گويش گيلكي--قرستنده پیروز ابراهیمی
گويش گيلكي:
تØقيق درباره گويشها Ùˆ لهجه‌هاي شمال ايران Ùˆ كناره‌هاي بØر خزر به ويژه گيلكي نخستين بار از سوي
پژوهشگران اروپايي آغاز شد Ùˆ زبان شناسان كشورهاي اروپا قبل از دانشمندان ما به تØقيق Ùˆ بررسي گويشهاي ايراني از جمله گيلكي پرداختند. پژوهشگران روسيه تزاري در اين زمينه مقدم بر ساير زبان شناسان اروپايي هستند ولي نبايد Ùراموش كرد كه تØقيق Ùˆ پژوهش در گويش گيلكي از سوي آنان با هد٠استعماري بي ارتباط نبود.
گيلكي مشتمل به دو گويش متمايز در دو ناØيه غربي Ùˆ شرقي است كه هنگام تØقيق گويش‌ رايج رشتي معيار بررسي Ùˆ پژوهش گيلاني است:
v از جمله خصايل آوايي گيلكي اين است كه ال٠ممدد Ùˆ خالي از كشش است Ùˆ به صورت ال٠مقصود تلÙظ مي‌شود. اصولاً ماهيت آواي گيلكي – صداي ال٠ممدود ناسازگار است مانند : جان --------->جن؛
v در گيلكي ال٠(همزه) در آغاز واژه شعر آوايي به خود مي‌گيرد. تبديل Øرو٠در گيلكي متكي به سنت ديرين دستوري در زبانهاي ايراني است، در گيلكي چند Øر٠كه نزديكي آوايي دارند به يكديگر تبديل مي‌گردند: باز ---------->واز - گاو ----------> گاب
هاي ملÙوظ كه پس از ال٠ممدود بيايد در تلÙظ Øذ٠مي‌شود: گناه --------->گنا. در تلÙظ برخي اعداد، هاء به تلÙظ نمي‌آيد: چهار --------->چار. در گيلكي اسامي به «ان» جمع بسته مي‌شوند. در Ùارسي صÙت غالباً بعد از موصو٠مي‌آيد ولي در گيلكي صÙت پيش از موصو٠مي‌آيد. همچنين كلمات مركب با صÙات Ùˆ مضاÙ‌اليه جاي خود را تغيير مي دهند.
ضمير اشاره نزديك در گيلكي « اَ » مي‌باشد Ùˆ براي اشاره به دور از « او » استÙاده مي‌شود.
ضماير در پيوند با اسم كه جنبه ملكي داشته باشند اين گونه‌اند: مي – تي – اونه – امي – شومي – اوشانه
پيشوندها در گيلكي نقش سهمي دارند. Ùعل گيلكي از نظر پيشاوند بر دو گونه است: Ùعل بدون پيشاوند Ùˆ Ùعل با پيشاوند كه با تغيير پيشاوندها Øر٠وصÙÙŠ Ùعل گيلكي دگركون مي‌‌شود:
چشئن : چيدن
دي – چن : نظم دادن اشياء
اوچن : برچيدن
ÙÙˆÚ†Ù† : چشم بستن
واچن : كندن
در گيلكي پسوندهاي بسيار وجود دارد مانند : ان – وند – اند – گاو – مان – ال – سرا – بان - Ú¯ÙŠ – سارو ... در گيلكي علامت مصدري عبارتست از : ئن – دن – تن – ستن – كه « دن » بيشتر استÙاده مي‌شود.
ريشه شناسي واژه‌هاي گيلكي از جالب‌ترين Ùˆ مطلوب ترين بخشهاي زبان شناسي در تØقيق اين زبان است. زبان گيلكي بازمانده پهلوي شمالي است كه از اين Ù„Øاظ به واژه‌هاي زيادي برمي‌خوريم كه ريشه زبان پهلوي در آنها نمايان است:
رشتي Ùارسي پهلوي
واليشتن ليسيون ليشتن
Ú¯Ùتن اÙتادن ÙƒÙتن
واستي بايد اواپستن
واش عل٠واش
تعداد قابل توجهي از لغات گيلكي را واژه‌هاي دخيل عربي تشكيل مي‌دهد كه از Ùارسي وارد گيلكي شده است:
1- واژه ‌هاي عربي كه همزه آغاز مي‌شود و در گيلكي تبديل به (اي) مي‌شود.
عربي گيلكي
اسم ايسم
استÙاده ايستيÙاده
اسلام اسÙلام
انقلاب اينقلاب
2- گرايش به « اي » در گيلكي چنان است كه Øرو٠ديگر نيز گاهي به آن تبديل مي‌شود:
عربي
گيلكي
كتاب كيتاب
لباس ليباس
Øساب Øيساب
سوا سيوا
3- در دسته‌اي از واژه‌هاي گيلكي تغيير ÙاØØ´ در صورت واژه‌هاي عربي دخيل Ùˆ طرز تلÙظ آنها بسيار Ù…Øسوس است:
عربي گيلكي
قبول قوبيل
ØµØ¨Ø ØµÙˆØ¨
بالاخره بيلاخره
اØتمال ايتيمال
4- گرايش بر Øذ٠تشديد در گيلكي Ù…Øسوس است : غصّه -------> غرصه -
Øمّال -------->Øمبال
5- Øرو٠Øلقي به ال٠مقصود تبديل مي‌شود:
عربي گيلكي
قاعده قايده
Ù…Øشر ماشر
اØوال اوال
معشوق ماشوق
6- در تعبيه‌ها و شبه جمله‌ها نيز تغيير روي مي‌دهد:
عربي گيلكي
بلاوارث بيله وارس
غن قصد انقسه (عمداً)
7- اسامي خاص عربي نيز در گيلكي دستخوش تØول شده‌اند:
عربي گيلكي
اسماعيل ايسمال
Ù…Øمد ممد
Ù…Øمود مامود
كاظم كاظيم
در پايان بايد به كارهيا علمي ارزنده‌اي كه معرÙÙŠ Ùˆ شناسايي گيلكي انجام شده به اختصار سخن Ú¯Ùت . دكتر عيسي مدني - كتاب شناسي Ùˆ بررسي واژه‌نامه‌ها،دستورنامه‌ها Ùˆ نوشته‌هاي گيلكي Ùˆ ديلمي Ùˆ تالش از سده هشتم تاكنون ويژگي‌هاي صر٠و Ù†ØÙˆ گيلكي. كريم كشاورز
همچنين نوشته‌ها Ùˆ تØقيقات آقايان: عبدالكريم گلشني – Ù…Øمد بشري – علي اكبر مراديان - Ùريدون نوزاد – Ù…Øمود پاينده – تيمور گورگين.
تØقيق درباره گويشها Ùˆ لهجه‌هاي شمال ايران Ùˆ كناره‌هاي بØر خزر به ويژه گيلكي نخستين بار از سوي
پژوهشگران اروپايي آغاز شد Ùˆ زبان شناسان كشورهاي اروپا قبل از دانشمندان ما به تØقيق Ùˆ بررسي گويشهاي ايراني از جمله گيلكي پرداختند. پژوهشگران روسيه تزاري در اين زمينه مقدم بر ساير زبان شناسان اروپايي هستند ولي نبايد Ùراموش كرد كه تØقيق Ùˆ پژوهش در گويش گيلكي از سوي آنان با هد٠استعماري بي ارتباط نبود.
گيلكي مشتمل به دو گويش متمايز در دو ناØيه غربي Ùˆ شرقي است كه هنگام تØقيق گويش‌ رايج رشتي معيار بررسي Ùˆ پژوهش گيلاني است:
v از جمله خصايل آوايي گيلكي اين است كه ال٠ممدد Ùˆ خالي از كشش است Ùˆ به صورت ال٠مقصود تلÙظ مي‌شود. اصولاً ماهيت آواي گيلكي – صداي ال٠ممدود ناسازگار است مانند : جان --------->جن؛
v در گيلكي ال٠(همزه) در آغاز واژه شعر آوايي به خود مي‌گيرد. تبديل Øرو٠در گيلكي متكي به سنت ديرين دستوري در زبانهاي ايراني است، در گيلكي چند Øر٠كه نزديكي آوايي دارند به يكديگر تبديل مي‌گردند: باز ---------->واز - گاو ----------> گاب
هاي ملÙوظ كه پس از ال٠ممدود بيايد در تلÙظ Øذ٠مي‌شود: گناه --------->گنا. در تلÙظ برخي اعداد، هاء به تلÙظ نمي‌آيد: چهار --------->چار. در گيلكي اسامي به «ان» جمع بسته مي‌شوند. در Ùارسي صÙت غالباً بعد از موصو٠مي‌آيد ولي در گيلكي صÙت پيش از موصو٠مي‌آيد. همچنين كلمات مركب با صÙات Ùˆ مضاÙ‌اليه جاي خود را تغيير مي دهند.
ضمير اشاره نزديك در گيلكي « اَ » مي‌باشد Ùˆ براي اشاره به دور از « او » استÙاده مي‌شود.
ضماير در پيوند با اسم كه جنبه ملكي داشته باشند اين گونه‌اند: مي – تي – اونه – امي – شومي – اوشانه
پيشوندها در گيلكي نقش سهمي دارند. Ùعل گيلكي از نظر پيشاوند بر دو گونه است: Ùعل بدون پيشاوند Ùˆ Ùعل با پيشاوند كه با تغيير پيشاوندها Øر٠وصÙÙŠ Ùعل گيلكي دگركون مي‌‌شود:
چشئن : چيدن
دي – چن : نظم دادن اشياء
اوچن : برچيدن
ÙÙˆÚ†Ù† : چشم بستن
واچن : كندن
در گيلكي پسوندهاي بسيار وجود دارد مانند : ان – وند – اند – گاو – مان – ال – سرا – بان - Ú¯ÙŠ – سارو ... در گيلكي علامت مصدري عبارتست از : ئن – دن – تن – ستن – كه « دن » بيشتر استÙاده مي‌شود.
ريشه شناسي واژه‌هاي گيلكي از جالب‌ترين Ùˆ مطلوب ترين بخشهاي زبان شناسي در تØقيق اين زبان است. زبان گيلكي بازمانده پهلوي شمالي است كه از اين Ù„Øاظ به واژه‌هاي زيادي برمي‌خوريم كه ريشه زبان پهلوي در آنها نمايان است:
رشتي Ùارسي پهلوي
واليشتن ليسيون ليشتن
Ú¯Ùتن اÙتادن ÙƒÙتن
واستي بايد اواپستن
واش عل٠واش
تعداد قابل توجهي از لغات گيلكي را واژه‌هاي دخيل عربي تشكيل مي‌دهد كه از Ùارسي وارد گيلكي شده است:
1- واژه ‌هاي عربي كه همزه آغاز مي‌شود و در گيلكي تبديل به (اي) مي‌شود.
عربي گيلكي
اسم ايسم
استÙاده ايستيÙاده
اسلام اسÙلام
انقلاب اينقلاب
2- گرايش به « اي » در گيلكي چنان است كه Øرو٠ديگر نيز گاهي به آن تبديل مي‌شود:
عربي
گيلكي
كتاب كيتاب
لباس ليباس
Øساب Øيساب
سوا سيوا
3- در دسته‌اي از واژه‌هاي گيلكي تغيير ÙاØØ´ در صورت واژه‌هاي عربي دخيل Ùˆ طرز تلÙظ آنها بسيار Ù…Øسوس است:
عربي گيلكي
قبول قوبيل
ØµØ¨Ø ØµÙˆØ¨
بالاخره بيلاخره
اØتمال ايتيمال
4- گرايش بر Øذ٠تشديد در گيلكي Ù…Øسوس است : غصّه -------> غرصه -
Øمّال -------->Øمبال
5- Øرو٠Øلقي به ال٠مقصود تبديل مي‌شود:
عربي گيلكي
قاعده قايده
Ù…Øشر ماشر
اØوال اوال
معشوق ماشوق
6- در تعبيه‌ها و شبه جمله‌ها نيز تغيير روي مي‌دهد:
عربي گيلكي
بلاوارث بيله وارس
غن قصد انقسه (عمداً)
7- اسامي خاص عربي نيز در گيلكي دستخوش تØول شده‌اند:
عربي گيلكي
اسماعيل ايسمال
Ù…Øمد ممد
Ù…Øمود مامود
كاظم كاظيم
در پايان بايد به كارهيا علمي ارزنده‌اي كه معرÙÙŠ Ùˆ شناسايي گيلكي انجام شده به اختصار سخن Ú¯Ùت . دكتر عيسي مدني - كتاب شناسي Ùˆ بررسي واژه‌نامه‌ها،دستورنامه‌ها Ùˆ نوشته‌هاي گيلكي Ùˆ ديلمي Ùˆ تالش از سده هشتم تاكنون ويژگي‌هاي صر٠و Ù†ØÙˆ گيلكي. كريم كشاورز
همچنين نوشته‌ها Ùˆ تØقيقات آقايان: عبدالكريم گلشني – Ù…Øمد بشري – علي اكبر مراديان - Ùريدون نوزاد – Ù…Øمود پاينده – تيمور گورگين.
GilAvaei نوشت
اگه مئ مرا ایتا تماس بیگیرید خیلئ خوشØال بمه:
مئ آدرسه ایمیل انه:
gilaavai@yahoo.com
shimi rafa choom berayam
ti ghoorban