يدالله موقن : نظریۀ لوسین لوی-برول در بارۀ ذهنیت ابتدایی
يدالله موقن : نظریۀ لوسین لوی-برول در بارۀ ذهنیت ابتدایی(2 )
Yadollah Moughen : Lucien Levy-Bruhl's Theory of Primitive Mentality
سمت گیری ذهن انسان ابتدایی در بازنمایی اش از جهان متÙاوت با سمت گیری ذهن انسان Ùرهیختۀ غربی است ØŒ به ویژه دریاÙت او از علیت متÙاوت با برداشت انسان غربی از علیت است. اصل اساسی در پشت این تÙاوت این است Ú©Ù‡ ذهنیت ابتدایی علل واقعی را به Ù†Ùع علل عرÙانی کنار Ù…ÛŒ گذارد.
آنچه برای انسان Ùرهیختۀ غربی علت Øقیقی یک رویداد است برای انسان ابتدایی صرÙاً پدیده ای است Ú©Ù‡ قدرتهای عرÙانی در آن دخیل اند. البته این نوع علیت اتÙاقی بسیار دور از Ù…Ùهوم مالبرانش در این باره است. زیرا آنچه انسان ابتدایی پشت پدیدارها جستجو Ù…ÛŒ کند دلیل متاÙیزیکی وقوع آنها نیست او در Ù¾ÛŒ یاÙتن قدرتهای مخÙÛŒ جادویی است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ پندارد موجب واقع شدن آنها شده اند . اما در اینجا روشن است Ú©Ù‡ اگر اقوام ابتدایی را به استدلال سست Ùˆ ضعی٠متهم کنیم بر خطا خواهیم بود ØŒ زیرا آنان طور دیگری استدلال Ù…ÛŒ کنند
خلاصه این Ú©Ù‡ در ذهنیت ابتدایی بازنماییهای جمعی عرÙانی Ùˆ پیش – منطقی Ùˆ اصل آمیختگی Ú©Ù„ ادراک انسان ابتدایی از جهان Ùˆ نیز از خودش را متÙاوت با ادراک غربیان Ù…ÛŒ کند.
اگر اقوام ابتدایی در این شیوه تÙکر در جا Ù…ÛŒ زنند، علتش این است Ú©Ù‡ سرشت عرÙانی ذهنیت شان، شیوۀ تÙکر آنان را نسبت به تجربه رویین تر کرده است ØŒ به این معنی Ú©Ù‡ تجربه بر این نوع ذهنیت بی اثر است Ùˆ این ذهنیت نسبت به واقعیات عینی Ú©Ù‡ متناقض یا ناسازگار با اعتقاداتش هستند بی تÙاوت Ùˆ بی اعتناست. علت دیگر Ùقدان Øساسیت نسبت به تناقضها Ùˆ ناسازگاریها این است Ú©Ù‡ انسانهای ابتدایی به طور جمعی اصولاً با نوآوری Ùˆ خلاقیت Ùردی مخالÙند. نوگریزی یا عناد با نوگرایی خصلت اساسی شیوۀ وجودی اقوام ابتدایی است. گرچه این نظریه ها تا Øدودی ØªÙˆØ¶ÛŒØ Ù…ÛŒ دهند Ú©Ù‡ چرا بعضی اقوام در ذهنیت ابتدایی Ù…Øبوس شده اند اما چنانچه بپرسیم Ú©Ù‡ Ú†Ù‡ رابطه ای میان این ذهنیت Ùˆ ذهنیت علمی وجود دارد مسائل پیچیده ای Ù…Ø·Ø±Ø Ù…ÛŒ شوند.
در زير، نظر برخي متÙكران بزرگ اين قرن را در خصوص دستاوردهاي لوي- برول نقل ميâ€ÙƒÙ†ÙŠÙ…
ادموند ليچ كه يكي از انسانâ€Ø´Ù†Ø§Ø³Ø§Ù† اجتماعي صاØب نام قرن گذشته بود در كتاب خود "انسان â€Ø´Ù†Ø§Ø³ÙŠ اجتماعي" ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«در اوايل قرن بیستم لوي- برول در Ùرانسه Ùˆ پارتو در ايتاليا، از مواضعي كاملاً مستقل از يكديگر، به اين نتيجه رسيدند كه تقابل ميان تÙكر منطقي- عقلاني كه به طور تجربي نيز اعتبار دارد با تÙكر غير منطقي – غير عقلاني كه از Ù„Øاظ علمي مردود است، تقابل خام Ùˆ بيش از Øد سادهâ€Ø§ÙŠ است كه وجود شقوق ديگر تÙكر را در نظر نميâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯.
در Ø´Ø±Ø ØªØ§ÙŠÙŠØ¯ آميزي كه اوانز – پريچارد در اين خصوص در سال 1936 منتشر كرد نوشت:
«لوي- برول انديشۀ ابتدايي را منسجم ميâ€Ø¯ÙŠØ¯ Ùˆ ÙˆØشيان ميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø³ØªÙ†Ø¯ از قضايا Ùˆ گزارهâ€Ù‡Ø§ استنتاج درستي بكنند؛ گرچه گزارهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ قضاياشان مطابق با تجربه نبودند، اما این گزارهâ€Ù‡Ø§ Ùˆ قضايا را Ùرهنگ جامعه به آنان ديكته ميâ€ÙƒØ±Ø¯ Ùˆ در اعتقاداتشان ريشه داشتند كه از ديدگاه منطقي- تجربي آن اعتقادات نادرست بودند.
نسبيتâ€Ú¯Ø±Ø§ÙŠÙŠ عقلاني كه در اين ارزيابي نهÙته†است بØØ« داغي است كه ادامه دارد Ùˆ ريشۀ بسياري از اختلا٠نظرهاي جاري در انسان شناسي اجتماعي امروز است كه ميان«عقلگرايان» Ùˆ «تجربهâ€Ú¯Ø±Ø§ÙŠØ§Ù†Â» وجود دارد.
تداوم تاثير انديشهâ€Ù‡Ø§ÙŠ لوي- برولâ€ØŒ Øتي اگر به طور غير مستقيم هم باشد، در توجهي كه به نظريهâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²ÙŠ لوي- ستراÙس درخصوص«اسطوره- منطق» Ùˆ «انديشۀ ÙˆØشي» شده،مشهوداست Ùˆ نيز Ù†Ùوذ عقايد لوي- برول را ميâ€ØªÙˆØ§Ù† در بØثهاي مداومي ديد كه ميان انسانâ€Ø´Ù†Ø§Ø³Ø§Ù† معاصر انگليسي در مورد«بازي زباني» و«تشابه خانوادگي» صورت ميâ€Ú¯ÙŠØ±Ø¯ Ùˆ آنان به استدلالهايي استناد ميâ€ÙƒÙ†Ù†Ø¯ كه در كتاب "پژوهشهاي ÙلسÙÙŠ" ويتگنشتاين ارائه شدهâ€Ø§Ù†Ø¯Â».6
ارنست جونز كه زندگينامۀ Ùرويد را در سه جلد بزرگ نگاشته است، در جلد سوم آن ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«ششم Ùوريه(1935( لوي- برول انسان شناس مشهور Ùرانسوي به ملاقات Ùرويد رÙت Ùˆ آن دو كتابهايي رد Ùˆ بدل كردند. Ùرويد پس از ديدار با لوي – برول چنين نوشت:« Ùرزانۀ واقعي اوست لااقل در مقایسۀ با من».7
در اینجا بی مورد نیست که اشاره ای هم به ارتباط نظریات لوی – برول با پدیدارشناسی ادموند هوسرل بکنیم ، موضوعی که چندان به آن پرداخته نشده است.
هوسرل Ù…ÛŒ کوشید تا نشان دهد Ú©Ù‡ واقعیت٠ذاتی یا «عینی» وجود ندارد بلکه این ما هستیم Ú©Ù‡ با ادراک خود، جهان «بیرون در آنجا» را Ù…ÛŒ Ø¢Ùرینیم. تا آنجا Ú©Ù‡ این ادراکها را با دیگران سهیم هستیم Ù…ÛŒ توانیم مدعی شویم Ú©Ù‡ به تواÙÙ‚ÛŒ دربارۀ ماهیت جهان پدیداری رسیده ایم. از این رو، واقعیت ضرورتاً نسبی است Ùˆ تابعی از سمت گیری های شناختی ماست. Ù…ÛŒ توان ادعا کرد Ú©Ù‡ اگر پدیدارشناسی را به معنای گستردۀ آن بگیریم، با نظریات لوی – برول شباهت بسیار دارد.
درموت مورن در کتاب خود" مقدمه بر پدیدارشناسی"می نویسد :
«در سال 1935 ادموند هوسرل با انسان شناس Ùرانسوی ØŒ لوی – برول ØŒ مکاتبه داشت Ú©Ù‡ گواهی است بر علاقۀ ÙˆÛŒ به تØول تاریخی ذهنیت انسان » (مکاتبات هوسرل جلد ششم ØŒ صÙØات 164 – 161) Ùˆ در جای دیگری در همان کتاب مورن Ù…ÛŒ نویسد :
«هوسرل در پدیدارشناسی خود ØŒ علاقه اش به جهانهای اجتماعی Ùˆ Ùرهنگی وتاریخی را به منزلۀ نوعی رادیکال شدن برنامۀ انسان شناسی دنبال Ù…ÛŒ کند Ùˆ این برنامه را «انسان شناسی التÙاتی» Ù…ÛŒ نامد. در واقع هوسرل انسان شناس Ùرانسوی، لوی – برول را ستایش Ù…ÛŒ کرد» Ùˆ در Ù¾ÛŒ نویس همین مطلب مورن Ù…ÛŒ اÙزاید :
«هوسرل کتابهای لوی – برول را خوانده Ùˆ نامه ای به او نوشته بود Øاکی از این Ú©Ù‡ پژوهشهای لوی – برول دربارۀ سرشت غیرتاریخی جوامع ابتدایی را به منزلۀ گشایش راه به سوی انسان شناسی رادیکال خودش Ù…ÛŒ ستاید (بنگرید به مکاتبات هوسرل جلد Ù‡Ùتم ØŒ صÙØات 159 – 156).
مرلو – پونتی اغلب به همین نامه استناد می کرد». 8
مرلو – پونتی در مقالۀ خود :«Ùیلسو٠و جامعه شناسی » در بارۀ اثری Ú©Ù‡ کتاب های لوی-برول بر ذهن ادموند هوسرل گذاشته اند ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«اميد ميâ€Ø±ÙˆØ¯ كه بزودي بتوانيم نامهâ€Ø§ÙŠ را كه هوسرل در تاريخ يازدهم مارس 1935 پس از خواندن كتاب لوي- برول، "اساطير اقوام ابتدايي" به او نوشته است در مجموعه آثار هوسرل بخوانيم. در اين نامه به نظر ميâ€Ø±Ø³Ø¯ هوسرل پذيرÙته باشد كه Ùيلسو٠شايد نتواند به امر كلي Ùˆ جهان شمول به طور بيâ€ÙˆØ§Ø³Ø·Ù‡ يعني براثر تÙكر صر٠دست يابد؛ به ديگر سخن، Ùيلسو٠در موقعيتي نيست كه بدون تجربۀ انسانâ€Ø´Ù†Ø§Ø®ØªÙŠ به امر كلي برسد يا صرÙاً با تغيير دادن خيالي تجربيات خويش آن چيزي را بنا نهد كه تشكيل دهندهâ€ÙŠ معناي٠تجربهâ€Ù‡Ø§ÛŒ ديگر در ديگر تمدنهاست.
هوسرل ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«اما انجام دادن اين كار امكانâ€Ù¾Ø°ÙŠØ± ميâ€Ø¨Ø§Ø´Ø¯ . اين كار بسيار سترگي است كه خود را به اجتماعي انساني ÙراÙكني كنيم كه آنجا انسان در زندگي اجتماعي Ùˆ سنتي خود Ù…Øصور است Ùˆ او را تا آن Øد كه ممكن است بر اساس كل زندگي اجتماعيش درك كنيم؛ بدين معني كه هر اجتماع انساني صاØب٠جهاني است كه از نظر انسان در آن، جهانشÙ«بازنمايي٠جهان» نيست بلكه خود٠جهان٠واقعي است.» ولي جهان٠خود ما مانعي براي دستيابي به جهانهاي ديگر Ùˆ كهن است. اقوام ابتدايي كه لوي- برول مطالعه كرده است «تاريخ ندارند»؛ زيرا براي آنها«Øيات Ùقط Ù„Øظهâ€Ø§ÙŠ زودگذر است».
برعكس ما در جهان تاريخي به سر ميâ€Ø¨Ø±ÙŠÙ…ØŒ جهاني كه«بخشي از آن، آينده تØقق ياÙته است(گذشتۀ قومي) Ùˆ بخش ديگر آن، آيندهâ€Ø§ÙŠ است كه بايد تØقق يابد». هيچâ€Ú¯ÙˆÙ†Ù‡ تØليل التÙاتي كه بكوشد ساختارهاي جهان كهن]يعني جهان اقوام عقبâ€Ù…انده[ را كش٠و بازسازي كند، نميâ€ØªÙˆØ§Ù†Ø¯ خود را صرÙاً به بازآÙرâ€ÙŠÙ†ÙŠ ÙˆØ§Ø¶Ø Ø³Ø§Ø®ØªØ§Ø±Ù‡Ø§ÙŠ جهان خود ما Ù…Øدود كند، زيرا آنچه به ساختارهاي ]جهان اقوام عقبâ€Ù…انده[ معنا ميâ€Ø¨Ø®Ø´Ø¯ Ù…Øيطي است كه آنها نمونۀ نوعي آن هستند؛ از اين رو ما نميâ€ØªÙˆØ§Ù†ÙŠÙ… آن ساختارها را درك كنيم بيâ€Ø¢Ù†ÙƒÙ‡ دريابيم در اين Ùرهنگها زمان Ùˆ هستي چگونه درك ميâ€Ø´ÙˆÙ†Ø¯.»
هوسرل تا آنجا پيش ميâ€Ø±ÙˆØ¯ كه ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«بر اثر تØليل التÙاتي كه هم اكنون پيشرÙت زيادي كرده است، نسبيت تاريخي به منزلۀ يك Øقيقت انسان شناختی بدون چون Ùˆ چرا توجيه ميâ€Ø´ÙˆØ¯Â».9
لوی-برول در سال 1929 مقدم هوسرل را به Ùرانسه برای ایراد چند سخنرانی در بارۀ دکارت خوش آمد Ú¯Ùته بود.همچنان Ú©Ù‡ دیدیم هوسرل استعداد لوی-برول را تØسین Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ توانسته است دیگر شیوه های نگرش به جهان را از درون دیگر ذهنیت ها یا Ùرهنگها درک کند.
ذکر این نکته نیز ضروری است Ú©Ù‡ لوی – برول تقریباً سی سال پیش از ور٠Whorf) (1956) مدعی شد Ú©Ù‡ واقعیتی Ú©Ù‡ زبانهای اروپایی بازآÙرینی Ù…ÛŒ کنند ضرورتاً واقعیتی نیست Ú©Ù‡ زبانهای غیراروپایی بازآÙرینی Ù…ÛŒ کنند.
بازآÙرینی این واقعیت یا در Øقیقت ØŒ واقعیت ها کارکردی از Ù†ØÙˆ دستوری زبانهاست ØŒ Ú†Ù‡ زبانهای غربی Ú†Ù‡ زبانهای غیر غربی. لوی برول واضع نظریۀ نسبیت زبانی نیز بود.10
روبرت مارت(1866-1943) كه از بنيانگذاران انسان شناسي اجتماعي است Ùˆ اثري دوران ساز در زمينه دينâ€Ø´Ù†Ø§Ø³ÙŠ به نام" در آستانۀ دين" تالي٠كرده است، در مقدمۀ آن پس از انتقاد از اميل دوركم به ستايش لوي- برول ميâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø²Ø¯ Ùˆ ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«من روش تعميم ديگر عضو برجستۀ مكتب جامعهâ€Ø´Ù†Ø§Ø³ÙŠ دورکم، يعني پروÙسور لوي- برول، را]بر روش دوركم[ ØªØ±Ø¬ÙŠØ Ù…ÙŠâ€Ø¯Ù‡Ù…. لوي – برول ميâ€ÙƒÙˆØ´Ø¯ تا نوع ذهنيت اقوامي را نشان دهد كه تØت شرايط Ùرهنگي ابتدايي به سر ميâ€Ø¨Ø±Ù†Ø¯ Ùˆ اين ذهنيت را متمايز از ذهنيت نوعي خود ما تعري٠ميâ€ÙƒÙ†Ø¯. منتقدان به اين روش ايراد ميâ€Ú¯ÙŠØ±Ù†Ø¯ Ùˆ ميâ€Ú¯ÙˆÙŠÙ†Ø¯ كه اين گونه تيپâ€Ø³Ø§Ø²ÙŠØŒ به نوعي، تجانس ذهن را ميâ€Ø±Ø³Ø§Ù†Ø¯ØŒ در Øالي كه اقوامي كه اين ذهنيت به آنها نسبت داده ميâ€Ø´ÙˆØ¯ هم در ذهنيت خود Ùˆ هم در ديگر جنبهâ€Ù‡Ø§ÙŠ خويش بيش از Øد با يكديگر تÙاوت دارند، ولي اين ايراد نشان ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯ كه منتقدان با نخستين اصول طبقهâ€Ø¨Ù†Ø¯ÙŠÙ تيپ شناختي ناآشنايند».11
کورت هوبنر در کتاب" Øقیقت اسطوره "Ú©Ù‡ در سال 1985 منتشر شده است دربارۀ دستاوردهای لوی – برول چنین داوری Ù…ÛŒ کند:
«من معتقدم Ú©Ù‡ لوی – برول را غالباً نادرست درک Ù…ÛŒ کرده اند به نظر من او در بیشتر موارد در مسیر درستی گام برمی داشته است، گرچه خود ÙˆÛŒ این مسیر را Ø¨ÙˆØ¶ÙˆØ Ù†Ù…ÛŒ دیده است آنچه را او بر اثر پیشرÙت Ùرهنگ عصر خود «ابتدایی» Ù…ÛŒ نامید ØŒ در واقع یکی از هستی شناسیهای خود ماست Ú©Ù‡ با ما غربیان در تباین قرار گرÙته است Ùˆ به نظرمان چنین بیگانه Ù…ÛŒ آید. بر آنچه او به ویژه دربارۀ «آمیختگی» Ú¯Ùته است مطلب تازه ای نمی توان اÙزود... گرچه او با به کاربردن واژۀ «عرÙانی» دچار خطا شد Ùˆ خشم انسان شناسان را بر ضد خود برانگیخت، زیرا آنان از این واژه چیزی غیرعقلانی، ماÙوق Øسی Ùˆ ترانساندان ]Ùراباش[ را درک Ù…ÛŒ کردند، با این وص٠Øتی در اینجا نیز لوی – برول به کش٠مهمی دست یاÙته بود. یعنی گرایش ]ذهنی[ این اقوام به این Ú©Ù‡ در مادۀ Ù…Øسوس ØŒ عنصری نامØسوس ببینند Ú©Ù‡ برای ما دستیابی به چنین بینشی ممکن نیست، اما همین گرایش ]ذهنی[ در ادبیات کهن یونانی به ثبت رسیده است. تØلیل های لوی – برول تا آنجا Ú©Ù‡ به چنین پیوندی میان مادۀ Ù…Øسوس Ùˆ عنصر نامØسوس در ذهن اقوام ابتدایی ارتباط Ù…ÛŒ یابد در اساس درست اند.
در آثار انسان شناسائی Ú©Ù‡ به میان اقوام ابتدایی رÙته اند آنچه وجود ندارد روش متقن پژوهش است. بسیاری از آنان به قدر کاÙÛŒ به تÙاوت هستی شناسانۀ Ùرهنگهای مختل٠وقو٠ندارند Ùˆ به همین سبب ناآگاهانه اصول اندیشه Ùˆ بینش خود را به Ùرهنگهای دیگر تعمیم Ù…ÛŒ دهند».12
آیا Ù…ÛŒ توان سخنانی ستایش انگیزتر از این دربارۀ خلاقیت Ùکری Ùˆ Ùرهنگی یک دانشمند Ú¯Ùت؟ هوبنر مدعی است Ú©Ù‡ عظمت Ú©Ø´Ùیات لوی – برول چنان بود Ú©Ù‡ خود او هم به ابعاد عظیم آنها واق٠نشد. او طر٠لوی برول را Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ مخالÙان او را به نادانی در مورد دیگر Ùرهنگها متهم Ù…ÛŒ کند دیدیم Ú©Ù‡ هوبتر بر خلا٠لوی برول چندان از Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø°Ù‡Ù†ÛŒØª «عرÙانی» خشنود نیست، اما آنچه را لوی – برول دربارۀ چنین ذهنیتی (Øال هر Ú†Ù‡ عنوان آن را بگذاریم) Ù…ÛŒ گوید صØÛŒØ Ù…ÛŒ داند.
Ùرانسيس مك دونالد كورنÙورد يكي از يونانâ€Ø´Ù†Ø§Ø³Ø§Ù† برجسته قرن گذشته بود. بهترين ترجمه از كتاب جمهوري اÙلاطون به زبانâ€Ø§Ù†Ú¯Ù„يسي از آن اوست. او در كتابي كه تØت عنوان "از دين به ÙلسÙÙ‡" نگاشته Ùˆ در آن جهش از انديشۀ اسطورهâ€Ø§ÙŠ به انديشۀ ÙلسÙÙŠ وعلمی را در يونان باستان مطالعه كرده است، دين خود را به كتاب "كاركردهاي ذهني در جوامع عقبâ€Ù…انده" اثر لوي- برول بيان كرده است.13
ميâ€Ø¨ÙŠÙ†ÙŠÙ… كه بزرگترين متÙكران قرن بیستم مسØور انديشهâ€Ù‡Ø§ÙŠ لوي- برول شده Ùˆ او را ستودهâ€Ø§Ù†Ø¯. توشيهيكو ايزوتسو در كتاب خود" زبان Ùˆ جادو "ميâ€Ù†ÙˆÙŠØ³Ø¯:
«در واقع هر Ú†Ù‡ در زمان به عقبتر برويم Ùˆ هر Ú†Ù‡ از وجوه عاليتر زندگي دورتر شويم، به نظر واضØتر Ùˆ مسلمتر ميâ€Ù†Ù…ايد كه جادو اساس زندگي انسان ابتدايي را تشكيل ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯ Ùˆ تÙكر Øاكم بر ذهن انسان ابتدايي، به رغم همه ايرادهاي شديدي كه به نظريۀ لوي- برول گرÙتهâ€Ø§Ù†Ø¯ØŒ «پيش- منطقي» يا «پيش – تجربي» است».14
در پايان از دو جامعهâ€Ø´Ù†Ø§Ø³ به نامهاي پيتر برگر Ùˆ توماس لوكمان نام ميâ€Ø¨Ø±ÙŠÙ… كه در اثر خود: "ساخت اجتماعي واقعيت" با نظر تاييد Ùˆ تØسين به نظريات لوي – برول استناد كردهâ€Ø§Ù†Ø¯. خود عنوان "ساخت اجتماعي واقعيت" نشانگر برداشتي لوي- برولي از مسئلۀ شناخت Ùˆ جامعهâ€Ø´Ù†Ø§Ø³ÙŠÙ شناخت است.15
پانوشتها :
1- Paul Radin
2- RoberLowie
3- Bronislaw Malinowski
4-L. Levy-Bruhl, How Natives Think (with a new introduction"Lucien Levy-Bruhl and the Concept of Cognitive Relativity " by Scott Littleton),Princeton University Press , 1985, pp.vi-vii.
5-A.R. Luria ,Cognitive Development ,Its Cultural and Social Foundations ,Havard University Press,1979,pp. 108-9.
ونیز رجوع کنید به : الکساندر لوریا: " زبان Ùˆ شناخت "ØŒ ترجمۀ Øبیب الله قاسم زاده ( ارومیه ØŒ انتشارات انزلی ØŒ 1368) صÙØات 5- 341.
6-Edmund Leach ,Social Anthropology ,London,Fontana Press, 1982 ,pp.22-3.
7-Ernest Jones, Sigmund Freud ,Life and Work, London,The Hograth Press, 1957,Vol.iii,p.208.
8- Dermot Moran , Introduction to Phenomenology , London , Routledge , 2000 , PP. 87 , 182 , 496.
9-Maurice Merleau-Ponty , Phenomenology and Sociology,Selected Essays ,edited by John O'Neil ,London ,Heinemann,1974 ,104-5.
10- برای آگاهی از نظریۀ نسبیت زبانی ور٠رجوع کنید به مقالۀ پل هنله : «زبان ØŒ اندیشه Ùˆ Ùرهنگ» در همین سایت .
11-R. R. Marret , The Threshold of Religion, London, Methuen& Co. Ltd.1914,AMS edition ,1979,pp.xxvi-vii.
12- Kurt Hubner , Die wahrheit des Mythos , Munchen , Beck , 1985 , S. 421.
13-Francis M. Cornford ,From Religion to Philosophy ,London,Edward Arnold ,1912, p.x.
14-Toshohiko Izutzu, Language and Magic ,Keio University Press, 1955, p.7.
15-Peter L. Berger and Thomas Luckmann,The Social Construction of reality,Penguin Books, 1984, p.223.
البته چاپ اول کتاب Ùوق در سال 1966 صورت گرÙته Ùˆ چاپ دهم آن درسال 1984 منتشر شده Ú©Ù‡ در اختیار نگارنده است واØتمالاًّ پس از 1984 نیز تجدید چاپ شده است.این کتاب را آقای Ùریبرز مجیدی به Ùارسی بر گردانده اند Ú©Ù‡ مشخصات آن از این قرار است:
پتر Ù„. برگر Ùˆ توماس لوکمان:" ساخت اجتماعی واقعیت "(رساله ای در جامعه شناسی شناخت )(تهران ØŒ شرکت انتشارات علمی Ùˆ Ùرهنگی ØŒ 1375 )صÙØات : 271 ØŒ 274 ØŒ 276 ØŒ Ùˆ279.
پایان
الهه شاهینی نوشت