بخش هایی ازمقدمۀ مترجم بر کتاب :کارکرد های ذهنی در جوامع عقب مانده اثر لوسین لوی- برول 1
در سالهای آغازین سدة بیستم آلبرت اینشتاین نظریة نسبیت (1905) را ارائه داد Ùˆ اساس Ùیزیک نیوتنی را متزلزل ساخت. او اعلام کرد Ú©Ù‡ Ùضای مطلق Ùˆ زمان مطلق وجود ندارند Ùˆ این دو نسبی اند Ùˆ به جای Ùضا Ùˆ زمان باید از پیوستار چهاربÙعدی Ùضا- زمان سخن Ú¯Ùت. نظریة نسبیت اینشتاین سروصدای زیادی به پا کرد.
چند سالی از ارائه نظریة نسبیت نگذشته بود Ú©Ù‡ لوسین لوی- برول ÙیلسوÙØŒ جامعه شناس Ùˆ انسان شناس Ùرانسوی اصل یگانگی خرد انسانی را Ú©Ù‡ همه Ù…ÛŒ پنداشتند اصلی Ùرازمانی Ùˆ Ùرامکانی است متزلزل کرد. او نسبیت منطقی Ùˆ نسبیت زبانی Ùˆ نسبیت Ùرهنگی را Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª. کتاب او کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده (1910) مانند نظریة نسبیت اینشتاین جنجال Ø¢Ùرید. نام آلبرت اینشتاین، Ú©Ù… Ùˆ بیش، برای Ùرهیختگان آشناست. اما لوسین لوی- برول کیست Ùˆ نظریه اش چیست؟
در سالهای آغازین سدة بیستم آلبرت اینشتاین نظریة نسبیت (1905) را ارائه داد Ùˆ اساس Ùیزیک نیوتنی را متزلزل ساخت. او اعلام کرد Ú©Ù‡ Ùضای مطلق Ùˆ زمان مطلق وجود ندارند Ùˆ این دو نسبی اند Ùˆ به جای Ùضا Ùˆ زمان باید از پیوستار چهاربÙعدی Ùضا- زمان سخن Ú¯Ùت. نظریة نسبیت اینشتاین سروصدای زیادی به پا کرد.
چند سالی از ارائه نظریة نسبیت نگذشته بود Ú©Ù‡ لوسین لوی- برول ÙیلسوÙØŒ جامعه شناس Ùˆ انسان شناس Ùرانسوی اصل یگانگی خرد انسانی را Ú©Ù‡ همه Ù…ÛŒ پنداشتند اصلی Ùرازمانی Ùˆ Ùرامکانی است متزلزل کرد. او نسبیت منطقی Ùˆ نسبیت زبانی Ùˆ نسبیت Ùرهنگی را Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª. کتاب او کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده (1910) مانند نظریة نسبیت اینشتاین جنجال Ø¢Ùرید. نام آلبرت اینشتاین، Ú©Ù… Ùˆ بیش، برای Ùرهیختگان آشناست. اما لوسین لوی- برول کیست Ùˆ نظریه اش چیست؟
ژان کازونوو1 دربارة لوسین لوی- برول Ùˆ نظریاتش کتابی به زبان Ùرانسه نگاشته Ùˆ در دائرة المعار٠بین المللی علوم اجتماعی نیز به معرÙÛŒ نظریات لوی- برول پرداخته است. نگارنده مطلب چاپ شده در دائرة المعار٠بین المللی علوم اجتماعی را؛ برغم چند ایراد Ùˆ انتقادی Ú©Ù‡ به بخش¬های پایانی آن دارد، Ù…Ùید تشخیص داد. از این رو دست به ترجمة آن برد Ùˆ آن را در اینجا Ù…ÛŒ آورد:
«لوسین لوی- برول (1939- 1857) Ùیلسو٠و انسان شناس Ùرانسوی در پاریس متولد شد Ùˆ دکترای خود را از دانشکدة نورمال سوپریور2 دریاÙت کرد Ùˆ وارد شغل درخشان دانشگاهی شد Ú©Ù‡ او را در سال 1904 به استادی کرسی تاریخ ÙلسÙØ© مدرن در سوربن رساند. درس های او در سوربن پایة نگارش کتاب¬های چون یاکوبی3 (1894) Ùˆ آگوست کنت (1900) شدند. اما آثار دوران ساز او عبارت اند از: اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق (1903) Ùˆ به ویژه شش جلد کتابی Ú©Ù‡ به پژوهش دربارة آن چیزی اختصاص یاÙته اند Ú©Ù‡ او ذهنیت ابتدایی Ù…ÛŒ نامید. موضوع های مطروØÙ‡ در آثار لوی- برول کاملاً نو Ùˆ اصیل اند؛ از این رو ارزیابی تأثیراتی Ú©Ù‡ دیگران بر تÙکر او داشته اند دشوار است. شاید تأکید لوی- برول بر نقش عواط٠در زندگی روانی انسان متأثر از یاکوبی (Ùیلسو٠آلمانی 1819- 1743) باشد، در جامعه شناسی نیز تØت تأثیر اندیشه های امیل دورکم (Ùیلسو٠و جامعه شناس Ùرانسوی 1917- 1858) قرار داشت. در آن زمان اندیشه¬های دورکم بر مکتب جامعه شناسی Ùرانسوی غالب بودند. اما لوی- برول بعضی از اندیشه¬های دورکم را مردود دانست Ùˆ وارد بØث¬های پرشوری با او شد. لوی- برول نمی توانست همة پیامدهای خردگرایی دورکم را بپذیرد. امااز کتاب قواعد روش جامعه شناسی او چیزهای بسیاری آموخت. به طور Ú©Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ لوی-برول بیشتر به معنای منÙÛŒ تØت¬تأثیر دورکم بود تا به معنای مثبت. او پیرو هیچ متÙکری نبود. در Øقیقت او اندیشه¬های خود را اغلب در تقابل با اندیشه¬های دیگران تعری٠می¬کرد، مثلاً در تقابل با نظریه پردازان Ø±ÙˆØ Ø§Ù†Ú¯Ø§Ø±ÛŒ (animism) (یعنی Ùریزر، تایلور Ùˆ سپنسر). اما نسبت به انتقادهایی Ú©Ù‡ از نظریاتش می¬شد بی تÙاوت نبود Ùˆ به ویژه ایرادهای جامعه شناسانی مانند دورکم، موس 4Ùˆ انسان شناسانی مانند اوانز-پریچارد5 را مد نظر قرار Ù…ÛŒ داد. پاسخ های او به این انتقادها سبب تغییراتی در سمت گیری اندیشه اش شدند. در تØول اندیشة او سه مرØلة اساسی را Ù…ÛŒ توان تمیز داد. نخستین مرØله را می¬توان انتشار کتاب اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق (La Morale et la Science des moeurs) (1903)ØŒ دومین مرØله را ارائة تئوری¬هایش دربارة ذهنیت ابتدایی Ùˆ سومین مرØله را بازنگری ها Ùˆ تغییرهایی دانست Ú©Ù‡ در تئوری هایش داده است.
ÙلسÙÛ€ اخلاق
لوی- برول در کتاب اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ همة انواع اخلاق های نظری (خواه منشأ متاÙیزیکی داشته باشند خواه علمی) Ù…Øکوم به شکست اند؛ زیرا نظریه Ùقط دربارة «چیزی Ú©Ù‡ هست» کاربرد دارد نه دربارة چیزی Ú©Ù‡ «باید باشد». این نظریه¬ها از این Øقیقت نیز غاÙÙ„ بوده اند Ú©Ù‡ نمی¬توانند تغییر سرشت بشر را در تمدن های مختل٠به Øساب آورند. اخلاقیات٠با زمان Ùˆ مکان تغییر Ù…ÛŒ کنند. لوی-برول هوادار این نظر بود Ú©Ù‡ اخلاقیات٠عینی (یعنی اخلاقیات مرسوم Ùˆ رایج نه اخلاقیاتی Ú©Ù‡ «باید باشند») باید موضوع پژوهش قرار گیرند Ùˆ قوانین آن ها کش٠شوند. Ùقط برپایة چنین شناخت علمی شاید بتوان آن موازین Ùˆ قواعد سلوک عقلانی را پیدا کرد Ú©Ù‡ صرÙاً در موقعیت های اجتماعی خاص معتبرند نه اینکه اعتباری Ùرا زمانی Ùˆ Ùرامکانی داشته باشند. بدین سان لوی-برول در کتابش بر اصل موضوعة یگانگی سرشت بشر مستقیماً Ù…ÛŒ تازد Ùˆ جامعه شناسی نسبی نگر Ùˆ چندگانه نگر را پایه ریزی Ù…ÛŒ کند.
این چندگانه¬نگری، لوی-برول را به آنجا رهنمون کرد Ú©Ù‡ بتواند وجود چندین نوع ذهنیت را در میان انسان ها تصور کند؛ به این معنی Ú©Ù‡ شیوه های اندیشة انسان ممکن است از جامعه ای به جامعة دیگر اساساً تغییر کند. او معتقد بود Ú©Ù‡ مطمئن ترین روش برای اثبات این نظر مقابله Ùˆ مقایسة ذهنیت انسان Ùرهیختة غربی با ذهنیتی است Ú©Ù‡ با آن Ùاصلة بسیار دارد.
بنابراین او کارکردهای ذهنی را در جوامعی مطالعه کرد Ú©Ù‡ ابتدایی نامیده Ù…ÛŒ شوند. او در این خصوص تعداد زیادی اسناد Ùˆ مدارک گردآوری Ùˆ طبقه بندی کرد. نخستین نتیجه گیری او این بود Ú©Ù‡ تÙاوت ذهنیت اقوام ابتدایی با ذهنیت مردم جوامع مدرن غربی در مرتبه نیست بلکه در نوع است. انسان شناسان مکتب Ø±ÙˆØ Ø§Ù†Ú¯Ø§Ø±ÛŒ انگلیسی معتقد بودند Ú©Ù‡ شیوة تÙکر Ùˆ استدلال انسان های ابتدایی مانند انسان های متمدن است؛ گرچه ممکن است Ú©Ù‡ انسان¬های ابتدایی برپایة مقدمات نادرستی استدلال کنند [اما Ùرم استدلالشان با انسان های Ùرهیخته یکی است]. اما لوی-برول Ùرآیندهای عقلی انسان ابتدایی را متÙاوت با Ùرآیندهای عقلی ما [غربی ها] یاÙت. او معتقد شد Ú©Ù‡ ذهنیت ابتدایی بی Ø´Ú© مقدماتی یا آسیب دیدة ذهن انسان Ùرهیخته نیست. آنچه این تÙاوت ها را موجب Ù…ÛŒ شود اندیشه های Ùردی نیستند بلکه بازنماییهای جمعی اند. دانشمند علوم اجتماعی به طور ایده آل، Ù…ÛŒ تواند روان شناسی٠جمعی هر جامعة خاصی را پیدا کند؛ اما لوی-برول برای توصی٠ذهنیت ابتدایی اسناد Ùˆ مدارک خود را از جوامعی گرÙت Ú©Ù‡ اعضایش خواندن Ùˆ نوشتن نمی دانستند.
کسانی مانند مارسل موس ایراد Ù…ÛŒ گرÙتند Ú©Ù‡ جوامعی Ú©Ù‡ لوی-برول مطالعه کرده شبیه به هم نیستند Ùˆ لوی-برول در پاسخ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ برای مقصود او این موضوع بسنده Ù…ÛŒ کرده است Ú©Ù‡ همة این جوامع [گوناگون] خصلت مشترکی داشته باشند Ú©Ù‡ آنها را از جوامع غربی متمایز Ù…ÛŒ کند. Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ اوانز- پریچارد، لوی-برول را سرزنش کرد Ú©Ù‡ چرا مثال های خود را از کتاب های سیّاØان Ùˆ Ù…Ùبلغان مذهبی Ú©Ù‡ مشاهدات آنان با بهترین روش های مردم نگاری منطبق نیستند برگزیده است پاسخ داد Ú©Ù‡ اگر آنان ذهنیت اقوامی را Ú©Ù‡ مطالعه کرده اند درست Ùهمیده باشند در گزینش این مثال ها از کتاب های آنان ایرادی نمی بیند.
در عین Øال اوانز- پریچارد، لوی-برول را ناگزیر کرد بپذیرد Ú©Ù‡ گاهی اوقات ÙˆØشیان را غیر عقلانی تر از آنچه واقعاً هستند نشان داده است. اما لوی-برول اعتقاد داشت Ú©Ù‡ هدÙØ´ ارائه توصیÙÛŒ جامع Ùˆ کامل از زندگی انسان های ابتدایی نبوده است بلکه Ùقط Ù…ÛŒ خواسته تÙاوت های میان ذهنیت آنان Ùˆ ذهنیت غربیان را نمایان سازد.
لوی-برول مدعی شد Ú©Ù‡ بازنمایی های انسان های ابتدایی اساساً عرÙانی اند. چون آنان به نیروها یا تأثیراتی اعتقاد دارند Ú©Ù‡ به Øواسّ بشر درنمی آیند. عرÙان به همة ادراک های آنان رخنه کرده است. علاوه بر این، ذهنیت آنان صرÙاً از قوانین منطق ما پیروی نمی کند. گرچه این ذهنیت عموماً در تقابل با این قوانین نیست اما از نقض قوانین منطق Ùˆ به ویژه از نقض قانون امتناع تناقض ابایی ندارد. از این رو لوی-برول این ذهنیت را پیش- منطقی Ù…ÛŒ نامید. آن پیوندهایی Ú©Ù‡ ذهن ابتدایی میان پدیده ها قائل است خارج از اصول منطق ما هستند Ùˆ از اصلی تبعیت Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ لوی-برول آن را قانون آمیختگی (participation) می¬خواند بنا بر اصل، یک موجود یا یک شیء Ù…ÛŒ تواند همزمان هم خودش باشد Ùˆ هم چیز دیگری. تبیین ذهنیت عرÙانی بر پایة آمیختگی، لوی-برول را به تØلیل های بیشتری هدایت کرد. او تØلیل هایش را بر تعداد زیادی مثال های انضمامی Ùˆ ملموس متکی ساخت. او تأثیر این ذهنیت را بر زبان اقوام ابتدایی Ùˆ نیز بر شیوه ای Ú©Ù‡ جهان را به تصور درمی آورند نشان داد. او Ù…Ùهوم٠علّت اتÙاقی Ùˆ واهی (occasionalist) را Ú©Ù‡ انسان های ابتدایی برای تبیین امور به کار Ù…ÛŒ برند توصی٠کرد Ùˆ نیز شیوة نگرش آنان به شخصیت٠انسان را ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯. این شیوة نگرش میان وجود شخص Ùˆ «اجزای بدن او» Ùˆ میان جسم Ùˆ Ø±ÙˆØ Ùˆ Ù†ÙŽÙس او تمایز قائل نمی شود. لوی-برول میان ذهن انسان ابتدایی Ú©Ù‡ مستقیماً آمیختگی را نشان Ù…ÛŒ دهد با ذهن انسان Ùرهیخته مراØÙ„ میانی را پیدا کرد Ú©Ù‡ در آنها آمیختگی دیگر نمی تواند مستقیماً اØساس شود بلکه آمیختگی به صورت بازنمایی Ùˆ سمبل درمی آید. بدین ترتیب به نظر Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ لوی-برول تئوری خود را دربارة وجود دو نوع ذهنیت در چشم اندازی تکامل باور قرار داده باشد. اما او مؤکداً بیان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ Øاکمیت بی چون Ùˆ چرای ذهنیت منطقی هرگز به تمامی٠قلمروی ذهنیت عرÙانی Ùˆ پیش- منطقی گسترش نمی یابد. [زیرا قلمروی ذهنیت عرÙانی Ùˆ پیش-منطقی گسترده تر از قلمروی ذهنیت منطقی است.] او معتقد بود Ú©Ù‡ در ذهن هر انسانی همیشه هم مقداری اندیشة عقلانی وجود دارد Ùˆ هم مقداری اندیشة عرÙانی. خرد صر٠نمی تواند انسان را کاملاً خرسند کند. لوی-برول این ایراد را نپذیرÙت Ú©Ù‡ نظریة او نظریة منطق Ø´Ú©Ù† (paralogicalism) است. برای او دو ذهنیت وجود ندارند Ú©Ù‡ وجود یکی به معنای عدم دیگری باشد. ذهنیت٠پیش-منطقی مرØلة پیش از اندیشة منطقی نیست. بنابراین بعضی ÙیلسوÙان مانند امیل بریه معتقدند Ú©Ù‡ نظریة لوی-برول واقعاً بیشتر تکامل گرا است تا ساخت گرا، Ùˆ پدیدارشناسی مانند Ùان دان لؤ6 نظریة لوی-برول را این گونه تÙسیر Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این نظریه، ذهنیت عرÙانی Ùˆ ذهنیت منطقی را به منزلة دو ساختار پایدار ذهن انسان اصل موضوعه کرده است. در انسان ابتدایی ذهنیت عرÙانی بر ذهنیت منطقی غالب است Ùˆ در انسان Ùرهیخته، ذهنیت منطقی بر ذهنیت عرÙانی غلبه دارد.
بازنگری در نظریة ذهنیت پیش- منطقی
نخستین کتاب¬های لوی- برول درباة کارکردهای ذهنی در جوامع عقب¬مانده پاسخ تندی را از سوی دورکم در کتابش Ø´Ú©Ù„ های ابتدایی زندگی دینی (1912) به دنبال آورد. انتقادهای بیشتری در سال های 27-1926 به ویژه از سوی لرگی دوباسل7 رائول آلیه8ØŒ اولیویه Ù„Ùروی9 از نظریة لوی- برول شد. لوی-برول این ایرادها را جداً بررسی نمود Ùˆ اندیشة خود را بازنگری Ùˆ دقیق تر کرد. بر اثر این بازنگری Ø·ÛŒ سال های 1931 تا 1938 سه کتاب دیگر دربارة ذهنیت ابتدایی نوشت. او اکنون در گزینش منابع مورد استناد خود دقت بیشتری نشان می¬داد Ùˆ بیشتر به آثار بهترین قوم شناسان Ùˆ مردم شناسان استناد Ù…ÛŒ کرد. او بی¬آنکه هیچ یک از Ù…Ùاهیم بنیادی تØلیل¬های نخستین خود مانند سرشت عرÙانی، سرشت پیش- منطقی، قانون آمیختگی، علّت اتÙاقی Ùˆ واهی را رها کند، ترتیب این Ù…Ùاهیم را از Ù„Øاظ اهمیتشان وارونه کرد. مثلاً سرشت عرÙانی٠[ذهنیت ابتدایی] را Ùوق سرشت٠پیش- منطقی آن گذاشت Ùˆ بیش از همه اصل تبیین کنندة تازه ای را معرÙÛŒ کرد Ú©Ù‡ مایل بود بر دیگر تبیین ها غالب شود. او این اصل را «مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی» نامید. مسلماً هنوز هم معتقد بود Ú©Ù‡ انسان های ابتدایی گاهی اوقات نسبت به اصل امتناع تناقض Øساس نیستند، اما قویّاً تأکید Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ «ساختار اساسی ذهن انسان همه جا یکی است» به نظر او انسان های ابتدایی نیز [در زبان هایشان] Ù…Ùاهیم را دارند اما شناخت آنان از پدیده ها به طور عقلانی طبقه بندی نشده Ùˆ سازمان نیاÙته است Ùˆ همین مسئله موجب Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ هنگامی Ú©Ù‡ عنصر اØساسی Ùˆ تØریک کننده بر تعمیم منطقی اÙزوده گردد راه برای غلبة «پیش-پیوندهای عرÙانی» باز شود. Ùˆ همین موضوع تمامی تÙکر آنان را تØت تأثیر قرار Ù…ÛŒ دهد؛ برای آنان تجربة معمولی اشباع شده از تجربة عرÙانی است پس جهان Ùوق طبیعی (گرچه متÙاوت با جهان طبیعی است) به طریق اولی اشباع شده از تجربة عرÙانی Ù…ÛŒ شود. اما در ذهن انسان های ابتدایی جهان طبیعی Ùˆ جهان Ùوق طبیعی از هم جدا Ùˆ متمایز نیستند، از این رو آنان ناآگاهانه از قلمروی یکی به قلمروی دیگری گذر Ù…ÛŒ کنند. بنابراین سرشت پیش-منطقی ذهنیت ابتدایی بر پایة سرشت عرÙانی آن تبیین می¬شود Ùˆ سرشت عرÙانی آن نیز براساس غلبة عنصر اØساسی Ùˆ عاطÙÛŒ Ùˆ Ù…Øرک بر عنصر عقلانی ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شود. در Øقیقت، سرشت اØساسی، طنین خاصی به بازنمایی های انسان¬های ابتدایی Ù…ÛŒ دهد؛ ولی همین سرشت اØساسی، عنصر تعمیم را در بردارد Ú©Ù‡ مقوله ای از سنخ اندیشه است. لوی-برول در آثار اواخر عمر خویش مطالعة ذهنیت ابتدایی را به تمامی به تØلیل تجربة عرÙانی Ùˆ مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی Ùروکاست، به این صورت Ú©Ù‡ مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی، سرشت ذهنیت ابتدایی را مشخص Ùˆ آن را تبیین Ù…ÛŒ نماید. لوی-برول نشان داد Ú©Ù‡ چگونه تجربة امر Ùوق طبیعی عمدتاً در روبه رو شدن با امر غیرعادی Ùˆ نامتعار٠Øاصل Ù…ÛŒ شود. او Ùصل های متعددی از کتاب های خود را به بررسی بازنمایی های گوناگون Ùˆ اعتقاداتی اختصاص داد Ú©Ù‡ متأثر از همین مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی بودند. مثلاً تأثیرات پنهانی یا Ø®Ùیة موجودات جاندار یا بی جان را موضوع پژوهش خود قرار داد Ú©Ù‡ با خود شوربختی یا نیک بختی Ù…ÛŒ آورند. همچنین شعائر مختلÙØŒ جادو، ÙˆØÛŒ ها یا غیبگویی هایی را Ú©Ù‡ دربارة سرشت مخÙÛŒ اشیا Ùˆ جانوران یا وقوع Øوادث Ù…ÛŒ شوند، بررسی کرد Ùˆ نیز درخصوص رویاها، توهم Øضور مردگان Ùˆ تمامی اساطیر Ùˆ تکنیک هایی را Ú©Ù‡ برای آمیخته شدن با جهان اسطوره ای به کار گرÙته Ù…ÛŒ شوند تØقیق کرد.
لوی-برول در کتاب هایش با موضوع انتقال ذهنیت ابتدایی به ذهنیت مدرن نیز دل مشغولی داشت. او چنین انتقال هایی را به ویژه در تØول تصورات پیش-دینی به تصورات پرداخت شدة دینی Ùˆ نیز در تØول اسطوره به قصه Ùˆ Ùولکلور Ù…ÛŒ دانست؛ اما در عین Øال بیش از پیش تاکید Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ هر دو نوع ذهنیت دوام دارند Ùˆ با ظهور ذهنیت جدید، ذهنیت پیشین Ù…ØÙˆ نمی شود بلکه تداوم Ù…ÛŒ یابد.
بنابراین، آن نظریه ای Ú©Ù‡ در آغاز به نظر Ù…ÛŒ رسید Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ کوشد اصل تÙاوت اساسی میان تÙکر انسان های ابتدایی Ùˆ انسان های Ùرهیخته را اصل موضوعه کند بیش از پیش انعطا٠پذیر شد. این تکامل در یادداشت¬هایی Ú©Ù‡ لوی- برول نزدیک به پایان عمر خویش نوشته، Ùˆ اگر عمر درازتری کرده بود شاید به صورت کتاب درمی آمد، ادامه داشته است. این یادداشت ها پس از مرگ او جمع آوری Ùˆ به صورت کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ با عنوان دÙترچه¬های یادداشت لوی-برول (Les Carnets de Lévy-Bruhl) (1949) منتشر شدند. در این یادداشت ها او بیان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ آماده است تا از Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Â«Ù¾ÛŒØ´-منطقی» دست بردارد Ùˆ Øتی خصوصیات خاصی را Ú©Ù‡ به ذهنیت ابتدایی نسبت داده بود مورد سوال قرار دهد.
تأثیر لوی- برول
علاوه بر گستره های پدیدارشناختی Ùˆ ساختار شناختی٠نظریة لوی-برول Ú©Ù‡ در بالا ذکرشان رÙت، نظریه اش بر روان شناسان پیرو یونگ10 تأثیر مهمی داشته است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان از آلدریش11 (1931) نام برد Ú©Ù‡ ذهن ابتدایی را با آرکه تیپ های [سر نمون های مثالی] ناخودآگاه مرتبط دانست. اما تا آنجا Ú©Ù‡ به Ù…Ùاهیم بنیادی نظریة او ارتباط Ù…ÛŒ یابد به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ تعداد Ú©Ù…ÛŒ از پژوهشگران تÙاوت نوعی میان ذهن انسان ابتدایی Ùˆ ذهن انسان متمدن را بپذیرند. از یادداشت های او Ú©Ù‡ پس از مرگش به چاپ رسیده اند شاید به نظر آید Ú©Ù‡ خود او Ù…ÛŒ خواسته است Ú©Ù‡ نظریه اش را کنار نهد. اما تØلیل¬های او از آمیختگی در اندیشة بسیاری از ÙیلسوÙان Ùˆ جامعه¬شناسان نقش مهمی داشته است، مثلاً پرسی¬لوسکی12 (1940) Ùˆ روژه باستید13 (1953) Ùˆ نیز هواداران جامعه شناسی چندگانه نگر (pluralist sociology) مانند ژرژگورویچ کار لوی-برول را، در متزلزل کردن این برداشت کلاسیک Ú©Ù‡ شیوه¬های اندیشة انسان در سراسر گیتی یکی است، تØسین می¬کنند. شاید نظریة لوی-برول پیروان پرو پا قرص Ú©Ù…ÛŒ داشته باشد اما نظریه اش لااقل انسان شناسان را واداشت تا دربارة مسائلی Ú©Ù‡ او Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ بود بیندیشند Ùˆ همین موضوع سبب شد Ú©Ù‡ نظریه اش به مطالعة اقوام ابتدایی جهت تازه ای بدهد. »1414
Jean Cazeneuve-1
- École Normale Supériere
ï€ï€ Jacobi
- Mauss
ï€µï€ Evans-Pritchard
- Vander Leeuw
- Larguir de Bacels
ï€Raol Allier
-Olivier Leroy
- Jung
- Aldrich
ï€±ï€²ï€ Przyluski
- Roger Bastide
14- مقالة ژان کازونوو: «لوسین لوی-برول (1939-1857)» در دائرة¬المعار٠بین¬المللی علوم اجتماعی، 1968، جلد نهم، ص 6-263
چند سالی از ارائه نظریة نسبیت نگذشته بود Ú©Ù‡ لوسین لوی- برول ÙیلسوÙØŒ جامعه شناس Ùˆ انسان شناس Ùرانسوی اصل یگانگی خرد انسانی را Ú©Ù‡ همه Ù…ÛŒ پنداشتند اصلی Ùرازمانی Ùˆ Ùرامکانی است متزلزل کرد. او نسبیت منطقی Ùˆ نسبیت زبانی Ùˆ نسبیت Ùرهنگی را Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª. کتاب او کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده (1910) مانند نظریة نسبیت اینشتاین جنجال Ø¢Ùرید. نام آلبرت اینشتاین، Ú©Ù… Ùˆ بیش، برای Ùرهیختگان آشناست. اما لوسین لوی- برول کیست Ùˆ نظریه اش چیست؟
در سالهای آغازین سدة بیستم آلبرت اینشتاین نظریة نسبیت (1905) را ارائه داد Ùˆ اساس Ùیزیک نیوتنی را متزلزل ساخت. او اعلام کرد Ú©Ù‡ Ùضای مطلق Ùˆ زمان مطلق وجود ندارند Ùˆ این دو نسبی اند Ùˆ به جای Ùضا Ùˆ زمان باید از پیوستار چهاربÙعدی Ùضا- زمان سخن Ú¯Ùت. نظریة نسبیت اینشتاین سروصدای زیادی به پا کرد.
چند سالی از ارائه نظریة نسبیت نگذشته بود Ú©Ù‡ لوسین لوی- برول ÙیلسوÙØŒ جامعه شناس Ùˆ انسان شناس Ùرانسوی اصل یگانگی خرد انسانی را Ú©Ù‡ همه Ù…ÛŒ پنداشتند اصلی Ùرازمانی Ùˆ Ùرامکانی است متزلزل کرد. او نسبیت منطقی Ùˆ نسبیت زبانی Ùˆ نسبیت Ùرهنگی را Ù…Ø·Ø±Ø Ø³Ø§Ø®Øª. کتاب او کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده (1910) مانند نظریة نسبیت اینشتاین جنجال Ø¢Ùرید. نام آلبرت اینشتاین، Ú©Ù… Ùˆ بیش، برای Ùرهیختگان آشناست. اما لوسین لوی- برول کیست Ùˆ نظریه اش چیست؟
ژان کازونوو1 دربارة لوسین لوی- برول Ùˆ نظریاتش کتابی به زبان Ùرانسه نگاشته Ùˆ در دائرة المعار٠بین المللی علوم اجتماعی نیز به معرÙÛŒ نظریات لوی- برول پرداخته است. نگارنده مطلب چاپ شده در دائرة المعار٠بین المللی علوم اجتماعی را؛ برغم چند ایراد Ùˆ انتقادی Ú©Ù‡ به بخش¬های پایانی آن دارد، Ù…Ùید تشخیص داد. از این رو دست به ترجمة آن برد Ùˆ آن را در اینجا Ù…ÛŒ آورد:
«لوسین لوی- برول (1939- 1857) Ùیلسو٠و انسان شناس Ùرانسوی در پاریس متولد شد Ùˆ دکترای خود را از دانشکدة نورمال سوپریور2 دریاÙت کرد Ùˆ وارد شغل درخشان دانشگاهی شد Ú©Ù‡ او را در سال 1904 به استادی کرسی تاریخ ÙلسÙØ© مدرن در سوربن رساند. درس های او در سوربن پایة نگارش کتاب¬های چون یاکوبی3 (1894) Ùˆ آگوست کنت (1900) شدند. اما آثار دوران ساز او عبارت اند از: اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق (1903) Ùˆ به ویژه شش جلد کتابی Ú©Ù‡ به پژوهش دربارة آن چیزی اختصاص یاÙته اند Ú©Ù‡ او ذهنیت ابتدایی Ù…ÛŒ نامید. موضوع های مطروØÙ‡ در آثار لوی- برول کاملاً نو Ùˆ اصیل اند؛ از این رو ارزیابی تأثیراتی Ú©Ù‡ دیگران بر تÙکر او داشته اند دشوار است. شاید تأکید لوی- برول بر نقش عواط٠در زندگی روانی انسان متأثر از یاکوبی (Ùیلسو٠آلمانی 1819- 1743) باشد، در جامعه شناسی نیز تØت تأثیر اندیشه های امیل دورکم (Ùیلسو٠و جامعه شناس Ùرانسوی 1917- 1858) قرار داشت. در آن زمان اندیشه¬های دورکم بر مکتب جامعه شناسی Ùرانسوی غالب بودند. اما لوی- برول بعضی از اندیشه¬های دورکم را مردود دانست Ùˆ وارد بØث¬های پرشوری با او شد. لوی- برول نمی توانست همة پیامدهای خردگرایی دورکم را بپذیرد. امااز کتاب قواعد روش جامعه شناسی او چیزهای بسیاری آموخت. به طور Ú©Ù„ÛŒ Ù…ÛŒ توان Ú¯Ùت Ú©Ù‡ لوی-برول بیشتر به معنای منÙÛŒ تØت¬تأثیر دورکم بود تا به معنای مثبت. او پیرو هیچ متÙکری نبود. در Øقیقت او اندیشه¬های خود را اغلب در تقابل با اندیشه¬های دیگران تعری٠می¬کرد، مثلاً در تقابل با نظریه پردازان Ø±ÙˆØ Ø§Ù†Ú¯Ø§Ø±ÛŒ (animism) (یعنی Ùریزر، تایلور Ùˆ سپنسر). اما نسبت به انتقادهایی Ú©Ù‡ از نظریاتش می¬شد بی تÙاوت نبود Ùˆ به ویژه ایرادهای جامعه شناسانی مانند دورکم، موس 4Ùˆ انسان شناسانی مانند اوانز-پریچارد5 را مد نظر قرار Ù…ÛŒ داد. پاسخ های او به این انتقادها سبب تغییراتی در سمت گیری اندیشه اش شدند. در تØول اندیشة او سه مرØلة اساسی را Ù…ÛŒ توان تمیز داد. نخستین مرØله را می¬توان انتشار کتاب اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق (La Morale et la Science des moeurs) (1903)ØŒ دومین مرØله را ارائة تئوری¬هایش دربارة ذهنیت ابتدایی Ùˆ سومین مرØله را بازنگری ها Ùˆ تغییرهایی دانست Ú©Ù‡ در تئوری هایش داده است.
ÙلسÙÛ€ اخلاق
لوی- برول در کتاب اخلاق مرسوم Ùˆ علم اخلاق نشان Ù…ÛŒ دهد Ú©Ù‡ همة انواع اخلاق های نظری (خواه منشأ متاÙیزیکی داشته باشند خواه علمی) Ù…Øکوم به شکست اند؛ زیرا نظریه Ùقط دربارة «چیزی Ú©Ù‡ هست» کاربرد دارد نه دربارة چیزی Ú©Ù‡ «باید باشد». این نظریه¬ها از این Øقیقت نیز غاÙÙ„ بوده اند Ú©Ù‡ نمی¬توانند تغییر سرشت بشر را در تمدن های مختل٠به Øساب آورند. اخلاقیات٠با زمان Ùˆ مکان تغییر Ù…ÛŒ کنند. لوی-برول هوادار این نظر بود Ú©Ù‡ اخلاقیات٠عینی (یعنی اخلاقیات مرسوم Ùˆ رایج نه اخلاقیاتی Ú©Ù‡ «باید باشند») باید موضوع پژوهش قرار گیرند Ùˆ قوانین آن ها کش٠شوند. Ùقط برپایة چنین شناخت علمی شاید بتوان آن موازین Ùˆ قواعد سلوک عقلانی را پیدا کرد Ú©Ù‡ صرÙاً در موقعیت های اجتماعی خاص معتبرند نه اینکه اعتباری Ùرا زمانی Ùˆ Ùرامکانی داشته باشند. بدین سان لوی-برول در کتابش بر اصل موضوعة یگانگی سرشت بشر مستقیماً Ù…ÛŒ تازد Ùˆ جامعه شناسی نسبی نگر Ùˆ چندگانه نگر را پایه ریزی Ù…ÛŒ کند.
این چندگانه¬نگری، لوی-برول را به آنجا رهنمون کرد Ú©Ù‡ بتواند وجود چندین نوع ذهنیت را در میان انسان ها تصور کند؛ به این معنی Ú©Ù‡ شیوه های اندیشة انسان ممکن است از جامعه ای به جامعة دیگر اساساً تغییر کند. او معتقد بود Ú©Ù‡ مطمئن ترین روش برای اثبات این نظر مقابله Ùˆ مقایسة ذهنیت انسان Ùرهیختة غربی با ذهنیتی است Ú©Ù‡ با آن Ùاصلة بسیار دارد.
بنابراین او کارکردهای ذهنی را در جوامعی مطالعه کرد Ú©Ù‡ ابتدایی نامیده Ù…ÛŒ شوند. او در این خصوص تعداد زیادی اسناد Ùˆ مدارک گردآوری Ùˆ طبقه بندی کرد. نخستین نتیجه گیری او این بود Ú©Ù‡ تÙاوت ذهنیت اقوام ابتدایی با ذهنیت مردم جوامع مدرن غربی در مرتبه نیست بلکه در نوع است. انسان شناسان مکتب Ø±ÙˆØ Ø§Ù†Ú¯Ø§Ø±ÛŒ انگلیسی معتقد بودند Ú©Ù‡ شیوة تÙکر Ùˆ استدلال انسان های ابتدایی مانند انسان های متمدن است؛ گرچه ممکن است Ú©Ù‡ انسان¬های ابتدایی برپایة مقدمات نادرستی استدلال کنند [اما Ùرم استدلالشان با انسان های Ùرهیخته یکی است]. اما لوی-برول Ùرآیندهای عقلی انسان ابتدایی را متÙاوت با Ùرآیندهای عقلی ما [غربی ها] یاÙت. او معتقد شد Ú©Ù‡ ذهنیت ابتدایی بی Ø´Ú© مقدماتی یا آسیب دیدة ذهن انسان Ùرهیخته نیست. آنچه این تÙاوت ها را موجب Ù…ÛŒ شود اندیشه های Ùردی نیستند بلکه بازنماییهای جمعی اند. دانشمند علوم اجتماعی به طور ایده آل، Ù…ÛŒ تواند روان شناسی٠جمعی هر جامعة خاصی را پیدا کند؛ اما لوی-برول برای توصی٠ذهنیت ابتدایی اسناد Ùˆ مدارک خود را از جوامعی گرÙت Ú©Ù‡ اعضایش خواندن Ùˆ نوشتن نمی دانستند.
کسانی مانند مارسل موس ایراد Ù…ÛŒ گرÙتند Ú©Ù‡ جوامعی Ú©Ù‡ لوی-برول مطالعه کرده شبیه به هم نیستند Ùˆ لوی-برول در پاسخ Ù…ÛŒ Ú¯Ùت Ú©Ù‡ برای مقصود او این موضوع بسنده Ù…ÛŒ کرده است Ú©Ù‡ همة این جوامع [گوناگون] خصلت مشترکی داشته باشند Ú©Ù‡ آنها را از جوامع غربی متمایز Ù…ÛŒ کند. Ùˆ هنگامی Ú©Ù‡ اوانز- پریچارد، لوی-برول را سرزنش کرد Ú©Ù‡ چرا مثال های خود را از کتاب های سیّاØان Ùˆ Ù…Ùبلغان مذهبی Ú©Ù‡ مشاهدات آنان با بهترین روش های مردم نگاری منطبق نیستند برگزیده است پاسخ داد Ú©Ù‡ اگر آنان ذهنیت اقوامی را Ú©Ù‡ مطالعه کرده اند درست Ùهمیده باشند در گزینش این مثال ها از کتاب های آنان ایرادی نمی بیند.
در عین Øال اوانز- پریچارد، لوی-برول را ناگزیر کرد بپذیرد Ú©Ù‡ گاهی اوقات ÙˆØشیان را غیر عقلانی تر از آنچه واقعاً هستند نشان داده است. اما لوی-برول اعتقاد داشت Ú©Ù‡ هدÙØ´ ارائه توصیÙÛŒ جامع Ùˆ کامل از زندگی انسان های ابتدایی نبوده است بلکه Ùقط Ù…ÛŒ خواسته تÙاوت های میان ذهنیت آنان Ùˆ ذهنیت غربیان را نمایان سازد.
لوی-برول مدعی شد Ú©Ù‡ بازنمایی های انسان های ابتدایی اساساً عرÙانی اند. چون آنان به نیروها یا تأثیراتی اعتقاد دارند Ú©Ù‡ به Øواسّ بشر درنمی آیند. عرÙان به همة ادراک های آنان رخنه کرده است. علاوه بر این، ذهنیت آنان صرÙاً از قوانین منطق ما پیروی نمی کند. گرچه این ذهنیت عموماً در تقابل با این قوانین نیست اما از نقض قوانین منطق Ùˆ به ویژه از نقض قانون امتناع تناقض ابایی ندارد. از این رو لوی-برول این ذهنیت را پیش- منطقی Ù…ÛŒ نامید. آن پیوندهایی Ú©Ù‡ ذهن ابتدایی میان پدیده ها قائل است خارج از اصول منطق ما هستند Ùˆ از اصلی تبعیت Ù…ÛŒ کنند Ú©Ù‡ لوی-برول آن را قانون آمیختگی (participation) می¬خواند بنا بر اصل، یک موجود یا یک شیء Ù…ÛŒ تواند همزمان هم خودش باشد Ùˆ هم چیز دیگری. تبیین ذهنیت عرÙانی بر پایة آمیختگی، لوی-برول را به تØلیل های بیشتری هدایت کرد. او تØلیل هایش را بر تعداد زیادی مثال های انضمامی Ùˆ ملموس متکی ساخت. او تأثیر این ذهنیت را بر زبان اقوام ابتدایی Ùˆ نیز بر شیوه ای Ú©Ù‡ جهان را به تصور درمی آورند نشان داد. او Ù…Ùهوم٠علّت اتÙاقی Ùˆ واهی (occasionalist) را Ú©Ù‡ انسان های ابتدایی برای تبیین امور به کار Ù…ÛŒ برند توصی٠کرد Ùˆ نیز شیوة نگرش آنان به شخصیت٠انسان را ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯. این شیوة نگرش میان وجود شخص Ùˆ «اجزای بدن او» Ùˆ میان جسم Ùˆ Ø±ÙˆØ Ùˆ Ù†ÙŽÙس او تمایز قائل نمی شود. لوی-برول میان ذهن انسان ابتدایی Ú©Ù‡ مستقیماً آمیختگی را نشان Ù…ÛŒ دهد با ذهن انسان Ùرهیخته مراØÙ„ میانی را پیدا کرد Ú©Ù‡ در آنها آمیختگی دیگر نمی تواند مستقیماً اØساس شود بلکه آمیختگی به صورت بازنمایی Ùˆ سمبل درمی آید. بدین ترتیب به نظر Ù…ÛŒ آید Ú©Ù‡ لوی-برول تئوری خود را دربارة وجود دو نوع ذهنیت در چشم اندازی تکامل باور قرار داده باشد. اما او مؤکداً بیان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ Øاکمیت بی چون Ùˆ چرای ذهنیت منطقی هرگز به تمامی٠قلمروی ذهنیت عرÙانی Ùˆ پیش- منطقی گسترش نمی یابد. [زیرا قلمروی ذهنیت عرÙانی Ùˆ پیش-منطقی گسترده تر از قلمروی ذهنیت منطقی است.] او معتقد بود Ú©Ù‡ در ذهن هر انسانی همیشه هم مقداری اندیشة عقلانی وجود دارد Ùˆ هم مقداری اندیشة عرÙانی. خرد صر٠نمی تواند انسان را کاملاً خرسند کند. لوی-برول این ایراد را نپذیرÙت Ú©Ù‡ نظریة او نظریة منطق Ø´Ú©Ù† (paralogicalism) است. برای او دو ذهنیت وجود ندارند Ú©Ù‡ وجود یکی به معنای عدم دیگری باشد. ذهنیت٠پیش-منطقی مرØلة پیش از اندیشة منطقی نیست. بنابراین بعضی ÙیلسوÙان مانند امیل بریه معتقدند Ú©Ù‡ نظریة لوی-برول واقعاً بیشتر تکامل گرا است تا ساخت گرا، Ùˆ پدیدارشناسی مانند Ùان دان لؤ6 نظریة لوی-برول را این گونه تÙسیر Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ این نظریه، ذهنیت عرÙانی Ùˆ ذهنیت منطقی را به منزلة دو ساختار پایدار ذهن انسان اصل موضوعه کرده است. در انسان ابتدایی ذهنیت عرÙانی بر ذهنیت منطقی غالب است Ùˆ در انسان Ùرهیخته، ذهنیت منطقی بر ذهنیت عرÙانی غلبه دارد.
بازنگری در نظریة ذهنیت پیش- منطقی
نخستین کتاب¬های لوی- برول درباة کارکردهای ذهنی در جوامع عقب¬مانده پاسخ تندی را از سوی دورکم در کتابش Ø´Ú©Ù„ های ابتدایی زندگی دینی (1912) به دنبال آورد. انتقادهای بیشتری در سال های 27-1926 به ویژه از سوی لرگی دوباسل7 رائول آلیه8ØŒ اولیویه Ù„Ùروی9 از نظریة لوی- برول شد. لوی-برول این ایرادها را جداً بررسی نمود Ùˆ اندیشة خود را بازنگری Ùˆ دقیق تر کرد. بر اثر این بازنگری Ø·ÛŒ سال های 1931 تا 1938 سه کتاب دیگر دربارة ذهنیت ابتدایی نوشت. او اکنون در گزینش منابع مورد استناد خود دقت بیشتری نشان می¬داد Ùˆ بیشتر به آثار بهترین قوم شناسان Ùˆ مردم شناسان استناد Ù…ÛŒ کرد. او بی¬آنکه هیچ یک از Ù…Ùاهیم بنیادی تØلیل¬های نخستین خود مانند سرشت عرÙانی، سرشت پیش- منطقی، قانون آمیختگی، علّت اتÙاقی Ùˆ واهی را رها کند، ترتیب این Ù…Ùاهیم را از Ù„Øاظ اهمیتشان وارونه کرد. مثلاً سرشت عرÙانی٠[ذهنیت ابتدایی] را Ùوق سرشت٠پیش- منطقی آن گذاشت Ùˆ بیش از همه اصل تبیین کنندة تازه ای را معرÙÛŒ کرد Ú©Ù‡ مایل بود بر دیگر تبیین ها غالب شود. او این اصل را «مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی» نامید. مسلماً هنوز هم معتقد بود Ú©Ù‡ انسان های ابتدایی گاهی اوقات نسبت به اصل امتناع تناقض Øساس نیستند، اما قویّاً تأکید Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ «ساختار اساسی ذهن انسان همه جا یکی است» به نظر او انسان های ابتدایی نیز [در زبان هایشان] Ù…Ùاهیم را دارند اما شناخت آنان از پدیده ها به طور عقلانی طبقه بندی نشده Ùˆ سازمان نیاÙته است Ùˆ همین مسئله موجب Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ هنگامی Ú©Ù‡ عنصر اØساسی Ùˆ تØریک کننده بر تعمیم منطقی اÙزوده گردد راه برای غلبة «پیش-پیوندهای عرÙانی» باز شود. Ùˆ همین موضوع تمامی تÙکر آنان را تØت تأثیر قرار Ù…ÛŒ دهد؛ برای آنان تجربة معمولی اشباع شده از تجربة عرÙانی است پس جهان Ùوق طبیعی (گرچه متÙاوت با جهان طبیعی است) به طریق اولی اشباع شده از تجربة عرÙانی Ù…ÛŒ شود. اما در ذهن انسان های ابتدایی جهان طبیعی Ùˆ جهان Ùوق طبیعی از هم جدا Ùˆ متمایز نیستند، از این رو آنان ناآگاهانه از قلمروی یکی به قلمروی دیگری گذر Ù…ÛŒ کنند. بنابراین سرشت پیش-منطقی ذهنیت ابتدایی بر پایة سرشت عرÙانی آن تبیین می¬شود Ùˆ سرشت عرÙانی آن نیز براساس غلبة عنصر اØساسی Ùˆ عاطÙÛŒ Ùˆ Ù…Øرک بر عنصر عقلانی ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ø¯Ø§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شود. در Øقیقت، سرشت اØساسی، طنین خاصی به بازنمایی های انسان¬های ابتدایی Ù…ÛŒ دهد؛ ولی همین سرشت اØساسی، عنصر تعمیم را در بردارد Ú©Ù‡ مقوله ای از سنخ اندیشه است. لوی-برول در آثار اواخر عمر خویش مطالعة ذهنیت ابتدایی را به تمامی به تØلیل تجربة عرÙانی Ùˆ مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی Ùروکاست، به این صورت Ú©Ù‡ مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی، سرشت ذهنیت ابتدایی را مشخص Ùˆ آن را تبیین Ù…ÛŒ نماید. لوی-برول نشان داد Ú©Ù‡ چگونه تجربة امر Ùوق طبیعی عمدتاً در روبه رو شدن با امر غیرعادی Ùˆ نامتعار٠Øاصل Ù…ÛŒ شود. او Ùصل های متعددی از کتاب های خود را به بررسی بازنمایی های گوناگون Ùˆ اعتقاداتی اختصاص داد Ú©Ù‡ متأثر از همین مقولة اØساسی٠امر Ùوق طبیعی بودند. مثلاً تأثیرات پنهانی یا Ø®Ùیة موجودات جاندار یا بی جان را موضوع پژوهش خود قرار داد Ú©Ù‡ با خود شوربختی یا نیک بختی Ù…ÛŒ آورند. همچنین شعائر مختلÙØŒ جادو، ÙˆØÛŒ ها یا غیبگویی هایی را Ú©Ù‡ دربارة سرشت مخÙÛŒ اشیا Ùˆ جانوران یا وقوع Øوادث Ù…ÛŒ شوند، بررسی کرد Ùˆ نیز درخصوص رویاها، توهم Øضور مردگان Ùˆ تمامی اساطیر Ùˆ تکنیک هایی را Ú©Ù‡ برای آمیخته شدن با جهان اسطوره ای به کار گرÙته Ù…ÛŒ شوند تØقیق کرد.
لوی-برول در کتاب هایش با موضوع انتقال ذهنیت ابتدایی به ذهنیت مدرن نیز دل مشغولی داشت. او چنین انتقال هایی را به ویژه در تØول تصورات پیش-دینی به تصورات پرداخت شدة دینی Ùˆ نیز در تØول اسطوره به قصه Ùˆ Ùولکلور Ù…ÛŒ دانست؛ اما در عین Øال بیش از پیش تاکید Ù…ÛŒ کرد Ú©Ù‡ هر دو نوع ذهنیت دوام دارند Ùˆ با ظهور ذهنیت جدید، ذهنیت پیشین Ù…ØÙˆ نمی شود بلکه تداوم Ù…ÛŒ یابد.
بنابراین، آن نظریه ای Ú©Ù‡ در آغاز به نظر Ù…ÛŒ رسید Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ کوشد اصل تÙاوت اساسی میان تÙکر انسان های ابتدایی Ùˆ انسان های Ùرهیخته را اصل موضوعه کند بیش از پیش انعطا٠پذیر شد. این تکامل در یادداشت¬هایی Ú©Ù‡ لوی- برول نزدیک به پایان عمر خویش نوشته، Ùˆ اگر عمر درازتری کرده بود شاید به صورت کتاب درمی آمد، ادامه داشته است. این یادداشت ها پس از مرگ او جمع آوری Ùˆ به صورت کتاب Ú©ÙˆÚ†Ú©ÛŒ با عنوان دÙترچه¬های یادداشت لوی-برول (Les Carnets de Lévy-Bruhl) (1949) منتشر شدند. در این یادداشت ها او بیان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ آماده است تا از Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Â«Ù¾ÛŒØ´-منطقی» دست بردارد Ùˆ Øتی خصوصیات خاصی را Ú©Ù‡ به ذهنیت ابتدایی نسبت داده بود مورد سوال قرار دهد.
تأثیر لوی- برول
علاوه بر گستره های پدیدارشناختی Ùˆ ساختار شناختی٠نظریة لوی-برول Ú©Ù‡ در بالا ذکرشان رÙت، نظریه اش بر روان شناسان پیرو یونگ10 تأثیر مهمی داشته است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ توان از آلدریش11 (1931) نام برد Ú©Ù‡ ذهن ابتدایی را با آرکه تیپ های [سر نمون های مثالی] ناخودآگاه مرتبط دانست. اما تا آنجا Ú©Ù‡ به Ù…Ùاهیم بنیادی نظریة او ارتباط Ù…ÛŒ یابد به نظر Ù…ÛŒ رسد Ú©Ù‡ تعداد Ú©Ù…ÛŒ از پژوهشگران تÙاوت نوعی میان ذهن انسان ابتدایی Ùˆ ذهن انسان متمدن را بپذیرند. از یادداشت های او Ú©Ù‡ پس از مرگش به چاپ رسیده اند شاید به نظر آید Ú©Ù‡ خود او Ù…ÛŒ خواسته است Ú©Ù‡ نظریه اش را کنار نهد. اما تØلیل¬های او از آمیختگی در اندیشة بسیاری از ÙیلسوÙان Ùˆ جامعه¬شناسان نقش مهمی داشته است، مثلاً پرسی¬لوسکی12 (1940) Ùˆ روژه باستید13 (1953) Ùˆ نیز هواداران جامعه شناسی چندگانه نگر (pluralist sociology) مانند ژرژگورویچ کار لوی-برول را، در متزلزل کردن این برداشت کلاسیک Ú©Ù‡ شیوه¬های اندیشة انسان در سراسر گیتی یکی است، تØسین می¬کنند. شاید نظریة لوی-برول پیروان پرو پا قرص Ú©Ù…ÛŒ داشته باشد اما نظریه اش لااقل انسان شناسان را واداشت تا دربارة مسائلی Ú©Ù‡ او Ù…Ø·Ø±Ø Ú©Ø±Ø¯Ù‡ بود بیندیشند Ùˆ همین موضوع سبب شد Ú©Ù‡ نظریه اش به مطالعة اقوام ابتدایی جهت تازه ای بدهد. »1414
Jean Cazeneuve-1
- École Normale Supériere
ï€ï€ Jacobi
- Mauss
ï€µï€ Evans-Pritchard
- Vander Leeuw
- Larguir de Bacels
ï€Raol Allier
-Olivier Leroy
- Jung
- Aldrich
ï€±ï€²ï€ Przyluski
- Roger Bastide
14- مقالة ژان کازونوو: «لوسین لوی-برول (1939-1857)» در دائرة¬المعار٠بین¬المللی علوم اجتماعی، 1968، جلد نهم، ص 6-263