ØاÙظ آثار صبا Ùˆ یاØÙ‚ÛŒ --مهین میلانی
مهندس شاملو، استاد ویلون
ØاÙظ آثار صبا Ùˆ یاØÙ‚ÛŒ
مهین میلانی
• صبا نتوانست آثارش را به صورت کامل اجرا کند Ùˆ من مجموعه ÛŒ آثارش را اجرا Ùˆ ردی٠ها را کامل کردم. من Ùکر Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ وظیÙÙ‡ ام را نسبت به موسیقی ایرانی به طور کامل انجام داده ام. دست Ú©Ù… آنها Ú©Ù‡ اهل هنر هستند Ù…ÛŒ دانند Ú©Ù‡ من Ú†Ù‡ کار کرده ام ...
تلÙÙ† زدم به استاد شاملو Ú©Ù‡ چرا در برنامه ÛŒ خانم سیمین غانم Øضور نداشتید، نام شما را در Ø¢Ú¯Ù‡ÛŒ دیده بودم، تعریÙتان را از شاگردان شما Ùˆ صاØب نظران شنیده بودم. رÙته بودم Ú©Ù‡ ازنوای ویلون شما Ù…Øظوظ شوم؛ ولی با ارکستری مواجهه شدم Ú©Ù‡ در خور خانم غانم نبود واگر Ú†Ù‡ خانم غانم با تبØر کامل کاستی ها را پرمی کرد Ùˆ رهبری نوازندگان جوان را نیز به عهده داشت، ولی جای یک استاد کارکشته چون مهندس شاملوکاربند Ú©Ù‡ با نگارش پانصد قطعه برای ویلون، پیانو، کمانچه Ùˆ تاردر پانزده جلد کتاب، Ùˆ نوای سازش در چندین سی دی، صبا را ØŒ خالقی را، تجویدی را Ùˆ دیگر بزرگان پیشگام موسیقی ایران را برای همیشه زنده نگاه خواهد داشت، در این برنامه بسی خالی بود.
استاد مرا به Øضور خود پذیرÙتند Ùˆ این اÙتخار را به من دادند Ú©Ù‡ به طور انØصاری برایم بنوازند. قدرت Ùˆ ظراÙت دست پنجه ÛŒ ایشان را Ú©Ù‡ اشک به چشمان من آورد Ùˆ Ù†Ùس را در سینه Øبس کرد نمی توان توصی٠کرد، Ú©Ù‡ کار زیبا را Ùقط باید زنده لمس کرد، زمانی Ú©Ù‡ استاد با موهای سÙید کامل نقره ای مثل پنبه Ùˆ رخساری Ú©Ù‡ Øتی یک چروک درآن دیده نمی شود Ùˆ با چشمانی Ú©Ù‡ عشق Ùˆ Ù…Øبت Ùˆ شصت سال زندگی موسیقیایی را درخود جمع دارد، Ù…ÛŒ نوازد Ùˆ با ویلون عجین Ù…ÛŒ شود Ùˆ نواهای جانبخش را به جان ما Ù…ÛŒ ریزد.
آقای مهندس شاملو کاربند پدر نسیم شاملو اولین آهنگساز زن ایران است Ú©Ù‡ اخیرا سرود جدید "ای ایران" دربیات اصÙهان ساخته ÛŒ این دختر هنرمند با رهبری Ùخرالدینی Ùˆ با صدای سینا سرلک Ùˆ Ùاضل جمشیدی همراه با ارکستر سمÙونی ملی ایران اجرا شد Ùˆ مورد توجه بسیاری از صاØب نظران قرار گرÙت. این سرود را در پایان مطلبم Ù…ÛŒ آورم. Ù…Øتوای آن Øر٠ها در درون خود دارد.
اهتمامی Ú©Ù‡ استاد شاملو در بازسازی Ùˆ نواختن آثار آموزشی موسیقی ایرانی برای ویولون کرده است بسیار ارزشمند است. علی تجویدی در باره اش نوشت: "...نامبرده د رسال 1340 اولین بار نوازندگی ویلن را نزد اینجانب شروع کردند واز همان ابتدا به استعداد شگر٠ایشان Ù¾ÛŒ بردم. آقای شاملو پس از اینکه سال ها نزد اینجانب آثار استاد صبا Ùˆ اینجانب را آموختند، برای پیشرÙت تکنیک نوازندگی چند سال نزد اریک هوسپیان Ùˆ هراج مانوکیان ویلن کلاسیک کار کردند Ùˆ موسیقی علمی را درهنرکده ÛŒ موسیقی ملی آموختند Ùˆ در نتیجه امروز آقای شاملو کاربند در زمره ÛŒ هنرمندانی است Ú©Ù‡ تعداد آنها بسیار انگشت شمار Ù…ÛŒ باشد. نامبرده در سال های اخیر کتاب هایی تØت عنوان قطعات Ùˆ چهار مضرابها Ùˆ ردی٠کامل ماهور- شور- همایون نوشته Ùˆ انتشار داده اند. بعلاوه ردی٠استاد صبا را با ویلن اجرا کرده اند Ú©Ù‡ درآلبوم مخصوصی در اختیار هنرجویان قرار گرÙته Ùˆ اخیرا توÙیق یاÙته اند Ú©Ù‡ چهار جلد کتاب هنرستان موسیقی ملی را Ú©Ù‡ زیر نظر شادروان Ø±ÙˆØ Ø§Ù„Ù‡ خالقی برای ویلن نوشته شده بود با این ساز اجرا نمایند..."
روزنامه ÛŒ ابتکار در وص٠ایشان نوشت: "استاد شاملو از نسلی است Ú©Ù‡ هنوز هم موسیقی ایران اگر ØرÙÛŒ برای Ú¯Ùتن دارد از صدقه ÛŒ سر این نسل است. از جمله کارهای ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ توان از جشن گلها، خزان عشق، پایان جدائی، بربال Ùرشتگان Ùˆ... نام برد."
استاد شاملو مدت کوتاهیست که به ونکوور آمده است.
دو ساعت تمام برای من زد Ùˆ من تردید ندارم Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ تواند برروی صØنه ÛŒ آمÙÛŒ تاتری بسیار بزرگ ساعت ها بنوازد Ùˆ علاقمندان به موسیقی Ù¾Ø±Ø±ÙˆØ Ùˆ هنرمندانه را چون همه ÛŒ بزرگان برجای میخکوب کند. من در اینجا Ú¯Ù¾ Ùˆ Ú¯Ùتی را Ú©Ù‡ مابین نواهای سازویلون با ایشان انجام Ù…ÛŒ گرÙت Ù…ÛŒ نویسم.
مهین میلانی: استاد چرا از ایران بیرون آمدید؟
استاد شاملو: همین جوری. Ùکر کردم اینجا خبرهایی هست. ولی دیدم نه خبری نیست.
م.م.: چطور؟
ا.Ø´.: من اینجا به طور نادر با کسانی روبرو شدم Ú©Ù‡ واقعا کار کرده باشند، قطعاتی از خود ساخته باشند یا خیلی خوب بنوازند. بعضی از کسانی Ú©Ù‡ اسم Ùˆ رسم هایی به هم زده اند در Ø³Ø·Ø Ú†Ù†Ø¯Ø§Ù† بالایی نیستند. شاگردان به علت مشکلات مالی Ùˆ گرÙتاری های چند گانه تن به کار نمی دهند Ùˆ به ندرت پیدا Ù…ÛŒ شوند کسانی Ú©Ù‡ پیگیری کنند. در ایران شاگردها خوب کار Ù…ÛŒ کنند. شادمهر عقیلی Ùˆ سیامک خواهانی در گروه آرین با برادرش از شاگردان من بودند. پدرشان هم Ú©Ù‡ پزشک بود نیز تار میزد.
م.م.: یعنی در ایران موسیقی خیلی رشد کرده است؟
ا.Ø´.: بعد از انقلاب اهمیت زیادی به رشد موسیقی درایران دادند. در سال های اول بعد از انقلاب علیزاده Ùˆ لطÙÛŒ کارهای ارزنده ای ارائه دادند. مسئولین وزارت ارشاد دل Ù…ÛŒ سوزاندند Ùˆ Ù…ÛŒ خواستند Ú©Ù‡ موسیقی ایرانی زنده بماند Ùˆ رشد کند. در سال 1364 Ú©Ù‡ نواختن ساز Ú©Ù… Ú©Ù… آزاد شد، وزارت ارشاد از من خواست Ú©Ù‡ بر روی کارهای صبا کار کنم. Øالا شما در هر خانواده ای Ù…ÛŒ بینید Ú©Ù‡ یکی دو Ù†Ùر ساز Ù…ÛŒ زنند. در خیابان ها Ùراوان اÙرادی دیده Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ ساز به دست دارند. توجهی Ú©Ù‡ به موسیقی در بعد از انقلاب کردند قابل مقایسه با زمان شاه نیست. مشکل Ùقط در این است Ú©Ù‡ نوازندگان نمی توانند خود را نشان بدهند. در رادیو Ùˆ تلویزیون آثار بزرگان مثل یاØÙ‚ÛŒ Ùˆ صبا Ùˆ علی تجویدی را پخش Ù…ÛŒ کنند ولی نامی از آنها نمی آورند. بارها با من درتلویزیون مصاØبه کردند ولی نمی گذاشتند من ساز بزنم. رشد موسیقی در ایران بعد از انقلاب قابل مقایسه با زمان شاه نیست. اغلب کسانی هم Ú©Ù‡ Øالا اینجا ادعای استادی دارند، Øاصل ایران بعد از انقلاب هستند.
علی تجویدی: آقای شاملو کاربند در زمره ی هنرمندانی است که تعداد آنها بسیار انگشت شمار می باشد
Ù….Ù….: قطعاتی Ú©Ù‡ شما نوشته اید عمدتا برای ویلون است. این کار سابق براین بسیار کمتر صورت Ù…ÛŒ گرÙت. علت چیست؟
ا.Ø´.: به ویلون اهمیت نمی دادند زیرا Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ این یک ساز غربی است در Øالی Ú©Ù‡ ویلون یک ساز زهی شرقی است Ú©Ù‡ با آرشه یا کمان به صدا در Ù…ÛŒ آید. جد آن قدیمی ترین ساز زهی، راونا استرم نام دارد Ú©Ù‡ قدمت آن به هزار سال قبل از میلاد Ù…Ø³ÛŒØ Ø¯Ø± هندوستان Ù…ÛŒ رود Ùˆ بعد در سیستان Ùˆ بلوچستان تکامل پیدا Ù…ÛŒ کند Ùˆ به صورت رباب در Ù…ÛŒ آید Ùˆ سپس به قیچک یا غژک Ùˆ سپس در ایتالیا تبدیل به ویلن Ù…ÛŒ شود.
دیگر اینکه ویلون یک ساز مورد غضب بود؛ چون صدای ویلون همیشه در زمان شاه با غمزه شنیده Ù…ÛŒ شد یعنی مطربی کامل. به عبارتی آبروی ویلون را برخی ویلونیست ها بردند Ú©Ù‡ Øالا من اسم نمی برم. برخی از آنها هم مرده اند. البته خیلی قشنگ هم Ù…ÛŒ نواختند. ولی کاملا کاÙÙ‡ ای Ùˆ مطربی بود. هیچ جنبه ÛŒ هنری نداشت. به Ùرم مطربی مبتذل از آن استÙاده Ù…ÛŒ کردند با یک رقاصه ÛŒ لخت Ùˆ عور Ú©Ù‡ هنری از رقص نداشت Ùˆ Ùقط عرض اندام Ù…ÛŒ کرد. البته نه اینکه من نتوانم این کار را بکنم. کما اینکه در موسیقی چهار مضرابی Ú©Ù‡ من زدم یکی از آنها به Ùرم مطربی است. ساز مطربی هم خود مطلب جداگانه ای است Ùˆ من آن را در سه راه سیروس از مطرب های کلیمی Ú©Ù‡ کمانچه Ù…ÛŒ زدند یاد گرÙتم. نتش را Øتی نوشته ام. کتابش موجود است. خود Ùرم مطربی هم مطلبی است. همان طور Ú©Ù‡ در موسیقی کلاسیک غربی Ùرم سوئیت داریم، سونات داریم Ùˆ Ùرم های دیگر، در موسیقی ایرانی هم Ùرم های مختل٠داریم: پیش درآمد داریم. چهارمضراب داریم Ùˆ تصنی٠یا ترانه داریم Ùˆ آواز داریم. این Ùرم ها هرکدام در جای خود خوب هستند. ولی Ùرم مطربی اش راخیلی مطربی کردند. کاملا لهو Ùˆ لعب بود با یک رقاصه ÛŒ لخت Ùˆ ویلون آبرویش رÙت. چون رقاص هنرمند نداشتیم. رقاص روØوضی بود. روØوضی خوب داریم، روØوضی مبتذل. مطربی خوب داریم، مطربی مبتذل.
من زØمات زیادی برای ویلون کشیدم. خواستم قطعاتی بنویسم Ú©Ù‡ در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÛŒ موسیقی ایرانی شناخته شود. وقتی یهودی منوهین به ایران آمد، تعجب کرد Ú©Ù‡ ما هم کلاسیک ایرانی Ùˆ هم کلاسیک غربی را خیلی خوب Ù…ÛŒ زنیم Ùˆ علی تجویدی درسال 1372 باره ÛŒ من نوشت: " خوشبختانه از آنجا Ú©Ù‡ Øقایق هرگز پنهان نمی ماند، چندی است Ú©Ù‡ جامعه Ùˆ بخصوص جوانان تØت تاثیر جاذبه ÛŒ صدای ملکوتی این ساز قرار گرÙته اند Ùˆ گرایش شدیدی برای آشنائی با نوازندگی این ساز ایجاد شده است.
تلاش آقای مهندس شاملو کاربند... برای معرÙÛŒ این سازبسیار موثر واقع شد... امروز آقای شاملو کاربند در زمره ÛŒ هنرمندانی است Ú©Ù‡ تعداد آنها بسیار انگشت شمار Ù…ÛŒ باشد. امیدوارم با انتشار آثار ÙˆÛŒ مجددا ساز ویلن جای واقعی خود را برای خدمت به موسیقی ایرانی بازکند"
Ù…ÛŒ دانید صبا بیش از پنج گوشه ننوشته است Ú©Ù‡ Øالا یا Øوصله نکرده Ùˆ یا زمان اجازه نداده است؛ من آثار صبا را تکمیل کردم. در سال 1370ØŒ 62 گوشه برای ماهور Ùˆ 52 گوشه برای شور نوشتم. اما ایشان هموار استاد ما هستند. او پیشتاز بوده است Ùˆ Øرمت پیشتازان همواره لازم است زیرا آنها راه را برای ما باز کردند.
ردی٠کامل از آن آقا Øسین قلی Ùˆ میرزا عبدالله بود. میرزا عبدالله پدر عبادی است. آقا Øسین قلی پدر علی اکبر خان شهبار Ùˆ این ها در واقع از Ùراهان اراک هستند Ùˆ ما ردی٠اصلی موسیقی ایران را از Ùراهان داریم.
این ردی٠ها را با تار Ùˆ سه تار سینه به سینه نواختند تا رسیده به علی اکبرخان شهناز. بعد آن را برای تار نت کردند Ùˆ بعد موسی خان معرو٠که شاگرد آقا Øسین قلی بوده Ùˆ علی اکبرخان شهنار پسر Øسین قلی کار کردند برای تار Ùˆ سه تار ومن موÙÙ‚ شدم آن ها را برای ویلون Ùˆ کمانچه بنویسم Ùˆ این اولین بار بوده Ú©Ù‡ این کار انجام شده است.
Ù….Ù….: آیا یکی دیگراز علل بی توجهی به ویلون این نیست Ú©Ù‡ ویلون ساز مادر است Ùˆ یادگیری Ùˆ تبØر در نواختن آن بسیار مشکل است؟
ا.Ø´.: بله. من شانزده سال پیش٠معلم رÙتم. منهای ریاضت هایی Ú©Ù‡ کشیدم Ùˆ گوشه ها Ùˆ ردی٠ها را یاد گرÙتم. چون مادر من شاگرد درویش خان بود. در کتاب تاریخ موسیقی ایران در Ø´Ø±Ø Øال من این مطلب نوشته شده است. ساز اول من سه تار بود. از پنج سالگی پیش مادرم تعلیم گرÙتم Ùˆ پس از آن پیش تجویدی ویلون آموختم. سپس در سال 1350 از هنرستان عالی، لیسانس موسیقی گرÙتم. بعد پیانو یاد گرÙتم. پیانو برای موسیقی کلاسیک غربی Ùˆ هردورا زدم هم سنتی Ùˆ هم کلاسیک غربی. من با آقای گرگین زاده Ùˆ آقای مهوان، اقای اکبرپور در اولین دوره ÛŒ این هنرستان هم کلاس بودم. سال ها بعد هنرجویان دردانشکده ÛŒ هنرهای زیبا مشغول تØصیل شدند. در آن اولین دوره بهترین معلمین خارجی به ما درس Ù…ÛŒ دادند Ùˆ بهترین استادان مانند Øسین علیزاده، روشن روان Ùˆ شهبازیان وغیره از آن دوره هسرتند. موسیقی ایرانی یکی از زیباترین موسیقی های دنیاست.
م.م.: برخی هنرمندان از دوستان اروپایی وآمریکای شمالی من معتقدند با موسیقی ایرانی نخورده مستیم.
ا.Ø´.: همین طور است. ببینید این کتاب چهار مضراب را صبا نوشته Ú©Ù‡ از زمان درویش خان مانده. الان خیلی سخت تر شده است. تکنیک پیچیده ای پیدا کرده. آقای تجویدی ومن کاری کردیم Ú©Ù‡ ویلون از زمان صبا به مراتب جلوتر بره. اغلب قطعات آن با سبک نو برای تکنیک ویلون ساخته شده است Ùˆ سعی کرده ام علاوه بر ØÙظ Øالات زیبای موسیقی اصیل ایرانی از تکنیک موسیقی کلاسیک غرب نیز در آن استÙاده کنم. چهار مضراب معرو٠ماهور را Ú©Ù‡ نت آن ابتدا توسط درویش خان برای تار Ùˆ سه تار ابداع گردید Ùˆ سپس توسط استاد ابوالØسن صبا به طرز ساده ای برای ویلن تنظیم شد، Øالا من به شیوه ÛŒ جدیدی آن را برای ویلن تنظیم کرده ام واستاد تجویدی آن را مورد تائید قرار داده اند.
برخی از نوازندگان اینجا در ردی٠شاگردان شاگردان اساتید ما در ایران هستند
م.م.: استاد نظر شما در باره ی بیژن مرتضوی چیست؟
ا.Ø´.: من مدعی هستم Ú©Ù‡ بیژن مرتضوی آثاری را Ú©Ù‡ من Ùˆ آقای تجویدی آن موقع Ú©Ù‡ ایشان هنوز به دنیا نیامده بودند Ùˆ ما نوشتیم، Ù…ÛŒ زند. چاپ اول کتاب ردی٠کامل همایون Ùˆ قطعات چهارمضراب، وقتی من 24 ساله بودم یعنی 41 سال پیش در آمد Ú©Ù‡ آن را تقدیم کردم به هنرستان موسیقی. آثار من Ùˆ آقای تجویدی در این کتاب با هم آمد. قسمتی را هم خود من نوشتم از جمله "رقص پروانه". قسمتی از قطعه ای در این کتاب به نام "وداع" را Ú©Ù‡ در صÙØÙ‡ ÛŒ 93 آمده است Ùˆ درچهارمضراب است، همراه با قطعاتی دیگر از این کتاب بیژن مرتضوی زده است Ùˆ همه را به نام خودش Ùˆ هیچ نامی از ما نمی آورد. چاپ دوم این کتاب در سال 1364 است Ùˆ چاپ سوم در سال 1378.
Ù….Ù….: مثل مقاله هایی Ú©Ù‡ روزنامه های ایرانی در اینجا بدون منبع Ùˆ اسم نویسنده از اینترنت Ú©Ù¾ÛŒ Ù…ÛŒ کنند Ùˆ یا آنقدرمنبع را ریز Ù…ÛŒ نویسند Ú©Ù‡ مشخص نشود. شما Ù…ÛŒ دانید Ú©Ù‡ این کار جرم است. د راین جا از چنین کاری به عنوان سرقت هنری شکایت Ù…ÛŒ کنند Ùˆ مجرم Ù…ÛŒ بایست جواب Ú¯Ùˆ باشد Ùˆ Ú†Ù‡ بسا جریمه های کلان بپردازد به اضاÙÙ‡ ÛŒ اینکه به اعتبار هنری اش نیز خدشه وارد Ù…ÛŒ شود.
ا.Ø´.: البته من از او گله مند نیستم. ممنون هم هستم Ú©Ù‡ آثار مرا Ù…ÛŒ نوازد Ùˆ خیلی هم خوب Ù…ÛŒ زند. یک بار در ایران خواستم از او شکایت کنم. Ú¯Ùتند وکیل باید بگیری Ùˆ از این Øر٠ها Ùˆ هزینه دارد. من هم ول کردم. شما بروید به کتاب Ùروشی ها. تمام کتاب ها Ùˆ سی دی ها Ùˆ نوارهای مرا دارند. من تا Øالا 15 کتاب موسیقی نوشته ام Ùˆ در این مدت کوتاه اقامتم در ونکوور 30 قطعه نوشته ام Ùˆ امیدوارم آن را در کتاب شانزدهم به چاپ برسانم.
این کتاب را من زمانی که دانشجوی رشته ی مهندسی شیمی در دانشگاه تهران بودم نوشتم. د رآن زمان آقای تجویدی به علت مشکلاتی که برای ایشان پیش آمد نیامدند و من به جای ایشان در دانشگاه تدریس می کردم. بعد از آن هم آقای تجویدی نیامدند و مسئولیت دانشگاه را دادند به من.
کتابی هم دارم به نام "54 قطعه از مهندس شاملو". من Øتی کتاب هایی برای سه تار نوشتم. یکی از آن ها "نسیم دل انگیز" نام دارد Ú©Ù‡ به اسم دخترم است. همان Ú©Ù‡ الان در ایران آهنگ ساز است Ùˆ سرود "ای ایران" Ú©Ù‡ اخیرا توسط ارکستر سمÙونی ملی ایران با صدای سینا سرلک Ùˆ جمشید Ùاضلی Ùˆ به رهبری Ùخرالدینی به اجرا درآمد را ساخته است.
م.م.: آخرین اثر شما چه نام دارد؟
ا.Ø´.: "بربال Ùرشتگان". من بیش از 500 قطعه ساخته ام Ú©Ù‡ عمدتا برای ویلون Ùˆ پیانو است. هرچه کار بزرگان بوده است را من زده ام. ازجمله Ú©Ù„ آثار صبا را. آثار صبا را Ú©Ù‡ علی تجویدی Ùˆ رØمت اله بدیعی میردند، گذاشتند به عهده ÛŒ من. آثار او را وزارت ارشاد به آقای تجویدی پیشنهاد داده بود Ùˆ شما Ù…ÛŒ دانید Ú©Ù‡ صبا نتوانست آثارش را به صورت کامل اجرا کند Ùˆ من مجموعه ÛŒ آثارش را اجرا Ùˆ ردی٠ها را کامل کردم. من Ùکر Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ وظیÙÙ‡ ام را نسبت به موسیقی ایرانی به طور کامل انجام داده ام. دست Ú©Ù… آنها Ú©Ù‡ اهل هنر هستند Ù…ÛŒ دانند Ú©Ù‡ من Ú†Ù‡ کار کرده ام.
متن سرود "ای ایران" را از اولین اجرایش که در ایران ضبط شده است در اینجا می آورم
ای وطن ای بیشه ام در خاک تو
شاخ و برگم درهوای خاک تو
ای زمین و آسمانت آشنا
کوه و دشت بی کرانت آشنا
آشیان را مال تو
ای چمن از بیشه ات سامان تو
ای وطن هر گوشه ات کاشانه ام
عشق تو هم ساز من هم خانه ام
ای وطن درلاله زار عاشقان
نام زیبایت رسد بر آسمان
نام تو ایران ما پاینده باد
سرزمین عشق و ایمان ایران ایران زنده باد
ای ایران ایران زنده باد
mm0@shaw.ca
https://mahinmilani.blogspot.com/
------------
اخبار روز: www.akhbar-rooz.com
آدينه Ù£ Ùروردين ۱٣٨۶ - Û²Ù£ مارس Û²Û°Û°Û·
ØاÙظ آثار صبا Ùˆ یاØÙ‚ÛŒ
مهین میلانی
• صبا نتوانست آثارش را به صورت کامل اجرا کند Ùˆ من مجموعه ÛŒ آثارش را اجرا Ùˆ ردی٠ها را کامل کردم. من Ùکر Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ وظیÙÙ‡ ام را نسبت به موسیقی ایرانی به طور کامل انجام داده ام. دست Ú©Ù… آنها Ú©Ù‡ اهل هنر هستند Ù…ÛŒ دانند Ú©Ù‡ من Ú†Ù‡ کار کرده ام ...
تلÙÙ† زدم به استاد شاملو Ú©Ù‡ چرا در برنامه ÛŒ خانم سیمین غانم Øضور نداشتید، نام شما را در Ø¢Ú¯Ù‡ÛŒ دیده بودم، تعریÙتان را از شاگردان شما Ùˆ صاØب نظران شنیده بودم. رÙته بودم Ú©Ù‡ ازنوای ویلون شما Ù…Øظوظ شوم؛ ولی با ارکستری مواجهه شدم Ú©Ù‡ در خور خانم غانم نبود واگر Ú†Ù‡ خانم غانم با تبØر کامل کاستی ها را پرمی کرد Ùˆ رهبری نوازندگان جوان را نیز به عهده داشت، ولی جای یک استاد کارکشته چون مهندس شاملوکاربند Ú©Ù‡ با نگارش پانصد قطعه برای ویلون، پیانو، کمانچه Ùˆ تاردر پانزده جلد کتاب، Ùˆ نوای سازش در چندین سی دی، صبا را ØŒ خالقی را، تجویدی را Ùˆ دیگر بزرگان پیشگام موسیقی ایران را برای همیشه زنده نگاه خواهد داشت، در این برنامه بسی خالی بود.
استاد مرا به Øضور خود پذیرÙتند Ùˆ این اÙتخار را به من دادند Ú©Ù‡ به طور انØصاری برایم بنوازند. قدرت Ùˆ ظراÙت دست پنجه ÛŒ ایشان را Ú©Ù‡ اشک به چشمان من آورد Ùˆ Ù†Ùس را در سینه Øبس کرد نمی توان توصی٠کرد، Ú©Ù‡ کار زیبا را Ùقط باید زنده لمس کرد، زمانی Ú©Ù‡ استاد با موهای سÙید کامل نقره ای مثل پنبه Ùˆ رخساری Ú©Ù‡ Øتی یک چروک درآن دیده نمی شود Ùˆ با چشمانی Ú©Ù‡ عشق Ùˆ Ù…Øبت Ùˆ شصت سال زندگی موسیقیایی را درخود جمع دارد، Ù…ÛŒ نوازد Ùˆ با ویلون عجین Ù…ÛŒ شود Ùˆ نواهای جانبخش را به جان ما Ù…ÛŒ ریزد.
آقای مهندس شاملو کاربند پدر نسیم شاملو اولین آهنگساز زن ایران است Ú©Ù‡ اخیرا سرود جدید "ای ایران" دربیات اصÙهان ساخته ÛŒ این دختر هنرمند با رهبری Ùخرالدینی Ùˆ با صدای سینا سرلک Ùˆ Ùاضل جمشیدی همراه با ارکستر سمÙونی ملی ایران اجرا شد Ùˆ مورد توجه بسیاری از صاØب نظران قرار گرÙت. این سرود را در پایان مطلبم Ù…ÛŒ آورم. Ù…Øتوای آن Øر٠ها در درون خود دارد.
اهتمامی Ú©Ù‡ استاد شاملو در بازسازی Ùˆ نواختن آثار آموزشی موسیقی ایرانی برای ویولون کرده است بسیار ارزشمند است. علی تجویدی در باره اش نوشت: "...نامبرده د رسال 1340 اولین بار نوازندگی ویلن را نزد اینجانب شروع کردند واز همان ابتدا به استعداد شگر٠ایشان Ù¾ÛŒ بردم. آقای شاملو پس از اینکه سال ها نزد اینجانب آثار استاد صبا Ùˆ اینجانب را آموختند، برای پیشرÙت تکنیک نوازندگی چند سال نزد اریک هوسپیان Ùˆ هراج مانوکیان ویلن کلاسیک کار کردند Ùˆ موسیقی علمی را درهنرکده ÛŒ موسیقی ملی آموختند Ùˆ در نتیجه امروز آقای شاملو کاربند در زمره ÛŒ هنرمندانی است Ú©Ù‡ تعداد آنها بسیار انگشت شمار Ù…ÛŒ باشد. نامبرده در سال های اخیر کتاب هایی تØت عنوان قطعات Ùˆ چهار مضرابها Ùˆ ردی٠کامل ماهور- شور- همایون نوشته Ùˆ انتشار داده اند. بعلاوه ردی٠استاد صبا را با ویلن اجرا کرده اند Ú©Ù‡ درآلبوم مخصوصی در اختیار هنرجویان قرار گرÙته Ùˆ اخیرا توÙیق یاÙته اند Ú©Ù‡ چهار جلد کتاب هنرستان موسیقی ملی را Ú©Ù‡ زیر نظر شادروان Ø±ÙˆØ Ø§Ù„Ù‡ خالقی برای ویلن نوشته شده بود با این ساز اجرا نمایند..."
روزنامه ÛŒ ابتکار در وص٠ایشان نوشت: "استاد شاملو از نسلی است Ú©Ù‡ هنوز هم موسیقی ایران اگر ØرÙÛŒ برای Ú¯Ùتن دارد از صدقه ÛŒ سر این نسل است. از جمله کارهای ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ توان از جشن گلها، خزان عشق، پایان جدائی، بربال Ùرشتگان Ùˆ... نام برد."
استاد شاملو مدت کوتاهیست که به ونکوور آمده است.
دو ساعت تمام برای من زد Ùˆ من تردید ندارم Ú©Ù‡ ÙˆÛŒ Ù…ÛŒ تواند برروی صØنه ÛŒ آمÙÛŒ تاتری بسیار بزرگ ساعت ها بنوازد Ùˆ علاقمندان به موسیقی Ù¾Ø±Ø±ÙˆØ Ùˆ هنرمندانه را چون همه ÛŒ بزرگان برجای میخکوب کند. من در اینجا Ú¯Ù¾ Ùˆ Ú¯Ùتی را Ú©Ù‡ مابین نواهای سازویلون با ایشان انجام Ù…ÛŒ گرÙت Ù…ÛŒ نویسم.
مهین میلانی: استاد چرا از ایران بیرون آمدید؟
استاد شاملو: همین جوری. Ùکر کردم اینجا خبرهایی هست. ولی دیدم نه خبری نیست.
م.م.: چطور؟
ا.Ø´.: من اینجا به طور نادر با کسانی روبرو شدم Ú©Ù‡ واقعا کار کرده باشند، قطعاتی از خود ساخته باشند یا خیلی خوب بنوازند. بعضی از کسانی Ú©Ù‡ اسم Ùˆ رسم هایی به هم زده اند در Ø³Ø·Ø Ú†Ù†Ø¯Ø§Ù† بالایی نیستند. شاگردان به علت مشکلات مالی Ùˆ گرÙتاری های چند گانه تن به کار نمی دهند Ùˆ به ندرت پیدا Ù…ÛŒ شوند کسانی Ú©Ù‡ پیگیری کنند. در ایران شاگردها خوب کار Ù…ÛŒ کنند. شادمهر عقیلی Ùˆ سیامک خواهانی در گروه آرین با برادرش از شاگردان من بودند. پدرشان هم Ú©Ù‡ پزشک بود نیز تار میزد.
م.م.: یعنی در ایران موسیقی خیلی رشد کرده است؟
ا.Ø´.: بعد از انقلاب اهمیت زیادی به رشد موسیقی درایران دادند. در سال های اول بعد از انقلاب علیزاده Ùˆ لطÙÛŒ کارهای ارزنده ای ارائه دادند. مسئولین وزارت ارشاد دل Ù…ÛŒ سوزاندند Ùˆ Ù…ÛŒ خواستند Ú©Ù‡ موسیقی ایرانی زنده بماند Ùˆ رشد کند. در سال 1364 Ú©Ù‡ نواختن ساز Ú©Ù… Ú©Ù… آزاد شد، وزارت ارشاد از من خواست Ú©Ù‡ بر روی کارهای صبا کار کنم. Øالا شما در هر خانواده ای Ù…ÛŒ بینید Ú©Ù‡ یکی دو Ù†Ùر ساز Ù…ÛŒ زنند. در خیابان ها Ùراوان اÙرادی دیده Ù…ÛŒ شوند Ú©Ù‡ ساز به دست دارند. توجهی Ú©Ù‡ به موسیقی در بعد از انقلاب کردند قابل مقایسه با زمان شاه نیست. مشکل Ùقط در این است Ú©Ù‡ نوازندگان نمی توانند خود را نشان بدهند. در رادیو Ùˆ تلویزیون آثار بزرگان مثل یاØÙ‚ÛŒ Ùˆ صبا Ùˆ علی تجویدی را پخش Ù…ÛŒ کنند ولی نامی از آنها نمی آورند. بارها با من درتلویزیون مصاØبه کردند ولی نمی گذاشتند من ساز بزنم. رشد موسیقی در ایران بعد از انقلاب قابل مقایسه با زمان شاه نیست. اغلب کسانی هم Ú©Ù‡ Øالا اینجا ادعای استادی دارند، Øاصل ایران بعد از انقلاب هستند.
علی تجویدی: آقای شاملو کاربند در زمره ی هنرمندانی است که تعداد آنها بسیار انگشت شمار می باشد
Ù….Ù….: قطعاتی Ú©Ù‡ شما نوشته اید عمدتا برای ویلون است. این کار سابق براین بسیار کمتر صورت Ù…ÛŒ گرÙت. علت چیست؟
ا.Ø´.: به ویلون اهمیت نمی دادند زیرا Ù…ÛŒ Ú¯Ùتند Ú©Ù‡ این یک ساز غربی است در Øالی Ú©Ù‡ ویلون یک ساز زهی شرقی است Ú©Ù‡ با آرشه یا کمان به صدا در Ù…ÛŒ آید. جد آن قدیمی ترین ساز زهی، راونا استرم نام دارد Ú©Ù‡ قدمت آن به هزار سال قبل از میلاد Ù…Ø³ÛŒØ Ø¯Ø± هندوستان Ù…ÛŒ رود Ùˆ بعد در سیستان Ùˆ بلوچستان تکامل پیدا Ù…ÛŒ کند Ùˆ به صورت رباب در Ù…ÛŒ آید Ùˆ سپس به قیچک یا غژک Ùˆ سپس در ایتالیا تبدیل به ویلن Ù…ÛŒ شود.
دیگر اینکه ویلون یک ساز مورد غضب بود؛ چون صدای ویلون همیشه در زمان شاه با غمزه شنیده Ù…ÛŒ شد یعنی مطربی کامل. به عبارتی آبروی ویلون را برخی ویلونیست ها بردند Ú©Ù‡ Øالا من اسم نمی برم. برخی از آنها هم مرده اند. البته خیلی قشنگ هم Ù…ÛŒ نواختند. ولی کاملا کاÙÙ‡ ای Ùˆ مطربی بود. هیچ جنبه ÛŒ هنری نداشت. به Ùرم مطربی مبتذل از آن استÙاده Ù…ÛŒ کردند با یک رقاصه ÛŒ لخت Ùˆ عور Ú©Ù‡ هنری از رقص نداشت Ùˆ Ùقط عرض اندام Ù…ÛŒ کرد. البته نه اینکه من نتوانم این کار را بکنم. کما اینکه در موسیقی چهار مضرابی Ú©Ù‡ من زدم یکی از آنها به Ùرم مطربی است. ساز مطربی هم خود مطلب جداگانه ای است Ùˆ من آن را در سه راه سیروس از مطرب های کلیمی Ú©Ù‡ کمانچه Ù…ÛŒ زدند یاد گرÙتم. نتش را Øتی نوشته ام. کتابش موجود است. خود Ùرم مطربی هم مطلبی است. همان طور Ú©Ù‡ در موسیقی کلاسیک غربی Ùرم سوئیت داریم، سونات داریم Ùˆ Ùرم های دیگر، در موسیقی ایرانی هم Ùرم های مختل٠داریم: پیش درآمد داریم. چهارمضراب داریم Ùˆ تصنی٠یا ترانه داریم Ùˆ آواز داریم. این Ùرم ها هرکدام در جای خود خوب هستند. ولی Ùرم مطربی اش راخیلی مطربی کردند. کاملا لهو Ùˆ لعب بود با یک رقاصه ÛŒ لخت Ùˆ ویلون آبرویش رÙت. چون رقاص هنرمند نداشتیم. رقاص روØوضی بود. روØوضی خوب داریم، روØوضی مبتذل. مطربی خوب داریم، مطربی مبتذل.
من زØمات زیادی برای ویلون کشیدم. خواستم قطعاتی بنویسم Ú©Ù‡ در Ø³Ø·Ø Ø¬Ù‡Ø§Ù†ÛŒ موسیقی ایرانی شناخته شود. وقتی یهودی منوهین به ایران آمد، تعجب کرد Ú©Ù‡ ما هم کلاسیک ایرانی Ùˆ هم کلاسیک غربی را خیلی خوب Ù…ÛŒ زنیم Ùˆ علی تجویدی درسال 1372 باره ÛŒ من نوشت: " خوشبختانه از آنجا Ú©Ù‡ Øقایق هرگز پنهان نمی ماند، چندی است Ú©Ù‡ جامعه Ùˆ بخصوص جوانان تØت تاثیر جاذبه ÛŒ صدای ملکوتی این ساز قرار گرÙته اند Ùˆ گرایش شدیدی برای آشنائی با نوازندگی این ساز ایجاد شده است.
تلاش آقای مهندس شاملو کاربند... برای معرÙÛŒ این سازبسیار موثر واقع شد... امروز آقای شاملو کاربند در زمره ÛŒ هنرمندانی است Ú©Ù‡ تعداد آنها بسیار انگشت شمار Ù…ÛŒ باشد. امیدوارم با انتشار آثار ÙˆÛŒ مجددا ساز ویلن جای واقعی خود را برای خدمت به موسیقی ایرانی بازکند"
Ù…ÛŒ دانید صبا بیش از پنج گوشه ننوشته است Ú©Ù‡ Øالا یا Øوصله نکرده Ùˆ یا زمان اجازه نداده است؛ من آثار صبا را تکمیل کردم. در سال 1370ØŒ 62 گوشه برای ماهور Ùˆ 52 گوشه برای شور نوشتم. اما ایشان هموار استاد ما هستند. او پیشتاز بوده است Ùˆ Øرمت پیشتازان همواره لازم است زیرا آنها راه را برای ما باز کردند.
ردی٠کامل از آن آقا Øسین قلی Ùˆ میرزا عبدالله بود. میرزا عبدالله پدر عبادی است. آقا Øسین قلی پدر علی اکبر خان شهبار Ùˆ این ها در واقع از Ùراهان اراک هستند Ùˆ ما ردی٠اصلی موسیقی ایران را از Ùراهان داریم.
این ردی٠ها را با تار Ùˆ سه تار سینه به سینه نواختند تا رسیده به علی اکبرخان شهناز. بعد آن را برای تار نت کردند Ùˆ بعد موسی خان معرو٠که شاگرد آقا Øسین قلی بوده Ùˆ علی اکبرخان شهنار پسر Øسین قلی کار کردند برای تار Ùˆ سه تار ومن موÙÙ‚ شدم آن ها را برای ویلون Ùˆ کمانچه بنویسم Ùˆ این اولین بار بوده Ú©Ù‡ این کار انجام شده است.
Ù….Ù….: آیا یکی دیگراز علل بی توجهی به ویلون این نیست Ú©Ù‡ ویلون ساز مادر است Ùˆ یادگیری Ùˆ تبØر در نواختن آن بسیار مشکل است؟
ا.Ø´.: بله. من شانزده سال پیش٠معلم رÙتم. منهای ریاضت هایی Ú©Ù‡ کشیدم Ùˆ گوشه ها Ùˆ ردی٠ها را یاد گرÙتم. چون مادر من شاگرد درویش خان بود. در کتاب تاریخ موسیقی ایران در Ø´Ø±Ø Øال من این مطلب نوشته شده است. ساز اول من سه تار بود. از پنج سالگی پیش مادرم تعلیم گرÙتم Ùˆ پس از آن پیش تجویدی ویلون آموختم. سپس در سال 1350 از هنرستان عالی، لیسانس موسیقی گرÙتم. بعد پیانو یاد گرÙتم. پیانو برای موسیقی کلاسیک غربی Ùˆ هردورا زدم هم سنتی Ùˆ هم کلاسیک غربی. من با آقای گرگین زاده Ùˆ آقای مهوان، اقای اکبرپور در اولین دوره ÛŒ این هنرستان هم کلاس بودم. سال ها بعد هنرجویان دردانشکده ÛŒ هنرهای زیبا مشغول تØصیل شدند. در آن اولین دوره بهترین معلمین خارجی به ما درس Ù…ÛŒ دادند Ùˆ بهترین استادان مانند Øسین علیزاده، روشن روان Ùˆ شهبازیان وغیره از آن دوره هسرتند. موسیقی ایرانی یکی از زیباترین موسیقی های دنیاست.
م.م.: برخی هنرمندان از دوستان اروپایی وآمریکای شمالی من معتقدند با موسیقی ایرانی نخورده مستیم.
ا.Ø´.: همین طور است. ببینید این کتاب چهار مضراب را صبا نوشته Ú©Ù‡ از زمان درویش خان مانده. الان خیلی سخت تر شده است. تکنیک پیچیده ای پیدا کرده. آقای تجویدی ومن کاری کردیم Ú©Ù‡ ویلون از زمان صبا به مراتب جلوتر بره. اغلب قطعات آن با سبک نو برای تکنیک ویلون ساخته شده است Ùˆ سعی کرده ام علاوه بر ØÙظ Øالات زیبای موسیقی اصیل ایرانی از تکنیک موسیقی کلاسیک غرب نیز در آن استÙاده کنم. چهار مضراب معرو٠ماهور را Ú©Ù‡ نت آن ابتدا توسط درویش خان برای تار Ùˆ سه تار ابداع گردید Ùˆ سپس توسط استاد ابوالØسن صبا به طرز ساده ای برای ویلن تنظیم شد، Øالا من به شیوه ÛŒ جدیدی آن را برای ویلن تنظیم کرده ام واستاد تجویدی آن را مورد تائید قرار داده اند.
برخی از نوازندگان اینجا در ردی٠شاگردان شاگردان اساتید ما در ایران هستند
م.م.: استاد نظر شما در باره ی بیژن مرتضوی چیست؟
ا.Ø´.: من مدعی هستم Ú©Ù‡ بیژن مرتضوی آثاری را Ú©Ù‡ من Ùˆ آقای تجویدی آن موقع Ú©Ù‡ ایشان هنوز به دنیا نیامده بودند Ùˆ ما نوشتیم، Ù…ÛŒ زند. چاپ اول کتاب ردی٠کامل همایون Ùˆ قطعات چهارمضراب، وقتی من 24 ساله بودم یعنی 41 سال پیش در آمد Ú©Ù‡ آن را تقدیم کردم به هنرستان موسیقی. آثار من Ùˆ آقای تجویدی در این کتاب با هم آمد. قسمتی را هم خود من نوشتم از جمله "رقص پروانه". قسمتی از قطعه ای در این کتاب به نام "وداع" را Ú©Ù‡ در صÙØÙ‡ ÛŒ 93 آمده است Ùˆ درچهارمضراب است، همراه با قطعاتی دیگر از این کتاب بیژن مرتضوی زده است Ùˆ همه را به نام خودش Ùˆ هیچ نامی از ما نمی آورد. چاپ دوم این کتاب در سال 1364 است Ùˆ چاپ سوم در سال 1378.
Ù….Ù….: مثل مقاله هایی Ú©Ù‡ روزنامه های ایرانی در اینجا بدون منبع Ùˆ اسم نویسنده از اینترنت Ú©Ù¾ÛŒ Ù…ÛŒ کنند Ùˆ یا آنقدرمنبع را ریز Ù…ÛŒ نویسند Ú©Ù‡ مشخص نشود. شما Ù…ÛŒ دانید Ú©Ù‡ این کار جرم است. د راین جا از چنین کاری به عنوان سرقت هنری شکایت Ù…ÛŒ کنند Ùˆ مجرم Ù…ÛŒ بایست جواب Ú¯Ùˆ باشد Ùˆ Ú†Ù‡ بسا جریمه های کلان بپردازد به اضاÙÙ‡ ÛŒ اینکه به اعتبار هنری اش نیز خدشه وارد Ù…ÛŒ شود.
ا.Ø´.: البته من از او گله مند نیستم. ممنون هم هستم Ú©Ù‡ آثار مرا Ù…ÛŒ نوازد Ùˆ خیلی هم خوب Ù…ÛŒ زند. یک بار در ایران خواستم از او شکایت کنم. Ú¯Ùتند وکیل باید بگیری Ùˆ از این Øر٠ها Ùˆ هزینه دارد. من هم ول کردم. شما بروید به کتاب Ùروشی ها. تمام کتاب ها Ùˆ سی دی ها Ùˆ نوارهای مرا دارند. من تا Øالا 15 کتاب موسیقی نوشته ام Ùˆ در این مدت کوتاه اقامتم در ونکوور 30 قطعه نوشته ام Ùˆ امیدوارم آن را در کتاب شانزدهم به چاپ برسانم.
این کتاب را من زمانی که دانشجوی رشته ی مهندسی شیمی در دانشگاه تهران بودم نوشتم. د رآن زمان آقای تجویدی به علت مشکلاتی که برای ایشان پیش آمد نیامدند و من به جای ایشان در دانشگاه تدریس می کردم. بعد از آن هم آقای تجویدی نیامدند و مسئولیت دانشگاه را دادند به من.
کتابی هم دارم به نام "54 قطعه از مهندس شاملو". من Øتی کتاب هایی برای سه تار نوشتم. یکی از آن ها "نسیم دل انگیز" نام دارد Ú©Ù‡ به اسم دخترم است. همان Ú©Ù‡ الان در ایران آهنگ ساز است Ùˆ سرود "ای ایران" Ú©Ù‡ اخیرا توسط ارکستر سمÙونی ملی ایران با صدای سینا سرلک Ùˆ جمشید Ùاضلی Ùˆ به رهبری Ùخرالدینی به اجرا درآمد را ساخته است.
م.م.: آخرین اثر شما چه نام دارد؟
ا.Ø´.: "بربال Ùرشتگان". من بیش از 500 قطعه ساخته ام Ú©Ù‡ عمدتا برای ویلون Ùˆ پیانو است. هرچه کار بزرگان بوده است را من زده ام. ازجمله Ú©Ù„ آثار صبا را. آثار صبا را Ú©Ù‡ علی تجویدی Ùˆ رØمت اله بدیعی میردند، گذاشتند به عهده ÛŒ من. آثار او را وزارت ارشاد به آقای تجویدی پیشنهاد داده بود Ùˆ شما Ù…ÛŒ دانید Ú©Ù‡ صبا نتوانست آثارش را به صورت کامل اجرا کند Ùˆ من مجموعه ÛŒ آثارش را اجرا Ùˆ ردی٠ها را کامل کردم. من Ùکر Ù…ÛŒ کنم Ú©Ù‡ وظیÙÙ‡ ام را نسبت به موسیقی ایرانی به طور کامل انجام داده ام. دست Ú©Ù… آنها Ú©Ù‡ اهل هنر هستند Ù…ÛŒ دانند Ú©Ù‡ من Ú†Ù‡ کار کرده ام.
متن سرود "ای ایران" را از اولین اجرایش که در ایران ضبط شده است در اینجا می آورم
ای وطن ای بیشه ام در خاک تو
شاخ و برگم درهوای خاک تو
ای زمین و آسمانت آشنا
کوه و دشت بی کرانت آشنا
آشیان را مال تو
ای چمن از بیشه ات سامان تو
ای وطن هر گوشه ات کاشانه ام
عشق تو هم ساز من هم خانه ام
ای وطن درلاله زار عاشقان
نام زیبایت رسد بر آسمان
نام تو ایران ما پاینده باد
سرزمین عشق و ایمان ایران ایران زنده باد
ای ایران ایران زنده باد
mm0@shaw.ca
https://mahinmilani.blogspot.com/
------------
اخبار روز: www.akhbar-rooz.com
آدينه Ù£ Ùروردين ۱٣٨۶ - Û²Ù£ مارس Û²Û°Û°Û·