ú¯Ùت Ùˆ Ú¯Ùˆ کننده عظیم Ù…Øمودآبادی
ارنست کاسیرر، Ùیلسو٠نوکانتی آلمانی Ùˆ تاریخ نگار ÙلسÙÙ‡ غرب در قرن بیستم بود Ú©Ù‡ دارای آثار متعددی در زمینه ÙلسÙÙ‡ Ùˆ تاریخ ÙلسÙÙ‡ است. Ùیلسو٠Ùرهنگ عنوانی است Ú©Ù‡ کاسیرر به آن مشهور است. این عنوان به دلیل نظرات تازه Ùˆ متعدد کاسیرر در خصوص Ùرهنگ به ÙˆÛŒ اطلاق شده است. کاسیرر با Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù† یگانه Ùرهنگ چندگانگی Ùرهنگی، در شمار ÙیلسوÙان پلورالیست قرار Ù…ÛŒ گیرد.
دکتر یدالله موقن مترجم آثار کاسیرر به زبان Ùارسی است. به باور موقن، کاسیرر اگر بزرگ ترین مورخ تاریخ اندیشه نباشد، بی تردید یکی از بزرگ ترین مورخان تاریخ اندیشه در قرن بیستم بوده است.
موقن همچنین با اشاره به ضرورت ترجمه آثار کاسیرر در ایران یادآور این نکته Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ مساله کشور ما از انقلاب مشروطه به بعد، مساله تجدد بوده است. مساله تجدد Ùˆ مدرنیته از جمله مباØØ«ÛŒ است Ú©Ù‡ کاسیرر به دقت آن را مورد بررسی Ùˆ مداقه قرار داده است.
کتاب " Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس" بیش از یک سال است Ú©Ù‡ توسط موقن ترجمه شده است Ùˆ با وجود اینکه موÙÙ‚ به دریاÙت مجوز انتشار از سوی وزارت ارشاد شده، اما همچنان روانه بازار نشر نشده است.
ÙˆÛŒ پیش از این اقدام به ترجمه کتاب های دیگری از کاسیرر با عنوان های ÙلسÙÙ‡ روشنگری، ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک Ùˆ اسطوره دولت کرده است.
موقن همچنین دارای کتابی با عنوان " ارنست کاسیرر Ùیلسو٠Ùرهنگ " است Ú©Ù‡ به بررسی آراء کاسیرر در Øوزه Ùرهنگ Ùˆ ÙلسÙÙ‡ Ùرهنگ پرداخته است.
ابتدا می خواستم بگوئید شما چطور با کاسیرر و آثار او آشنا شدید و پیشینه آشنایی شما با آراء او به چه زمانی بر می گردد؟
Øدود چهل Ùˆ پنج سال پیش زمانی Ú©Ù‡ من نوجوانی هجده ساله بودم، ترجمه Ùارسی کتاب "Ùیزیک Ùˆ ÙلسÙÙ‡" نوشته جیمز جینز را مطالعه کردم Ùˆ از همان زمان نسبت به مسائل ÙلسÙÛŒ Ùیزیک مدرن علاقه مند شدم. برای همین هر کتابی Ú©Ù‡ در زمینه ÙلسÙÙ‡ نسبیت Ùˆ ÙلسÙÙ‡ مکانیک کوانتوم به زبان انگلیسی منتشر شده بود را به یکی از کتاب Ùروشی های اصÙهان سÙارش دادم Ùˆ او هم آنها را برایم تهیه کرد. از جمله این کتاب ها کتابی به نام " نظریه نسبیت انیشتین Ùˆ Ù…Ùهوم جوهر Ùˆ Ù…Ùهوم تابع " اثر ارنست کاسیرر بود Ú©Ù‡ من با آن آشنا شدم. در واقع نظریه نسبیت انیشتین Ùˆ Ù…Ùهوم جوهر Ùˆ Ù…Ùهوم تابع دو کتاب از کاسیرر بود Ú©Ù‡ در یک مجلد به زبان انگلیسی منتشر شده بود.
از این رو کاسیرر برای من بیش از هر چیز Ùیلسو٠Ùیزیک Ùˆ علم مدرن Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شد تا اینکه روزی به طور اتÙاقی با اثر متÙاوتی از کاسیرر مواجه شدم. در میان کتاب هایی Ú©Ù‡ کتاب Ùروشی مهرآئین در اصÙهان به Øراج گذاشته بود، به کتابی به نام "مساله ژان ژاک روسو" از ارنست کاسیرر بر خورد کردم. جالب آنکه من تا آن زمان اطلاعی از آثار ÙلسÙÙ‡ سیاسی کاسیرر نداشتم Ùˆ اصلا نمی دانستم Ú©Ù‡ کاسیرر Ùیلسو٠سیاسی نیز هست.
علاقه من به آثار کاسیرر همچنان ادامه داشت تا اینکه دست روزگار من را به دانشگاه لیدز انگلستان کشاند تا در آنجا مشغول تØصیل در مقطع Ùوق لیسانس در رشته تاریخ علم Ùˆ ÙلسÙÙ‡ علم شوم. به خاطر دارم روزی در کلاس تاریخ علم، از استاد مربوطه شنیدم Ú©Ù‡ ارنست کاسیرر از بنیان گذاران تاریخ علم است. همچنین به یاد دارم Ú©Ù‡ همان روز من به کتاب Ùروشی مقابل دانشگاه رÙتم Ùˆ تمام کتاب هایی Ú©Ù‡ کاسیرر به زبان انگلیسی نوشته بود Ùˆ یا مترجمان آن را از زبان آلمانی به انگلیسی برگردانده بودند، سÙارش دادم.
تاریخ علم در دوره روشنگری از دروسی بود Ú©Ù‡ ما در دانشگاه خواندیم. در این خصوص باز به یاد دارم Ú©Ù‡ من به استاد درس نامبرده پیشنهاد دادم Ú©Ù‡ جزو تکالی٠درسی ام رساله ای در باره ÙلسÙÙ‡ روشنگری کاسیرر بنویسم Ú©Ù‡ البته استاد هم با پیشنهاد من مواÙقت کرد.
پس دانشجوی درس خوانی هم بودید. خودتان به استاد پیشنهاد تکلی٠اضاÙÙ‡ هم Ù…ÛŒ دادید؟
بله این مساله ناشی از علاقه من به آثار کاسیرر بود.
آیا این کاسیرر بود Ú©Ù‡ شما را از ÙلسÙÙ‡ علم به سمت ÙلسÙÙ‡ سیاسی سوق داد؟
خیر. کاسیرر من را به ÙلسÙÙ‡ سیاسی نکشاند. بلکه همانطور Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ دانید در Ùضای پیش از انقلاب Ùˆ با غالب بودن اندیشه های چپ، خواه ناخواه Ù…Øیط Ùکری روشنÙکران ایرانی، بیش از آنکه علمی، انتقادی Ùˆ آکادمیک باشد مبتنی بر ایدئولوژی بود. به ویژه مارکسیسم لنینیسم، وجه غالب این ایدئولوژی بود. در این میان کتاب کاسیرر با عنوان "اسطوره دولت" من را از اسطوره های Ú†Ù¾ رهایی بخشید. بنابراین کاسیرر من را به سوی ÙلسÙÙ‡ سیاسی نکشاند بلکه آثار او توانست ذهن من را سیاست زدایی کند.
بØØ«ÛŒ در خاصیت سیاست زدا بودن آثار کاسیرر نیست. اما با این وجود، روی آوردن به ÙلسÙÙ‡ سیاسی الزاما به Ù…Ùهوم سیاست زدگی نیست. سئوال من این است Ú©Ù‡ با توجه به اینکه Ú¯Ùتید در ابتدا به مسائل ÙلسÙÛŒ Ùیزیک مدرن علاقه مند بودید، آیا مطالعه آثار کاسیرر شما را به ÙلسÙÙ‡ سیاسی علاقه مند کرد؟
خیر. من قبل از کتاب های کاسیرر با آثار مارکس، لوکاچ Ùˆ آلتوسر آشنا بودم Ùˆ آنها را مطالعه Ù…ÛŒ کردم. به بیان دیگر من پیش از آشنایی با آثار کاسیرر به مارکسیسم آکادمیک علاقه مند بودم. Øتی تصمیم داشتم Ú©Ù‡ تز دکترای خود را در رابطه اندیشه مارکس Ùˆ Ù‡Ú¯Ù„ بنویسم. اما در نهایت کتاب اسطوره دولت کاسیرر بسیاری از مسائل را برایم روشن Ùˆ من را از تصمیم قبلی خود منصر٠کرد.
بØØ« پلورالیسم Ùˆ تکثر گرایی در آثار ÙیلسوÙان دیگر هم دیده Ù…ÛŒ شود. به نظر شما در این میان آثار کاسیرر از Ú†Ù‡ جایگاهی برخوردار است؟
ارنست کاسیرر بی تردید جزء ÙیلسوÙان لیبرال Ù…Øسوب Ù…ÛŒ شود. اما نه لیبرال های راست. بلکه کاسیرر در واقع سوسیال دموکراتی مایل به Ú†Ù¾ لیبرالیسم بود. به بیان دقیق تر مکتب نوکانتی ماربورگ Ú©Ù‡ کاسیرر به آن تعلق داشت به Ù„Øاظ سیاسی تا Øدودی تØت تاثیر مارکسیسم بود. البته سوسیالیسم از نظر کاسیرر یک نظریه علمی نبود بلکه یک خواسته اخلاقی بود.
نکته ای Ú©Ù‡ لازم است اینجا به آن اشاره ای کنم اینکه کاسیرر به دلیل Ø·Ø±Ø ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک، بیشتر به تنوع Ùرهنگ ها توجه کرده تا دیگر ÙیلسوÙان Ùˆ ساختارهای Ùکری را در قلمرو اسطوره، هنر Ùˆ علم مورد بررسی قرار داده است.
بنابراین کاسیرر نظری جامع به Ùرهنگ Ùˆ تنوع Ø¢Ùرینش های ذهنی داشته است Ú©Ù‡ این شاخصه، او را از دیگر ÙیلسوÙان قرن بیستم متمایز Ù…ÛŒ کند.
به وجه تمایز کاسیرر با دیگر ÙیلسوÙان قرن بیستم اشاره کردید. اما پرسش من این است Ú©Ù‡ تÙاوت آثار کاسیرر با آثار ÙیلسوÙان دیگری Ú©Ù‡ پلورالیسم را Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ اند در چیست؟
ببینید کاسیرر دارای ÙلسÙÙ‡ ای به نام ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک است. ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک عنوان کتابی چهار جلدی از کاسیرر است.
جلد اول این کتاب به بررسی Ùرم سمبلیک زبان پرداخته است. از نظر او هر زبانی ارائه دهنده نوعی جهان بینی است. به بیان دیگر هر زبانی برای شناخت جهان، یک دستگاه سمبلیک است. به باور کاسیرر این دستگاه سمبلیک میان واقعیت Ùˆ ذهن انسان Øائل Ù…ÛŒ شود. به بیان دقیق تر هر انسانی به وسیله زبانی Ú©Ù‡ با آن تکلم Ù…ÛŒ کند، جهان را Ù…ÛŒ شناسد Ùˆ چون هر زبانی دارای جهان بینی خاص خود هست، پس اقوام مختل٠که به زبان های گوناگون تکلم Ù…ÛŒ کنند جهان را متÙاوت از یکدیگر Ù…ÛŒ شناسند. این مساله Øکایت از نوعی پلورالیسم Ùرهنگی دارد.
جلد دوم کتاب او به مساله دین Ùˆ اسطوره Ù…ÛŒ پردازد. جهان سمبلیک اسطوره، دستگاه شناختی خود را دارد. یعنی تÙکر اسطوره ای نوعی برداشت Ùˆ شناخت از جهان است Ú©Ù‡ این شناخت مانند شناخت علمی در غالب مقولاتی مانند رابطه سوژه(Ù†Ùس درک کننده) Ùˆ آبژه(موضوع شناخت)ØŒ علیت، مقولات Ùضا، زمان، عدد Ùˆ غیره انجام Ù…ÛŒ شود.
شناخت علمی نیز همین مقولات را به کار Ù…ÛŒ برد. ولی الگوی این دو نوع مقولات در علم Ùˆ شناخت اسطوره متÙاوت Ùˆ متمایز هستند. پس شناخت اسطوره ای نیز در Ùرهنگ های مختل٠و در میان اقوام گوناگون متÙاوت است. چرا Ú©Ù‡ بینش اسطوره هایشان متÙاوت است.
عنوان جلد سوم از این کتاب چهار جلدی " پدیدار شناسی شناخت " است. کاسیرر در این کتاب به طور Ú©Ù„ÛŒ به ÙلسÙÙ‡ علوم پرداخته است.
آخرین جلد این مجموعه در واقع پاسخی به متاÙیزیک ÙلسÙÙ‡ های اگزیستانسیالیسم Ú©Ù‡ به Ú¯Ùته کاسیرر ÙلسÙÙ‡ های غیر عقلانی است. منظور او ÙلسÙÙ‡ هایی است Ú©Ù‡ به ÙلسÙÙ‡ وجود مشهور هستند.
بنابراین دامنه پژوهش های کاسیرر بسیار گسترده است. این پژوهش ها علاوه بر ÙلسÙÙ‡ علم، ÙلسÙÙ‡ زبان، اسطوره، دین Ùˆ هنر را نیز در بر Ù…ÛŒ گیرد. به باور من در آثار هیچ یک از ÙیلسوÙان قرن بیستم چنین جامعیتی مشهود نیست. به همین دلیل Ù…ÛŒ توان ارنست کاسیرر را آخرین Ùیلسو٠دائره المعارÙÛŒ دانست. منظور از دائره المعارÙÛŒ بودن او اشاره به Øوزه وسیعی است Ú©Ù‡ کاسیرر در آن پژوهش کرده است. به بیان دیگر کاسیرر آخرین ÙیلسوÙÛŒ بود Ú©Ù‡ به تمام شاخه های معرÙت بشری اØاطه داشت.
آرای کاسیرر در دنیای امروز چه کاربردی می تواند داشته باشد؟ به بیان دیگر نظرات کاسیرر پاسخگوی کدام نیاز انسان مدرن است؟
همانطور Ú©Ù‡ پیش تر هم اشاره کردم ÙلسÙÙ‡ کاسیرر، ÙلسÙÙ‡ صورت های سمبلیک است. مطابق با نظر او انسان برای شناخت جهان دست به Ø¢Ùرینش دستگاه های سمبلیکی مانند زبان، علم، اسطوره Ùˆ غیره زده است. به دلیل اینکه زبان ها متÙاوت Ùˆ اسطوره ها گوناگون هستند، Ùرهنگ های متعدد مختل٠به وجود آمده اند. بنابراین ما در جهان با چندگانگی Ùرهنگی مواجه هستیم. نکته ای Ú©Ù‡ اینجا Øائز اهمیت است اینکه کاسیرر معتقد است انسان، جانوری سمبل ساز است. سمبل ساز بودن انسان موجب Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ ما باور کنیم Ùرهنگ های دیگر دارای دستگاه های سمبلیکی هستند Ú©Ù‡ با دستگاه های سمبلیک ما متÙاوت است.
یعنی Ùرهنگ های دیگر زائیده دستگاه های سمبلیکی هستند Ú©Ù‡ با دستگاه های سمبلیک ما متÙاوت است؟
بله این صØÛŒØ ØªØ± است. همانطور Ú©Ù‡ شما Ú¯Ùتید Ùرهنگ های متÙاوت زائیده دستگاه های سمبلیک متÙاوت هستند.
بنابراین کاسیرر با Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù† نظر خود، انسان معاصر را به نوعی به تÙاهم Ùرهنگی با دیگر Ùرهنگ ها رهنمون Ù…ÛŒ کند.
به بیان دیگر ÙلسÙÙ‡ کاسیرر نوید دهنده مدارا، تساهل Ùکری Ùˆ عقیدتی است. این مساله از آن جهت دارای اهمیت است، Ú©Ù‡ تساهل Ùˆ مدارا در واقع پایه Ùˆ اساس دموکراسی مدرن را تشکیل Ù…ÛŒ دهد.
در پایان بÙرمایید Ú†Ù‡ ضرورتی ایجاب کرد Ú©Ù‡ شما اقدام به ترجمه آثار کاسیرر کنید؟ به بیان دیگر آراء کاسیرر در جامعه ایران Ú†Ù‡ نقشی Ù…ÛŒ تواند داشته باشد؟
همانطور که می دانید مساله کشور ما پس انقلاب مشروطه تا کنون مساله تجدد بوده است.
از سوی دیگر Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ کاسیرر در آثار خود Ùˆ به ویژه آثار تاریخی ÙلسÙÛŒ اش به بررسی منشاهای مدرنیته پرداخته است. شاید بتوان مهم ترین اثر کاسیرر را کتاب مساله شناخت در زمان های جدید دانست. کاسیرر در این کتاب چهار جلدی به طور Ù…Ùصل Ùˆ دقیق منشاءهای مدرنیته Ùˆ تجدد را مورد مداقه Ùˆ بررسی قرار داده است.
علاوه بر این کتاب چهار جلدی، کاسیرر دارای سه تک نگاری دیگر در باره ریشه های تاریخی Ùˆ Ùکری مدرنیته نیز است. این کتاب ها عبارتند از؛ Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس، ÙلسÙÙ‡ روشنگری، Ùˆ نوزایی اÙلاطونی در انگلستان Ùˆ مکتب کمبریج .
کاسیرر در کتاب "Ùرد Ùˆ کیهان در ÙلسÙÙ‡ رنسانس" به بررسی Ø´Ú©Ù„ گیری Ùردیت Ùˆ Ù…Ùهوم طبیعت Ùˆ کیهان Ù…ÛŒ پردازد. یعنی زمانی Ùردیت در جامعه ای Ø´Ú©Ù„ Ù…ÛŒ گیرد Ú©Ù‡ Ù…Ùهوم طبیعت Ùˆ کیهان نیز Ø´Ú©Ù„ گرÙته باشد.
این مساله ای است Ú©Ù‡ در تجدد ایرانی هیچگاه مورد توجه قرار نگرÙته است Ùˆ از همین جهت بود Ú©Ù‡ من اقدام به ترجمه آثار کاسیرر به زبان Ùارسی کردم.